Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал
жүктеу/скачать 6,98 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шалғынбаева Қ.Қ., Исмуратова Ш.И. Еуразия Ұлттық университеті, Астана қ.
| Ш 21
378(574) БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ – ЗЕРТТЕУШІЛІК ІС-ӘРЕКЕТІ АРҚЫЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Шалғынбаева Қ.Қ., Исмуратова Ш.И. Еуразия Ұлттық университеті, Астана қ. Қазіргі таңда білім берудің әлеуметтік құрылымы маңызды элементтердің біріне айналып отыр. Дүние жүзінде жаһандану жағдайында білімнің ролі артып, әр елдің өзіндік білім беру жүйесі тағайындалған. Бірақ, ол әлем халықтарының білім берудегі тәжірибесімен, бағыт-бағдарымен деңгейлес болуы қажет. Қазақстан Республикасындағы үлкен өзгерістердің білім беру саласында қамтылуы маңызды іс-шара болып табылады. Осы орайда білім беруді дамыту тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының дүниежүзілік білім беру кеністігіне кіру кезеніндегі білім беру жүйесін дамытудағы маңызды құжат екендігі сөзсіз. “Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының “басты мақсаты балашақ мамандарды талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни студенттердің оқу және оқудан тыс үдерісі бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оларды ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр. Осыдан барып болашақ мамандарды ғылыми- зерттеу іс-әрекеттеріне баулу, оларға зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі ЖОО-да білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады. Егер ол, бүгінгі тәжірибеде болашақ мамандардың шығармашыл жеке тұлға ретінде қалыптасуын қамтамасыз етуде қажеттілік болса, онда ЖОО-да студенттердің қабілетін болашақ маман ретіндегі түрлі әрекеттерге даяр етіп көрсету үшін оларды біздің ғылыми зерттеу жұмысымыздың нысаны ретінде тандалған арнайы бағытталған шағармашылық қабілеттерін қалыптастырудағы ғылыми-зерттеу іс-әрекетіне теориялық, әдістемелік, педагогикалық тұрғыда жан-жақты дайындау қажеттігі туындайды. «Қазақстан - 2030» және «Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы» және білім беруді дамытудың 2010-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы білім беру жүйесінің алдына нәтижеге бағытталған білім моделін жасауды қамтамасыз ету және оны жаһандану жағдайындағы халықаралық білім беру кеңістігіне интеграциялау мақсатын қойды. Демек, жастарды еңбектің қай саласында болмасын, әсіресе, белгілі бір мамандық бойынша арнайы бағытталған жоспарлы оқу процесі барысында (Мемлекеттік стандарттар мен бадарламаларға, вариативті компоненттер жоспарына сәйкес) білім алуда да тек ғылыми мәлімет жиынтығын меңгертумен шектелмей, оқу процессі барысындағы игерілген білім денгейін бекіту мен толықтыру, жан-жақты жоғарлату мақсатында оқу процессінен тыс ғылыми зерттеушілік іс-әрекетін өздігінен тиімді ұйымдастыра отырып, шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын шығармашыл тұрғыда таныта алатын құзырлы маман болуға даярлау қажеттігі негізге алынып отыр. Бүгінгі танда, ғылымның барлық саласында білім мазмұны мен сапасы көлемі қауырт өсіп отырған қазіргі әлемдік жаһандану кезіндегі осы мақсат, болашақ мамандардың ғылыми іс-әрекетін өздігінен тиімді ұйымдастыруға да тікелей байланысты. Осыған орай, болашақ мамандардың шығармашылық қабілеттірімен дағадыларын қалыптастыруға ықпал етуші, оқу процессі барысындаға берілген білім деңгейін жоғарлату мақсатында студенттердің өздігінен орындайтын ғылыми зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастырудың оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, олардың түрлерін, нысандарын іздестіру мен жүйелеу, мақсат мідеттерін айқындау өзекті ғылыми мәселеге айналып отыр. Сондықтан