Т.Элерстің тұлғаның табысқа жетуге деген мотивациясын анықтау әдістемесі

Т. ЭЛЕРС-тің жетістігі үшін мотивацияның жеке диагностикалық әдісі

МЕТОДИКА
Сәттілік туралы тұлғалық маңызды бейнелерді анықтау үшін маңызды

шамалар тұлғаның түрткісін диагностикалау және сәтсіздіктен қашуды анықтау.

Ол үшін төмендегідей әдістемелер қолданылды: «Жетістікке деген түрткі»,

«сәтсіздіктерден қашуға деген түрткі». «Жетістікке деген түрткі» әдістемесін

Т.Элерс жетістікке, мақсатқа жету мотивациясының күшін бағалау үшін өңдеген.

Сауалнама 41 сұрақтан тұрады. Т.Элерстің тұлғаның сәтсіздіктерден қашу

түрткісін диагностикалаушы әдістеме, тұлға қауіпсіздік деңгейін бағалауға,

сәтсіздіктерден қашу түрткісін, белгілі бір қайғы алдындағы қорқынышты

анықтау. Сыналушыларға 30 жолдан тұратын сөз тізімі беріледі, әр жолда 3

сөзден болады. Әр жолдан нақты сипаттама беруші бір сөзді таңдап белгілеу керек.

7. Өзгені тұлғааралық қарым-қатынаста түсінуін анықтау үшін біз

И.М.Юсуповтың «Эмпатия деңгейін диагностикалау» әдістемесін қолдандық.

Эмпатия (ағылшын тілінен «сезіну») – өзге адамдар сезіміне адамның

эмоционалды жауап беруі, ол аяушылық, өзге қайғысына ортақтасуда көрінеді.

Эмпатия тұлға мінез-құлқының әлеуметтік тұрғыда реттелуіне маңызды әсер

етеді. Студенттерге төмендегідей мазмұндағы нұсқаулық берілді: «Бірнеше

сөзтіркесін бағалауды ұсынамыз. Сіздердің жауаптарыңыз жақсы және жаман

деп бағаланбайды, сол себепті шынайылық танытуларыңызды сұраймыз.

Сөзтіркестерін оқу кезінде ұзақ ойланудың қажеттігі жоқ».

Әдістеме жастардағы эмпатиялық тенденциялар дамуын айқындауға

мүмкіндік берді. Біздің зерттеуімізде эмпатия деңгейі жауапкершілікті қабылдау

немесе одан бас тартуға әсер етуші фактор ретінде қарастырылды.

8. Коммуникативтік және ұйымдастырушылық мүмкіндіктерін айқындау

әдістемесі тұлғаның өзге адамдармен тез және нақты байланыс орната алу

біліктілігін, байланыстарды кеңейтуге ұмтылысын, өзгелерге әсер ете алуын,

бастамашылдық танытуын, топтық іс-шараларға қатысуын және т.б. қамтыды.

Әдістеме 40 сұрақтан тұрады, жауап беру барысында сыналушы оларға «иә»

немесе «жоқ» деп жауап беруі керек. Әдістеменің орындалу уақыты 10- нан 15

минутқа дейін. Мәліметтерді өңдеу әдістеме кілтіне сәйкес жүреді, сонымен

қатар коммуникациялық деңгейі бөлек және ұйымдастырушылық деңгейі бөлек

анықталады.

Тәжірибелік-эксперименттік жұмысты іске асыру кезінде біз жоғарыда

аталған әдістемелермен қатар, қосымша диагностикалық әдістемелерді

қолдандық. Қорытындалай келе, көрсетілген әдістемелерді қолдану бізге:

- студенттердің басқарушылық құзыреттіліктерін және соның құрамында

қарастырылатын тұлғалық қасиеттерін анықтауға;

- әдістеме мен оның құралдарының тиімділігін бағалауға мүмкіндік берді.

Эксперимент барысында тұлға параметрлерін айқындау үшін

диагностикалық әдістемелердің сенімділігін қайтара қолдану арқылы және

көптеген қосымша әдістер арқылы анықталды.

