Тақырыбы: «Корпоративтік қаржының заманауи теориялары»
жүктеу/скачать 24,8 Kb.
|
Корпаративтік қаржының заманауи теориялары
|
Тақырыбы: «Корпоративтік қаржының заманауи теориялары» Орындаған: Қаржы және аналитика 301 топ студенті Серіков Бекзат Корпоративтік қаржы теориясының одан арғы дамуы экономикалық теориядағы институционализм деп аталатын оның жаңа бағытының қалыптасуымен байланысты. Аталмыш бағыт жаңа классикалық қаржыға сыни көзқарастың негізінде қалыптасты және онда қоғамның институционалдық құрылымының ерекшеліктерін ескеру қарастырылады. Осы теорияға сәйкес шешім қабылдау үшін конституциялық, мүлік және келісімшарттық құқықта, салық салу жүйесінде, бухгалтерлік есепте және т.б. белгіленген нормаларды, стандарттар мен ережелерді ескеру қажет. Институционализм теориясында фирманың таңдау және сол немесе басқа келісімшарт түрлерін жасау арқылы осы институттардың жұмыс істеуінен қосымша пайда алуына ерекше назар аударылады. Қоғамдық институттар жүйесі нарықтың жұмысын жеңілдетуге және осы теорияның жақтаушылардың ойынша қоғам ресурстарын оңтайлы пайдалануға және тәуекелдерді төмендетуге ықпал етуі тиіс. Қолданбалы экономикалық ғылымның бірнеше бағыты қазіргі заманғы ғылыми жорамалдарға негізделеді. Атап айтқанда, корпоративтік қаржыда – бұл салықты жоспарлау, есептік және қаржы саясатын әзірлеу, келісімшарттық құқық, есеп айырысу жүйесі және т.б. Алайда атап өтілген функцияларды толыққанды орындау үшін келесі талаптарға жауап беретін тиімді нормаларды іріктеу механизмінің болуы тиіс: ● құқықтық және нормативтік жүйелер келісімшарттардың кедергісіз орындалуын қамтамасыз ете отырып, трансакциялық шығындардың төмендеуіне ықпал етуі тиіс; ● меншік иелерінің құқықтары анықталып, сенімді қорғалуы тиіс; ● трансакциялық шығындар жоғары болған жағдайда (яғни, таңдау еркіндігі шектелгенде) заңнамада контрагенттердің өзара ықпалдасуының нысандары мен тәсілдері белгіленуі тиіс. Институционализм ережелерінің басқа тобында компания ішінде келісімшарттық негізде тартылған экономикалық агенттер қатысатын ұйымдастыру құрылымдары мен экономикалық қатынастарды зерттеу қажет екендігі нақтыланады. Осы көзқарасқа сәйкес компания – бұл келісімшарттар 24 желісі. Ол трансакциялық шығындарды барынша үнемдеуді қамтамасыз ететін оңтайлы келісімшарт нысанын таңдау мақсатын қояды. Осы орайда трансакциялық тәсілдеменің негізін қалаушы болып 1937 жылы жарияланған «Фирма табиғаты» еңбегінің авторы, Нобель сыйлығының лауреаты Р. Коуз саналады. Қаржы саласында қазіргі кезеңнің апологеті Р. Мертон, Э. Ло, Р. Шиллер және т.б. жаңа институционалдық теорияның ықпалына сәйкес трансакциялық шығындарды үнемдеу критерийі кейін кәсіпорын мен оның қаржы құрылымын оңтайлы ұйымдастыру нысанын (холдинг, топ және тағы басқа корпоративтік құрылым құрған кезде) таңдау жөнінде шешім қабылдау кезінде кең қолданылды. Қоғамдық институттардың нарықта және компания ішінде ақпарат бөлуге ықпал ететіні жөніндегі идея корпоративтік қаржының басқа негізін қалаушы теорияларында – агенттік қатынастар мен ассиметриялық ақпарат теориясында көрініс тауып, одан әрі дамыды. Агенттік қатынастар теориясында меншік пен бақылауды бөлу проблемасын шешу қарастырылады. Ол меншік иелерінің өз компанияларын дербес басқаруға өте сирек қабілетті және басқару жөніндегі өз өкілеттіктерін жалдамалы менеджер-мамандарға табыстауға мәжбүр болады. Жалдамалы менеджерлерде (немесе агенттерде) кәсіпорын жөнінде көп көлемді ақпараттар болады және олар әруақытта меншік иелерінің әлауқатын барынша арттыру мақсатына сәйкес іс-қимыл жасамайды. Осының нәтижесінде «агенттер дауы» туындайды. Меншік иелері мен кредиторлардың мүдделерін саралаудан да осындай даулар туындайды. Агенттер қатынасы теориясының негізгі ережелері М. Джессинг пен У. Меклиннің еңбектерінде 1976 жылы және Ю. Фамның еңбегінде 1980 жылы қарастырылды. Осы еңбектер меншік иелерінің мүддесінде осындай дауларды деңгейлестіру нысандары мен тәсілдерін зерттеуге арналған. Туындайтын дауларды шешу үшін менеджерлерді акционерлер мен кредиторлардың мүддесінде жұмыс істеуге ынталандыратын механизмдер: ынталандырма, шектеу, жазалау пайдаланылады. Менеджерлер үшін ұйым қызметінің тиімділігі мен нәтижелігінің көрсеткіштерінің негізінде кәсіпорынның акцияларын сатып алу, опциондары немесе акциялардың марапаттау пакеті түріндегі ынталандыру жүйелері қолданылуы мүмкін. 