біздің пікірімізше, болашақ мамандардың өздігінен орындайтын ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерінің педагогикалық жүйесін оқу процессінен тыс оның мақсат міндеттеріне сай арнайы ұйымдастыру мен бағдарлау – студеттердің шығармашылық бағыт ұстануын қалыптастырудың негізгі шарты болып табылады деп тұжырымдауымызға болады. Себебі, біздің зерттеу жұмысымыздың аясындағы көп жылдық және күнделікті тәжірибеміз көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орнын бітірген жас маман заман талабына сай теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік даярлығымен қатар, шығармашылық бағыт ұстануына бағытталған өзіндік ғылыми зерттеушілік іс-әрекетін жаңа жағдайға байланысты оңтайлы ұйымдастыра білуі тиіс, әрине ол үшін ғалым педагоготардың ғылыми және әдістемелік басшылығы үлкен себепші болады. Сапалы білім, саналы тәрбие алған жастарымыз егеменді еліміздің ертеңіне баянды етіп, қоғамымыздың әлеуметтік-экономикалық, рухани-адамгершілік тұрғыда дамуына үлес қоса алады. Сондықтан, қазіргі ЖОО толық көшіп игерген кредиттік оқыту жағдайында болашақ мамандарға берілетін білім мен іс-әрекет тәсілдерін, бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәрбие тағылымдарын игеріп қана қоймай, оны әрі қарай өзінің белсенді, шығармашылыққа бағытталған мақсатты іс-әрекетімен сабақтастыру үшін өздігінен күнделікті оқу процесінде және одан тыс уақыттарда ғылыми зерттеушілік іс-әрекетке бағыт-бағдар алып отырғанда ғана оң нәтижеге қол жеткізе алады. Алайда, бүгінгі таңда еліміздің жоғары оқу жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне енуіне бағытталған талпыныстары кредиттік оқыту жағдайында білім беру мазмұнын жаңарту, оқу процессін жетілдіру. Әсіресе жаңа жүйенің талаптарына сай оқу үрдісінің мақсат міндеттеріне сәйкес, болашақ мамандардың өздігінен орындайтын ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерін, онтайлы етіп ұйымдастыруда, олардың болашақ маман ретіндегі шығармашылық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған, ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерінің дербестігі мен ізденімпаздығын, дамытатын жұйелі ғылыми зерттеушілік іс-әрекет шараларын жандандыруға, жаңаша формаларымен түрлерін іздестіруге аса мән беруді талап етіп отыр. Қазақстанның қазіргі уақыттағы білім беру жүйесі дүниежүзілік білім кеңістігіне енудің күрделі мәселесін шеше отырып, қайта құрылып өзгеру үрдісі үстінде. Осыған орай білім берудің «қолдаушы» немесе «ағартушы» парадигмасының орнына «өмір бойы білім алу» немесе үздіксіз білім беру идеясы маңызды орын алатын білім берудің жаңа парадигмасы келді. Үздіксіз білім беру идеяларын жүзеге асыру бүгінгі таңдағы білім беру жүйесінің негізгі қарама-қайшылығына – дәл қазіргі уақыттағы дүниежүзілік білімнің қарқынды өсуі мен білімдену кезеңіндегі оларды меңгерудегі шектеулі мүмкіншіліктер арасындағы негізгі қарама-қайшылықты жоюға бағытталған. Мұндай қарама-қайшылық білім беру мекемелеріне өзіндік білім алу, өздігінен ақпараттарды қарастырып, одан болашақ маманға қажетті шығармашық қабілеттерін қалыптастыруға бағытталған өздігінен орындайтын ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерін онтайлы етіп ұйымдастыруға қажеттісін табу біліктілігін қарастыруды жүктейді. Осы жағдайларға байланысты жоғары оқу орыны түлектерінің әрбіреуінен ақыл-ой еңбегінің, атап айтқанда өздігінен орындайтын зерттеушілік іс-әрекет түрлерінің тиімді әдістерін білу талап етіледі. Оларға: өздігінен қысқа мерзім ішінде қажетті ақпаратты тауып, оны меңгеруді үйрену; теорияларды, тұжырымдамаларды, айғақтарды жүйелеуді және жіктеуді үйрену; талқыға түсетін күрделі мәселелерді талдауды үйрену; өз көзқарасына нақты анықтама беріп, оған негіз болатын айғақтарды