Болашақ педагогтың басқарушылық құзыреттілігінің қалыптасуы оқу және

оқудан тыс уақытта жүреді. Оқу жұмысы формальды негізде, ал оқудан тыс

оқытушы мен студенттің бейресми өзара әрекеттестігі негізінде туындайды. Оқу

жұмысы, оқу бағдарламаларына сәйкес жүргізілген сабақтар, бұл жерде пәндер

бойынша қосымша берілетін сабақтар да кіреді. Оқу сабақтары оқу-тәрбие

үдерісінің нақты жоспарлануы мен ұйымдастырылуын қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, үдерісті жүйелі түрде басқару мен студенттердің оқу-танымдық

іс-әрекет нәтижелерін көрсетеді.

Оқу іс-әрекеттерінде басқарушылық құзыреттілікті қалыптастыру үдеріс

сабақ барысында келесідей оқытудың формалары мен әдістерін пайдалану

арқылы жүреді: бинарлы-дәрістер, кеңес беру дәрісі, проблемалық дәрістер,

теориялық семинар, семинар-практикум, семинар-әңгіме, семинар конференция, зертханалық-практикалық сабақтар, педагогикалық жобалау

және т.б.

Оқудан тыс жұмыстар студенттерге оларды қызықтырушы мәселелермен

айналысуға мүмкіндік береді, олар оған қажетті уақытты толықтай бөле алады.

Оқудан тыс жұмыстарға педагогикалық практика, студенттердің ғылыми-

зерттеу жұмысы, студенттердің оқу-зерттеушілік жұмысы, байқаулар,

олимпиадалар, конференциялар, мәдени-сауықтырушы іс-шаралар: студенттік

бірлестіктер, саяхаттар, ұйымдар және т.б.

Оқудан тыс жұмыстар білім алушылардың білімі мен біліктілігін арттырып,

педагогикалық іс-әрекетке қызығушылығын дамытады. Бұл тұста негізгі

педагогикалық принциптер іске асады: білім беру үдерісін демократияландыру,

белсенділік, дербес шығармашылық іс-әрекетке ұмтылу және өзін-өзі дамыту.

Сондай-ақ, бізболашақ мұғалімдердің басқарушылық құзыреттілігін

қалыптастырудың қажеттілігін айқындау мақсатында оқытушыларға және

мұғалімдерге сауалнама жүргіздік. Сауалнамаға қатысқан 30 адамның 77 %-ы

болашақ мұғалімдерді басқарушылық іс-әрекетіне даярлықты жоғары оқу

орындарында оқыту керектігін көрсете келе, соның ішінде олар басқарушылық

құзыреттілікті элективті курстар, пән бағдарламарына қосымшалар арқылы,

сондай-ақ сабақтан тыс өткізілетін іс-шаралар арқылы қалыптастыру қажеттігін

көрсетсе, қалған 23 %-ының 14%-ы басқарушылыққа арнайы оқытудың қажеті

жоқ, сабақтан тыс ұйымдастырылатын іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізу

барысында болашақ мамандардың басқарушылық құзыреттілігін дамытуға

болады деп тапты, ал 9-%-ы жоғары педагогикалық оқу орындарында пән

мұғалімдерінің кәсіби даярлығында басқарушылыққа бөлек назар аударудың

керегі жоқ, ол қасиет баланың бойында туа бітеді және оның өсуімен бойындағы

бұл сапа да дамып отырады деп көрсетеді.

Сауалнама көрсеткендей оған қатысқандардың басым бөлігі жоғары оқу

орнында басқарушылық құзыреттілікті қалыптастыруды үздіксіз жүзеге асыруға

болатындығын жоққа шығармады. Осыған орай, біз жоғары оқу орнының

маңызды жағдайларын есепке алып, болашақ педагогтардың басқарушылық

құзыреттілігін қалыптастырудың әдістемесін жасадық (сурет 6).

