Төзімділікті тек эмбриондык кезенде ғана емес, ересек организмде де калыптастыруға болады. Төзімділікті калыптастыру (немесе табиғи төзімділікті калпына келтіру) аутоиммунды және аллергиялык ауру- ларды емдеуде, сондай-ак трансплантаттың кері кайтуынын алдын алу үшін өте колайлы. Жасанды төзімділіктің механизмдері табиғи төзімділіктін меха- низмдеріне ұксас, бірак, мұнда шеткері төзімділік механизмдері басты кызмет аткарады. Жасанды төзімділікті қалыптастыру үшін біркатар зандылыктарды есте сактау керек.
Калыпты жағдайда иммунды жүйенін антигенмен кездесуі адаптивті иммунды жауаптын калыптасуына әкеледі, бірак антигенді баска бір түрде таныстыру төзімділіктің калыптасуына ыкпал жа- сайды. Төзімділікті тудыратын антигендерді толероген деп атайды. Бір химиялык косылыс иммуноген де, толероген де болуы мүмкін. Антигендердің костимуляциясыз таныстырылуы анергия деп ата- латын төзімділіктін бір түріне әкелуі мүмкін. Сол зат костимулдау- шы молекула катысуымен таныстырылса, күшті иммуноген болуы ыктимал.
Төзімділікті қалыптастыру антигенннің мөлшеріне (антигеннің өте үлкен мөлшері немесе өте аз мөлшері керек), кушіне (әлсіз антигендерге төзімділік жеңіл калыптасады), қурылысына (карапайым антигендерге, соның ішінде төмен молекулалы ерігіш антигендерге карсы төзімділік жеңіл калыптасады), сондай-ак антигенді енгізу жолына (ауыз аркылы жіберу) байланысты.
Жасанды төзімділік көбіне жартылай немесе толық емес болады. Уакыт өткен сайын жасанды төзімділік жоғала бастайды, сондыктан оны үнемі сақтап отыру үшін арнайы шаралар керек. Ең алдымен, антигеннің организмде үнемі болуы кажет.
Табиғи төзімділік ортшіық жэне шеткері деп екіге бөлінеді.
Орталык төзімділіктін басты механизмі — иммунитеттің орталык мүшелерінде аутореактивті Т- жэне В-лимфоңиттер клондардың теріс суры пталу нәтижесінде жойылуы. Сонымен катар, ВЖР мен ТЖР рецепторлык реттелуі. Теріс сурыпталу орталық Т-жасушалық төзімділіктің қалыптасуында басты қызмет атқарады, ал реңепторлық реттелу — орталық В-жасушалық төзімділік механизмінде.
Орталық төзімділік екінші топ механизмдерімен — шеткері им- мунологиялық төзімділік механизмдерімен толыктырылады. Олар:
•тимус пен сүйек кемігінде теріс сурыпталудан сақталып қалған Т- жэне В-лимфоңиттердің костимулдаушы белгі болмауы салдары- нан апоптозы немесе анергиясы (тимустың жасқа тәуелді инволюци- ясына байланысты мүндай клондардын проценті қартайған адам- дарда жоғары болады, бірак, кез келген жаста мұндай клондардың көбеюіне тимустағы патологиялык үдерістер әкелуі мүмкін, мыса-
лы, аутоиммундық тимит);
• реттегіш Т-лимфоңиттердің эсері ( С 0 4 +25+ҒохРЗ+), олар
аутореактивті Т-лимфоциттердің белсенуін тежейтін супрессор-
жасушалар болып табылады;
• аутореактивті Т-лимфоциттердің белсенуін тежейтін СТЬА-4 және
РТ)-1 тежегіш рецепторларының катысуы;
• аутореактивті В-лимфоңиттер, Т-хелперлер және СВ8 *ңито-
токсикалық лимфоңиттердің Ғаз/ҒазЬ әсерлесуі нәтижесінде апоптоздан жойылуы.
