Тақырып Құбыр көлігі, оның ерекшеліктері және негізгі көрсеткіштері Дәрістің мақсаты

1. 
   Құбыр көлігінің даму тарихы
   
2. 
   Құбыр көлігінің жұмыс технологиясымен құбырлардың жіктелуі
   
3. 
   Құбыр көлігінің артықшылықтары мен кемшіліктері
   

Бамбук құбырлары бойынша су өткізгіш құбырлардың түрлері - Ежелгі заманнан белгілі.

Қазіргі заманғы көліктік терминологияда құбыр көлігі деп әдетте мұнайды, мұнай өнімдері мен газды айдауға арналған құбыржолдарды түсінеді.

Қазақстанның магистральды құбыр желісі – өте тарамдалған және созылған күрделі жоғары механикаландырылған және автоматтандырылған гидравликалық жүйе. Ол қуатты сорғы станцияларымен, технологиялық байланыс, телемеханика және автоматика, электрхимиялық қорғау желілері мен құрылыстарымен, өртке қарсы құрылғылармен, жекелеген жағдайларда жылыту пештерімен жабдықталған.

Ең алғаш мұнай құбырлары XIX ғасырдың ортасында Америкада салынған болататын.

Ал елімізде құбыр Кеңес үкіметі тұсында салынды. Газ құбырларының құрылысы негізінен 1920-30 жылдары басталды. Біздің елімізде табиғи газды кең өндіру мен айдау Ұлы Отан соғысынан кейін басталды.

Құбыр көлігін кеңінен салу және пайдалану соңғы 50 жылға келеді. Бұл отын-энергетикалық теңгерімнің өзгеруіне байланысты: көмір, ағаш және шымтезек үлесі 80-нен 22% - ға дейін төмендеді, Мұнай және газ үлесі керісінше, 78% - ға дейін ұлғайды. Табиғи газды өндіру мен тұтыну әсіресе жоғары қарқынмен жүріп жатыр. Жылу эквиваленті бойынша газ өндірудің өзіндік құны көмірден 13 есе төмен және мұнайдан 3 есе төмен. Газ өндіру кезіндегі еңбек өнімділігі көмір өндіру кезіндегі еңбек өнімділігі 25 есе жоғары және мұнай өндіру кезіндегі еңбек өнімділігі 3 есе жоғары.

Бірінші бесжылдықта Баку – Батуми (екінші желі), Грозный – Туапсе мұнай құбырлары салынды. Баку мұнайын Оралға тасымалдау үшін 1932 жылы Гурьев (қазіргі Атырау) – Орск мұнай құбыры салынды. Қазақстанның батысында ұзындығы 154 км Доссор-Ракуши-Каспий бірінші мұнай құбыры революцияға дейінгі уақытта (1911-1913 жж.) салынды және пайдаланылды. 1934 жылы Ембі мұнайын Ор мұнай өңдеу зауытына жеткізу үшін Каспий– Орск мұнай құбыры пайдалануға берілді. Оның ұзындығы 720 км болды. Айдау көлемі-жылына 1,5 млн. тоннадан 6,5 млн. тоннаға дейін. 1936 жылы Құлсары–Қосшағыл, Ескене–Байшұнас және Ескене–теміржол цистерналарына мұнай айдау эстакадасы салынды.

1942 жылы жылына 0,7 млн тоннаға дейінгі өткізу қабілеті бар ұзындығы 47,6 шақырым Комсомольск–Мақат мұнай құбыры пайдалануға берілді. 1966 жылы – ұзындығы 141,5 шақырым Өзен – Жетібай-Ақтау мұнай құбыры, ал 1969 жылы тамызда ұзындығы 683 шақырым Өзен-Атырау мұнай құбырының бірінші кезегі пайдалануға берілді.