Әдістеме қалыптастыру кезеңдерінен, қалыптастырудың педагогикалық

міндеттерінен және қалыптастыру нәтижесінен тұрады. Қалыптастыру

кезеңдерін үшке бөліп қарастырдық. Бірінші кезең – рефлексиялық студентті

басқарушылық құзыреттілікті, оның мәнін құндылық тұрғысынан түсінуге, осы

тұрғыдан өзін-өзі бағалауына жүйелі бағдарлау. Екінші кезең – танымдық –

студенттердің басқарушылық құзыреттілік саласынан білімдерін кеңейту,

басқарушылық іс-әрекетке тарту. Үшінші кезең – жобалаушылық, білім

алушылардың басқарушылық тәжірибесін молайту. Бірінші кезең –

рефлексиялық студентті басқарушылық құзыреттілікті, оның мәнін құндылық

тұрғысынан түсінуге, осы тұрғыдан өзін-өзі бағалауына жүйелі бағдарлау. конференция, зертханалық-практикалық сабақтар, педагогикалық жобалау

және т.б.

Оқудан тыс жұмыстар студенттерге оларды қызықтырушы мәселелермен

айналысуға мүмкіндік береді, олар оған қажетті уақытты толықтай бөле алады.

Оқудан тыс жұмыстарға педагогикалық практика, студенттердің ғылыми-

зерттеу жұмысы, студенттердің оқу-зерттеушілік жұмысы, байқаулар,

олимпиадалар, конференциялар, мәдени-сауықтырушы іс-шаралар: студенттік

бірлестіктер, саяхаттар, ұйымдар және т.б.

Оқудан тыс жұмыстар білім алушылардың білімі мен біліктілігін арттырып,

педагогикалық іс-әрекетке қызығушылығын дамытады. Бұл тұста негізгі

педагогикалық принциптер іске асады: білім беру үдерісін демократияландыру,

белсенділік, дербес шығармашылық іс-әрекетке ұмтылу және өзін-өзі дамыту.

Сондай-ақ, бізболашақ мұғалімдердің басқарушылық құзыреттілігін

қалыптастырудың қажеттілігін айқындау мақсатында оқытушыларға және

мұғалімдерге сауалнама жүргіздік. Сауалнамаға қатысқан 30 адамның 77 %-ы

болашақ мұғалімдерді басқарушылық іс-әрекетіне даярлықты жоғары оқу

орындарында оқыту керектігін көрсете келе, соның ішінде олар басқарушылық

құзыреттілікті элективті курстар, пән бағдарламарына қосымшалар арқылы,

сондай-ақ сабақтан тыс өткізілетін іс-шаралар арқылы қалыптастыру қажеттігін

көрсетсе, қалған 23 %-ының 14%-ы басқарушылыққа арнайы оқытудың қажеті

жоқ, сабақтан тыс ұйымдастырылатын іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізу

барысында болашақ мамандардың басқарушылық құзыреттілігін дамытуға

болады деп тапты, ал 9-%-ы жоғары педагогикалық оқу орындарында пән

мұғалімдерінің кәсіби даярлығында басқарушылыққа бөлек назар аударудың

керегі жоқ, ол қасиет баланың бойында туа бітеді және оның өсуімен бойындағы

бұл сапа да дамып отырады деп көрсетеді.

Сауалнама көрсеткендей оған қатысқандардың басым бөлігі жоғары оқу

орнында басқарушылық құзыреттілікті қалыптастыруды үздіксіз жүзеге асыруға

болатындығын жоққа шығармады. Осыған орай, біз жоғары оқу орнының

маңызды жағдайларын есепке алып, болашақ педагогтардың басқарушылық

құзыреттілігін қалыптастырудың әдістемесін жасадық (сурет 6).

Әдістеме қалыптастыру кезеңдерінен, қалыптастырудың педагогикалық

міндеттерінен және қалыптастыру нәтижесінен тұрады. Қалыптастыру

кезеңдерін үшке бөліп қарастырдық. Бірінші кезең – рефлексиялық студентті

басқарушылық құзыреттілікті, оның мәнін құндылық тұрғысынан түсінуге, осы

тұрғыдан өзін-өзі бағалауына жүйелі бағдарлау. Екінші кезең – танымдық –

студенттердің басқарушылық құзыреттілік саласынан білімдерін кеңейту,

басқарушылық іс-әрекетке тарту. Үшінші кезең – жобалаушылық, білім

алушылардың басқарушылық тәжірибесін молайту. Бірінші кезең –