Т†лен …бдiк?Лы парасат майданы таЎдамалы Алматы «Раритет» 2012

– 366 –
…лдекiм артына жастыј јойды. Ѕожабек жастыјја белiн
тiреп, басын к†тергенде бiр тамшы жас јалмай, суалып
бiткен жанарынан ју тiршiлiктен ендi ештеЎенi јаламай-
тын, †зiн тiптi мына дҐниенiЎ адамы деп санамайтын бiр
тҐЎiлiс байјалды. К†зiнiЎ асты кҐйдiргi шыјјандай
кҐлтiлдеп, талаурап тґр.
Т†р жајтан „лдекiм:
– Е-е, жiгiттiЎ т†ресi едi-ау, не керек! ЖасаЈанныЎ
назары жајсыЈа, я жалЈызЈа тҐсерiн јайтерсiЎ, – деп Алла
таЈаланыЎ д„л осы iсiне †зiнiЎ риза емесiн бiлдiрiп, кейи
с†йледi.
– ЅґдайЈа да жајсы керек, – деп д„лелдедi таЈы бiреуi.
Ѕожабек јиналып, жерге јарады.
БаласыныЎ бойындаЈы жајсылыјты еске алудыЎ тап
јазiр пайда бермесiн, јайта јимастыјты кҐшейтiп, јай-
Јыны ауырлата тҐсерiн б„рi де бiлiп отыр. «Ѕайырлы бол-
сыннан» басја тiлге тиек јылар дым жој.
Шынында да, АлланыЎ жајсыны „кетедi дегенi рас шы-
Јар. Осы бала институтја тҐскеннен елдi шулатты.
«ЅожабектiЎ баласы Болат ојуЈа алЈыр екен, мґЈалiмдердiЎ
†здерi јаймыЈатын к†рiнедi», – деушi едi. Айтса айтјан-
дай, институтты айрыјша дипломмен бiтiрiп келдi. Бiр жыл
†тiсiмен аудандыј басшы јызметiне к†терiлдi. Жуыјта
облысја „кететiн к†рiнедi деген сыбыс тараЈан. …йтеуiр
барып жҐздескендердiЎ б„рi «тек болЈалы тґрЈан бала екен,
тiрi болсын» деп, тiл-ауыздарын тасја сiлтеп, тфалап јай-
татын. Ел-жґртја жастайынан аты шыјјан сол Болат ендi
Ґйленгелi жатјанда аяј астынан јайтыс болып кеттi. Арт-
та тґяј јалмады. Бiр „улеттiЎ тґјымын бiр †зiмен бiржола
тојтатты да кете барды.
Осы бiр тґјымныЎ тојтап јалуы жазыјсыз жасалЈан
јиянаттай, „лдебiр жаЎылыстыјтан, я тҐсiнбестiктен
болып отырЈан н„рседей бҐкiл жґрттыЎ ајыл-ойын бай-
лап отыр.
Т†рге таман отырЈан мґртты јара ЅожабектiЎ јазiргi
халiн тiлдесуге жарамайды деп шешкендей, јызмет јылып
жҐрген жiгiтке јарап:
– К†ктасја з„кез берiп пе еЎдер, Ауданбек? – дедi.
К†ктас туралы с†здiЎ шыЈуы жґртты „лдебiр ыЎЈай-
сыздыјтан јґтјарЈандай болды.