1977 жылы Қазақстанның солтүстік-шығысы мен оңтүстігінде химия өнеркәсібін дамыту үшін алғышарттар қалыптасты. Сургут–Омбы–Павлодар, содан кейін Павлодар–Шымкент магистральды құбырлары іске қосылды. Осы мұнай құбырларын салу Павлодар және Шымкент мұнай өңдеу зауыттарын пайдалануға берумен байланысты. 1986-1987 жылдары Прорва–Құлсары (ұзындығы 105,9 шақырым, диаметрі 520 мм, өткізу қабілеті жылына 5 млн. т.) және Мартыши–Гурьев (ұзындығы 85,6 шақырым, диаметрі 520 мм, өткізу қабілеті жылына 6 млн. т.) магистралды мұнай құбырлары пайдалануға берілді.

1988 жылы Шымкент–Чарджоу магистральды мұнай құбыры салынды, ол Павлодар–Шымкент мұнай құбырының жалғасы болып табылады. Мұнай құбырының диаметрі 720 мм, жалпы ұзындығы 700 шақырым.оның ішінде 294 шақырым Қазақстан аумағы бойынша, 471 шақырым – Өзбекстан аумағы бойынша және 35 шақырым – Түркменстан бойынша өтті. Шымкент бас мұнай айдау станциясында сыйымдылығы 80 мың текше метр резервуарлық парк болды . Мұнай құбырының ең жоғары өнімділігі жылына 8 млн. т.

1990 жылы Құмкөл мұнайын Павлодар–Шымкент мұнай құбырына дейін тасымалдау үшін Құмкөл кен орнын пайдалануға беруге байланысты Құмкөл-Қарақойын екі желілік мұнай құбыры салынды. Диаметрі 530 мм және ең жоғары өнімділігі жылына 6 млн.т. бір бағыты Сібір мұнайын Құмкөлге, екіншісі диаметрі 720 мм және ең жоғары өнімділігі жылына 8 млн. т. алынған қоспаны Қарақойынға айдауға арналған.

1992 ж.Ресей, Қазақстан және Оман Сұлтандығының үкіметтері жалпы ұзындығы 930 миль болатын Теңіз мұнай кен орнынан қара Новороссийск портына дейін құбыр салу туралы келісімге қол қойды. 1997 жылы ҚР Үкіметінің шешімімен мұнай тасымалдау жөніндегі ұлттық компания – "ҚазТрансОйл" АҚ құрылды, оған барлық магистральдық мұнай құбырлары мен Батыс Қазақстанның су құбырлары берілді. Бірнеше қайта құрылғаннан кейін "ҚазТрансОйл" АҚ "ҚазМұнайГаз "ҰК"АҚ еншілес кәсіпорны болды.

1999 жылы 9 сәуірде Мұнай экспортын дамытудағы маңызды оқиға –Атырау–Самара–Альметьевск–Ярославль–Кириши-Приморск бағыты бойынша қазақстандық мұнай экспортының ағынын қайта бағдарлауды көздейтін Самара облысының әкімшілігі мен "Транснефть" АҚ достастығы туралы келісім болды.

2001 жылы Каспий құбыр консорциумының (КҚК) Теңіз–Новороссийск мұнай құбыры пайдалануға берілді. "ҚазТрансОйл" АҚ жүк жөнелтушілердің КҚК мұнай құбырына қол жеткізуін қамтамасыз ету мақсатында өзінің "Атырау" мұнай айдау станциясында Өзен–Атырау, Кеңқияқ–Атырау, Мартыши–Атырау мұнай құбырларымен келіп түсетін көмірсутегі шикізатын КҚК жүйесіне ауыстырып тиеуге арналған объектілерді іске қосты.

2003 жылы қуаты жылына 6 млн тонна Кеңқияқ–Атырау мұнай құбыры және қуаты 3,6 млн тонна Әлібекмола–Кеңқияқ мұнай құбыры, 2006 жылы Атасу– Алашанькоу мұнай құбыры пайдалануға берілді. 2005 жылдың желтоқсанында Қазақстан мен Қытай арасындағы ұзындығы 1000 шақырым Атасу–Алашанькоу құбыры пайдалануға берілді.