Тақырыбы: Жеке бағыттардың дамуы (О. Конт,Г. Спенсер,Э. Дюркгейм,М. Вебер)

М.Вебердің пікірінше, әлеуметтану қоғамның әлеуметтік –тарихи құбылыстарының субьективтік жақтарын, нақтылы айтсақ, адамның іс-әрекетінде, қызметінде оның қажеттілігін, мақсатын, т.б. әр уақытта ескеріп отыру керек.Оның басты міндеті – адамдардың іс-әрекетінің, қимылының мәнін, мағынасын, мазмұнын терең түсіну, ұғыну болып табылады.

Вебер әлеуметтануының тағы бір әдіснамалық ерекшелігі жасаған идеал типтер тұжырымдамасы болып табылады.

Әлеуметтік танымдағы ортақ нәрсені логикалық бөлшектеумен және обьективизмді ұстанушылармен пікірталасқа түсе отырып, Вебер дәлме-дәл ұғымдық пайымдау адамдардың іс-әрекетіне жауап бермейді және мәдениет туралы ғылым ұғымдарының қажетінше идеалді-типтік табиғаты болады деп тұжырымдады.Идеалды типтер ортақ, түр қасиетін білдіретін қарапайым ұғымдардан, ең алдымен өзінің құрылу әдісі бойынша ерекшелінеді: олар өмірдегі бір нәрсені мадақтап, сол арқылы белгілі процестер мен құбылыстардың керемет ой болжамына айналады.

Идеалды типтер бір жағынан шындықтың іс-жүзіндегі сан алуандығын жеңілдетеді.Мұның себебі – олар тікелей бақыланып отырған шындықтың сараптауға құнды болып есептелінетін элементтерін ажырату және оларды логикалық байланысты, идеалды ойша бейнеге біріктіру арқылы қалыптасады.

Вебердің пікірінше, бірдей тарихи деректерді қарастыру барысында түрлі идеалды типтер қалыптасуы мүмкін.Идеалды типтік жобаның дұрыстығының бірден-бір өлшемі оның ішкі логикплық қайшылықсыздығы болып табылыды.

Идеалды тип дегеніміз, ол обьективтік эмпирикалық шындықты бейнелеу емес, бұл зерттеуші ғалымның ойлануының, ой-пікірінің жемісінің теориялық құрылымы. Идеалды тип зерттеушінің нақты материалды жүйелеп реттеудің бейне-кестесі.Идеаоды типтік құрылымдар – бұл қажетті құбылыстар мен процестердің жалпы түйінді ұғымдар. Мысалы, «капитализм», «экономикалық адам», «дін», «христиандық», т.б.

М.Вебердің идеалдық типтерді осындай ұғымдар арқылы түсіндіруі оның «түсіну әлеуметтану» ілімінің негізі болып есептеледі.Ол іс-әрекеттің, қимылдың басқа басқа біреуге бағытталуын тосу, күту, үміт ету дейді.Мұнсыз қандай да болмасын, іс-әрекет, қимыл әлеуметтік болып саналмайды.М.Вебердің пікірінше, мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет, қимыл негізгі идеалдық тип болып саналады,ал, саналы емес іс-әрекет, оның төмендеуі әр уақытта тәртіптен ауытқуға әкеледі.Әлеуметтік іс-әрекеттің ақылдылығы, парасаттылығы, ақылға жеңдірушілігі – тарихи процестің басты бағыты.

« Протестанттық этика және капитализм рухы » деген еңбегінде М.Вебер діни-этикалық нұсқаулардың экономикалық іс-әрекетке ықпалын түсіндіруге тырысты.

М.Вебер әлеуметтік топтарды зерттеді. Ол топтарды ең алдымен беделіне, мәртебесіне,қадіріне және жай-күйіне, жағдай-тұрмысына қарай бөлді,олардың арасындағы дау-дамайды, жанжалды дұрыс бейнелеп көрсетті. Ол сонымен қатар Маркстің пролетариат диктатурусы туралы ілімін өткір сынға алды.

Оның пікірінше, еуропалық өркениеттің даму процесінде қоғамдық өмірде парасаттылықтың (әсіресе, экономикада, саясатта, ғылымда)  күшеюі байқалады.Батыс Еуропа капитализмінің дамуындағы ақыл-ой, парасаттылыктың ықпалын зерттеу оның «Протестантская этика и дух капитализма» атты еңбегінде негізгі тақырып ретінде қаралған.Бұл еңбегінде М.Вебер капитализмнің пайда болуына тек экономика алғышарттары емес, сонымен бірге әлеуметтік, рухани, мәдени, әсіресе, діни-этикалық алғышарттардың ықпалы тиді. Бұлардың ішінде протестанттық діни этика адамдардың санасына, шаруашылыққа саналы және ұқыптылықпен қарауды, ықыластылықты, т.б. құндылықтарды сіңіре берді.Мұның өзі капиталистік кәсіпкерліктердің, өндіріс қожайындарының шығуының, қалыптасуының қажетті алғышарттары да болды.

М.Вебер саяси әлеуметтануды дамытуға да үлкен үлес қосты.Өзінің әлеуметтік іс-әрекет тұжырымдамасына сүйене отырып, ол саяси билікті 3 түрге бөлді: 1)харизматикалық ; 2)дәстүрлік; 3)бюрократтық.  Харизматикалық үстем ету – яғни соқыр сезіммен көсемге сенуге негізделген. Дәстүрлік – дәстүр мен салтқа негізделген; ал, бюрократтық деп ресми қызметтегі адамдардың, азаматтардың мүддесіне нұқсан келтіріп, өз міндеттерін формальды түрде атқаратын үстем ету формасы.Осыдан барып «бюрократизм» деген ұнамсыз ұғым пайда болды.Бюрократизм – істің мәніне немқұрайлы формальды қарау, істі көпке созу.Екінші жағынан, мұның өзі бюрократтық кәсіби деңгейі мен адамгершілік қасиеттерінің төмендігін, қызмет тәжірибесінің кемдігін дәлелдейді.

Мұнда М.Вебер биліктің легитимдігі, яғни заңдылыгы тілге тиек етіп отыр.Легитимдік дегеніміз, халықтың үстем етіп отырған саяси билікті мойындау болып табылады.Мемлекеттік билік легитимді болуы үшін, мемлекеттік биліктің иесін тура немесе жанама түрде белгілі бір мерзімге халық сайлайды және оның жұмысын бақылап отыруға мүмкіндік болуы қажет.Екіншіден, билік конституциялық қағидаларға сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.Осыған сәйкес жоғарыда көрсетілгендей М.Вебер легитимдіктің 3 түрін көрсетті: 1) харизматикалық легитимдік;

2) әдет-ғұрып легитимдік;