1973 жылы Нобель сыйлығының лауреаты Л. Гурвиц ынталандыру механизмдерін әзірлеу (mechanism design) бағытындағы жаңа институционалдық теорияны дамытуға үлесін қосты. Шектеу ретінде кәсіпорын басшылығымен байланыс жасау немесе акционерлердің жыл сайынғы жиналыстарында дауысқа салынуы тиіс ұсыныс енгізу арқылы акционерлердің басқаруға тікелей араласуы туралы ұйғарым қабылдануы мүмкін. Атап өтілген механизмдерді пайдалану агенттіктік шығындардың пайда болуына әкеп соқтырады. Оларға мыналар жатады: ● менеджерлердің қызметін бақылауға жұмсалатын шығыс. Мысалы, аудиторлық тексеру жүргізу шығыстары 25 ● менеджерлердің ұнамсыз қылығын шектейтін ұйымдастыру құрылымын құру шығыстары, мысалы, басқарма құрамына сыртқы инвесторларды енгізу; ● менеджерлердің қызметін ынталандыру жүйесін құру шығыстары. Агенттік шығындар пайданың өсуімен жабылғанға дейін ақталады. Осындай даулардың алдын алу мен оларды реттеуде корпоративтік заңнама мен бағалы қағаздар нарығының қызметі туралы заңнама маңызды рөл атқарады. 2008-2009 жылдардағы қаржы дағдарысы нағыз қызған кезде АҚШтың сот билігі Morgan Stanley банкі мен Moody's Investors Service және Standard&Poor's (S&P) екі ірі рейтинг агенттігі инвесторлардың ұжымдық талабы бойынша жауапкер болатынын хабар етті. Қаржы компаниялары клиенттерден бағалы қағаздарға салынған қаражатпен, тәуекелді ипотекалық кредиттермен байланысты қауіп-қатердің дәрежесін жасыруға әрекет еткен деген айып тағылды. Сондай-ақ дамыған елдерде агенттік дауларды тегістеу құралы ретінде ішкі регламенттер жүйесі мен корпоративтік мінез-құлық кодексі бағалы қағаздар нарығына қатысушыларға сақтауға ұсынылған және инвесторлардың құқықтарын қорғауға, сондай-ақ корпоративтік басқарудың басқа да аспектілерін жақсартуға бағытталған ережелер жиынтығы кеңінен пайдаланылады. Ақпараттың асимметриялық теориясы нарыққа қатысушылардың бөлігінің оның басқа қатысушыларына қарағанда сатылатын тауардың сапасы жөнінде көп дәрежеде хабардар екеніне негізделеді. Ақпараттың ассимметриялық теориясының негізін қалаушы 1963 жылы осы проблемаға арналған өзінің алғашқы еңбегін жариялаған К. Эрроу саналады. 1970 жылы Дж. Акерлоф ассиметриялық ақпараты бар нарықтың моделін әзірлеп, осындай нарықта тауардың бағасы төмендеуі мүмкін, ең соңында нарық сыртқы берешекті өтей алмайтын жағдайға жетуі мүмкін. Қаржы нарықтарына қатысты айтатын болсақ, ақпараттың ассиметриялығы компания менеджерлері мен осы компанияның акцияларын сатып алатын инвесторлардың арақатынасы байқалады. Менеджерлер инвесторларға қарағанда компанияның даму келешегі жөнінде анағұрлым көп біледі. Дж. Акерлофтың теориясына сәйкес акциялар бағамының өсуін және акционерлердің байлығын ұлғайту үшін ақпараттың ассиметриялық дәрежесін төмендету керек. Қоғамды компанияның жай-күйі жөнінде хабардар ету ассиметриялықты төмендетудің ең қарапайым тәсілі болып табылады. Мамандар инвестициялық қоғам үшін оң дабыл жүйесін пайдалануды ұсынды. Дабыл деп инвесторларға компанияның болашақтағы дамуының жақсы келешегіне көз жеткізетін қайсыбір корпоративтік ісқимылдарын атайады. Мысалы, мұндай дабылға дивидендтердің көлемін арттыруды жатқызуға болады. Ағымдағы мезетте ақпараттық ассиметрияны төмендету механизмі корпоративтік қаржыны басқаруда өте маңызды рөл атқарады және оны 26 шетелдік те, сондай-ақ отандық компаниялардың менеджерлері кеңінен қолданады. Осы орайда экономикалық субъектілердің ұтымдылығы көптеген экономист-ғалымдар сынаған классикалық қаржы теориясының ең басты жорамалы болып табылады. Барлық жаңа классикалық теорияларда экономикалық субъектілер ұтымды шешім қабылдайды. Қаржы нарығына қатысты алғанда бұл біріншіден, нарыққа барлық қатысушылардың келіп түскен ақпаратты «дұрыс» және бірдей қабылдайтынын, екіншіден, олардың субъектіден күтілетін барынша көп пайдалылыққа сәйкес келетін ішкі қарама-қайшы емес шешім қабылдайтынын білдіреді. 