– 367 –
– К†ктасја заказ берiлген, – дедi Ауданбек. – Ал-
матыдаЈы ТышјанбайЈа жiбергенбiз телеграмма мен
ајшаны. Бiрај облыс орталыЈынан машинамен барып
„келу јажет екен. Жарты тоннадан ауыр дей ме?..
Бiрнеше адам бармаса, жалЈыз-жарым тҐк iстей алмай-
тын шыЈар...
Бiрте-бiрте „Ўгiме жҐре бастады. ЅожекеЎнiЎ к†Ўiлiне
бiр тетiк бола ма деген Ґмiтпен жґрт ендi ТышјанбайдыЎ
Ґлкен адамгершiлiгiн, марјґм „кесiнiЎ де ај к†Ўiл, жај-
сы адам болЈанын, ал ендi жарты тонна дегенiЎ „жепт„уiр
салмај екенiн, јалайда м„Ўгiлiк ескерткiш болатынын
айтып, „лi келмей жатјан јґлпытасты жер-к†кке тҐсiрмей
мајтап, бiрсыпыра серпiлiп јалды.
– Оны арнайы кранмен к†термесе јанша адам болсаЎ
да, сенiЎ к†тергенiЎе болмайды, – деп јиындатты алЈаш-
јы мґртты јара.
Бiрај с†зiнiЎ аяЈында к†ршi аудандардыЎ бiрiнде осын-
дай јґлпытасты „лдекiмдердiЎ ґрлап кеткенiн, одан „рi
бiр жерде јолдан к†л жасаймыз деп, зираттарды су алып,
сҐйектердiЎ суЈа јалјып шыјјанын айтып, айдалаЈа ла-
Јып кеттi.
– Кесегiн бiтiрдiк, ендi ертеЎ Ґйiне кiрiсемiз, – дедi
Ауданбек.
Мґртты јара †зiнiЎ артыј с†йлеп јойЈанын сезiп, жаЈ-
дайын тҐзеп алу Ґшiн жаЎа сґрајја к†штi.
– Кесектi совхоз бердi ме, жој...
– Жој, †зiмiз јґйдыј.
– …, ол дґрыс. Тегiнде, сатып алЈан сауап болмайды
дейдi Јой.
– Ол рас, – деп јґптады отырЈандар.
Мґртты јара айыбынан ајталып шыЈып, алЈашјы абы-
ройын јайтып алЈандай к†терiлiЎкiреп отырып, баяЈыда
бiр патшаныЎ „кесiне тамды јґлдарына салдырЈанын,
бiрај о дҐниеде „кесiнiЎ тамы мойнына јарыз боп
мiнгенiн, бiреудiЎ јолымен салынЈан топырај топырај
салдыЈа есептелмейтiнiн айтты. Бiрај таЈы да СаЈидолла
деген бiреудiЎ „кесiнiЎ тамына јґйЈан бҐкiл кесегiн арајја
сатып жiбергенiн айтып, елдi јайта шошытты.
Есеней јарт мына „Ўгiмеден јатты јысылып, јипај-
тап, „йтеуiр жґрт назарын басја бiрдеЎеге аудару Ґшiн:

– 368 –
– Мынау јай бала? – дей салды сол жаЈындаЈы †зi
танымай отырЈан к†зiлдiрiктi жiгiтке јарап.
– Жарасбай, – дедi есiк жајтан бiреу. – БолаттыЎ бiрге
ојыЈан жолдасы Јой. Соноу Ѕызылордадан келдi. Бiржола
тамын салысып кетем деп жатыр.
– Е, айналайын-ай, – дедi Есеней риза болып. – Бiрге
ојыЈан достар Јой, јайтсiн-ай! Кiсi болатын бала екенсiЎ,
јараЈым-ай! ¤ґмырлы бол!
Шай келдi. Тым-тырыс отырып, екi кесе iшкеннен
кейiн, б„рi келiсiп јойЈандай, бiр-бiрлеп кеселерiн
т†Ўкердi. Дастарјан шетi бҐгiлген с„тте јґран ојылаты-
нын сезген жґрт жапырлап, бас киiмдерiн iздестiре бас-
тады.
Есеней јарт жалаЎбас отырЈан жастар жаЈына ґнат-
пай бiр јарады да, јґран ојуЈа кiрiстi. Ѕол жайылды.
Дастарјан жиылды. Ендi т†рде отырЈандар бiр-бiрiне
алма-кезек јарап, «јайтпаймыз ба» дегендi к†здерiмен
бiлдiрдi.
– Ал, Ѕожабек, – дедi Есеней iргедегi јамшысын алды-
на јойып. – Жер аяЈы шалЈай, жеткенiмiз осы болды. Ту-
дырЈан сен де, бала халыјтiкi едi. ЖыламаЈан адам жој.
ОныЎ орнына бiздiЎ кететiн ж†нiмiз бар Јой. Бiрај Алла-
ныЎ iсiне не шара? Ѕґдай басја салды, к†ндiк деймiз. Бая-
Јыда Д„рменжаным јайтјанда, бҐкiл ел боп... аяЈынан тiк
тґрып... аттандырып... Сонда «япырау, кҐнде болмашыЈа жҐз
шайысып, бiрде араз, бiрде тату боп жҐрген осы бiр жаман
аЈайын болмаса јайтiп жер басып, кҐн к†ремiз деп ойлап
ем... АЈайын ортаны медет јыл. Басја не айтайын... – Есе-
ней Ґнсiз јалып, орамалымен к†зiн сҐрттi, бешпентiнiЎ
тҐймесiн салды. Сосын јамшысын таЈы бiр јозЈап јойып: –
Бiз ендi јозЈаламыз, – дедi ныј дауыспен. – МалЈа адам
јалмап едi. Тiптi бар Јой ешјайда бґрыла алмайсыЎ... Ал
ендi бiр јґдайЈа тапсырдыј. Рґјсат ет, Ѕожеке.
Ѕожабек бiрдеЎе деп аузын жыбырлатјан болды, бiрај
не дегенiн ешкiм естiген жој.
Жґрт орындарынан тґрып, бiр-бiрлеп шыЈа бастады.
Ѕожабек жалЈыз јалЈаннан кейiн де, т†мен јарап ґзај
отырды.
БаласыныЎ †лiмiне таЈдырдыЎ жазуы деп, лажсыз к†нсе
де, к†Ўiл тҐкпiрiнде †мiрден осы кҐйiмше ју бас боп