көрсету; ғылыми келіспеушіліктегі ақиқатты іздестіру; өндірістегі жағдайды талдай біліп, өздігінен меңгерген білімдерге сүйене отырып, пайда болған мәселелерді шығармашылық тұрғыдан шешу. Осыған орай, бүгінгі танда болашақ мамандардың танымдық белсенділігін дамытудың және жоғары оқу орнында білім алу барысында оларда дербестікті қалыптастырудың неғұрлым тиімді амалдарына, өзгеше қалыптасуы мен даму тарихы бар, болашақ мамандарды оқыту мен даярлау процессі барысында олардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға бағдарланған сапасын көтерудегі негізгі резервтердің бірі - өзіндік ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерінің алуан түрлі формалары мен әдіс-тәсілдері жатады. Педагогикалық ғылыми әдебиеттерде өзіндік жұмыс мәселесі жайлы көптеген көзқарастар кездеседі. Бұдан осы ұғымның көпқырлығын түсінуге болады, сондықтан бұл ұғымның анықтамасы ғылыми педагогикалық тұрғыдан нақтылауды қажет етеді. Студенттердің өзіндігінен орындайтын жұмыстарын ұйымдастырудың әртүрлі аспектілері зерттелген еңбектерде бүгінгі қоғамның сұранысы мен талабына байланысты белгілі бір уақыт ішіндегі орындалған жұмыстардың жиынтығы ретінде көрініс береді. Алайда оны бірнеше мағанада да талқылауға және түсінуге болады. Содықтан біз, өз зерттеу жұмысымыздың мақсат міндеттіне сай ЖОО студенттердің өзіндігінен орындайтын жұмыстарының алуан түрлі формаларымен әдіс-тәсілдерін олардың оқу процессінің нәтижесіне бағытталған өзіндігінен орындайтын ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттеріне жатқыза отырып, өз тәжірибеміз тұрғысынан қарауды дұрыс деп санаймыз. Мәселен, зерттеулердің мақсаттары мен міндеттеріне тәуелділігі ескерілген авторлардың ұсынған өзіндігінен орындалатын жұмыс жайлы тиянақты талданған әртүрлі анықтамалар: М.Г. Гаруновтың, О.А.Нильсонның және П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінен орын алған. Сонымен қатар кредиттік оқыту жағдайында студенттердің өздігінен орындайтын жұмыстарының кейбір мәселелері Қазақстандық ғалымдарының назарынан тыс қалмаған: Ж.А. Қараев, С. К. Касенов, Н.А.Асанов, Г.Х. Мямешева, Г.К. Ахметова. Біздің пікіріміз бойынша, П.И.Пидкасистый ұсынған анықтамасында өзіндігінен орындайтын жұмыстың мәніне деген ғылыми, әдістемелік көзқарастың көпаспектілігі айқындалған. Себебі, автор өзіндігінен орындайтын жұмыс түрлерін оқытудың және ғылыми зерттеушілік іс-әрекеттерінің негізгі амалдары ретінде қарастырады. Өйткені олар: әрбір нақтылы білімнің меңгерілу кезіндегі белгілі бір дидактикалық мақсат пен мәселеге сәйкес болуы; студенттердің білместіктен білуге дейінгі қозғалысының траекториясының әрбір кезеңінде белгілі бір ғылыми танымдық мәселелерді шешу үшін және ойлау әрекетінің төменгі деңгейден жоғарғы деңгейге қарай қозғалуы үшін қажетті білімнің көлемі мен деңгейінің қалыптасуы үшін міндетті түрде ғылыми зерттеушілік іс-әрекет жасауы; өз білімін өздігінен жүйелі түрде толықтырып отыруға деген психологиялық мақсаты және оқу, ғылым, өндіріс мәселелерін шығармашылық тұрғыда шешу барысындағы ғылыми және саяси ақпараттар ағынында дұрыс бағыт таңдай білу іскерлігінің қалыптасуы үшін өздігінен орындайтын зерттеушілік іс-әрекет жасайды; студенттердің кәсіби іс-әрекетінің, таным мен мінез-құлық әдістерін меңгерудегі өзін-өзі көрсете білуі және өзіндік зерттеушілік іс-әрекеттегі тәртібі маңызды шарт болып табылады; педагогикалық басқару және студенттің кәсіби шығармашылық тұрғыдан анықталуы мен оқу үдерісі барысындағы және одан тыс уақытта өздігінен зерттеушілік іс-әрекетіне басшылық ете алуы оның шығармашылық қасаиеттерінің қалыптасуына бет бұрыс алуындағы негізгі танымдық іс-әрекет құралы болып табылуы. жүктеу/скачать 6,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|