1970-ші жылдардың басында көптеген ғалымдар қаржы нарықтарына қатысушылардың ұтымдылығының жиі бұзылатынын байқады, сондықтан корпоративтік қаржының жаңа классикалық теориялары нақты жағдайды әр кезде дұрыс көрсетпейді. Қаржы нарықтарына қатысушылардың тиімсіздік проблемасының шешімі қаржыны мінез-құлық бойынша саралау теориясы ауқымында ұсынылды. Бұл жағдайда 1974 және 1979 жылдары психологтар А. Тверски мен Д. Канеман жариялаған еңбектер осы теорияның пайда болып, дамуына түрткі болды деп саналады. 2002 жылы Д. Канеман қаржыны мінез-құлық бойынша саралау саласындағы зерттеулері үшін Нобель сыйлығын алды. Қаржыны мінез-құлық бойынша саралаудың негізгі жетістіктері қаржы саласында адамдар шешімдерді эмоцияның, қолданылатын стереотиптердің, бағалаудағы қателердің, кейде айқын қателіктердің ықпалымен қабылдайтынын түсінумен байланысты. Қаржыны мінез-құлық бойынша саралауда нарыққа қатысушылардың мінез-құлқының ұтымсыздығын айғақтайтын, нарыққа қатысушылардың мінез-құлқының бірқатар сипаттамасы қарастырылады. Олардың кейбіреуін келтірейік: ● «тобыр нәтижесі» экономикалық субъектілер осы пікірдің қате екенін білсе де, оған басқалардың ықпал етуі байқалады; ● сомасы бойынша бірдей кіріске немесе қызмет ауқымына байланысты ысырапқа әртүрлі көзқарас таныту ● «ысырап нәтижесі» – ысырап адамдарды осындай кірістен гөрі қатты қынжылтады; ● сақтанымпаздық – экономикалық субъектілер жаңа ақпаратқа баяу ден қоюға бейім; ● «ашықтық нәтижесі» адамдардың толық алынбайтын ықтималдығы жоғары көп кірістен гөрі кепілді аз кірісті артық көруінде байқалады; ● «ресімдеу нәтижесі» адамдардың әртүрлі сипатталған проблеманы әрқалай қабылдауында байқалады. Белгісіздік пен тәуекел жағдайында мінез-құлықтың ұтымсыздығы ерекше байқалады. Тиімсіздік көбінесе қаржы «көбігі» мен банкроттық 27 сияқты құбылыстардың себебіне айналады. Қаржыны мінез-құлық бойынша саралау теориясы нарыққа қатысушылардың мінез-құлқының осы ерекшеліктерін ескеруге және қабылданатын шешімдердің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Осы орайда 2008 жылы АҚШ-та басталып, бүкіл әлемді шарпыған әлемдік қаржы дағдарысы жаңа классикалық қаржы теориясының дәрменсіздігінің тағы бір өте сенімді дәлелі болып табылады. Осы дағдарыс үшін жауапкершілік АҚШ үкіметіне қаржы мәселелері бойынша консультация берген қайсыбір американдық университеттердің ғалымэкономистеріне жүктеледі. 2008 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты және белгілі американдық колумнист П. Кругман өзінің мақаласында ғылыми консультанттардың жетілдірілген нарықтағы инвесторлардың тиімділігі мен нарықтың ақпараттық тиімділік гипотезасына негізделген жаңа классикалық қаржы теорияларының әділдігіне шамадан тыс сенетінін атап көрсетті. Бұл осы консультанттарға АҚШ-тың жылжымайтын мүлік нарығы мен биржадан тыс дефолттық своп нарығында пайда болып, жайлап келе жатқан дағдарыстың белгілеріне дұрыс ден қоюға мұрша бермеді. П. Кругман соған сәйкес тиімді нарық олардың әділ (ішкі) құнымен үйлесетін активтердің нарық бағаларын қалыптастыратын капитал нарығының ақпараттық тиімділігінің гипотезасын сынға алды. Баға белгілеуге қатысты осы көзқарастың кемшілігі ретінде акция бағасының алыпсатарлық құрамдасының маңызын толық бағаламау болып табылады. Интернет-компаниялардың акциялар нарығында 2000 жылы НАСДАК жүйесінде пайда болған «көбік» осы толық бағаламаудың айқын мысалы ретінде аталады. Жаңа классикалық қаржыгерлердің нарықтың күшіне шамадан тыс сенуі мен оны мемлекеттік реттеудің қажеттілігін толық бағаламау дағдарысқа әкеп соқтырды, сонымен бірге дұрыс емес теорияларды қолдану салдарынан туындайтын қауіп-қатерлердің барын және жаңа, шынайы тірлікті неғұрлым толық сипаттайтын жаңа теориялар әзірлеу қажет екенін айғақтады. жүктеу/скачать 24,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|