– 369 –
†ткенiм бе деген ой пайда болЈанда Ґрей дауылы аяј-
јолын жерге тигiзбей, жҐрегi јысылды. «Алла-ау, Алла-
ау! – дей бердi тынысы тарылып. – Кiсiге жасаЈан бiр
тҐйiр јиянатым жој Јой... Не жазыЈым бар, жасаЈан-ау.
Не жаздым?!»
АйналуЈа келмейтiн аядай шыЎныЎ т†бесiнде јалт-јґлт
етiп, јґлаЈалы тґрЈандай. Табан тiрер бґдыр жој, б„рi
тайЈанај.
Ѕожабек шын јґлап кетпейiн дегендей јолымен жер
тiреп, жылжып т†сегiне јисайды. Осы бiр јиямет-јайым
болЈан аласапыран ојиЈаны бiр жерiнен јате кеткендей
басынан бастап јайта еске алды.
БаласыныЎ оју бiтiрiп келгенi, ґлан-асыр той жасаЈа-
ны кеше Јана секiлдi едi. Кезiнде атја мiнген аздаЈан са-
уаты бар, к†зi ашыј ЅожекеЎ баласын ырым-жырыммен
Ґйлендiрем деп јопаЎдаЈан жој. Сол жајтан †зiне теЎ
бiреудi ала келер деп ойлаЈан. Олай болмады. С†йтсе де
баланы јыстамады, ајылы бар бала Јой, бiр ойлаЈаны бар
шыЈар деген. Одан жоЈарылап, јызметi †стi.
Ауданда да, облыста да жиналыс болса, Болатты мај-
тады. Газетке де шыјты. …не бiр хатшы жiгiт (япы-
рай, тiл мен к†з деген рас па екен) «Ѕожабеков – бiздiЎ
мајтанышымыз. ‡те iскер, бiлiмдi. ‡зiнiЎ адам-
гершiлiгiмен, инабаттылыЈымен, рухани тазалыЈымен
жґртја Ґлгi бола алады», – деп тајылдап едi. Сонда
ЅожекеЎ: «Iскерлiгi мен бiлiмдi екенiн бiлсiн. Ал анда-
санда жґмыс бабында болмаса, басја уајытта олармен
араласпайтын БолаттыЎ кiсiлiгiн јайдан бiле јойды екен.
…лде iскерлiгiн де кiсiлiгi деп баЈалай ма екен» деп
ойлаЈан. Б„рiн де јойшы. ЅожекеЎнiЎ к†кейiн тесiп
жҐрген н„рсе – баласыныЎ Ґйленуi едi. Ајыры оЈан да
јолы жеткендей болып, той жабдыЈы басталды. Бiрај
ју таЈдыр Ґлгертпедi. Т†теден бiр дауасыз кесел жабыс-
ты. Бас-аяЈы бiр-ај ай. Ауруханадан Ґйге јайта „кел-
генде-ај ЅожекеЎ бiр сґмдыјты сезген. Бала тiлге
келмедi. Мына тiршiлiктен б†лек, †зге бiр арманына жете
алмаЈандай немесе „лдебiрдеЎеге †кiнгендей басын „лсiз
шайјай бердi. С†йтiп жатып бiржола аттанып кеттi. Ѕоже-
кеЎ „лсiн-„лсiн талумен болды. Ѕабiр басында Јана
бiршама есiн жиды. …лдекiм јолтыЈынан демеп тґр.

– 370 –
Бiреулер «сабыр ет» деп жґбататын секiлдi. «НеЈылЈан
сабыр, јґдай-ау?! ЅайдаЈы сабыр?! Неге керек?» Жґрт
бґрјылдатып топырај сала бастаЈанда ґлын тiрiдей к†мiп
жатјандай жан даусы шыјты.
– Ѕожеке, †з јолыЎызбен топырај салыЎыз, – дейдi
бiреу.
ЅожекеЎ жерден бiр уыс топырај алып, јабiрге тастай
бердi де, тiзерлеп отыра кеттi.
Аудан басшыларыныЎ бiрi болуы керек, бґйра шашты
жас жiгiт с†з с†йледi.
Абзал дос дейдi, азамат дейдi... IскерлiгiЎ, бiлiмдiлiгiЎ
дей ме-ау... ‡мiрiЎ баршамызЈа Ґлгi дей ме-ау... Мајтап
жатыр, мајтап жатыр. О, пендешiлiк, ју жаны јайЈыдан
јаусап, бiткелi тґрса да, «менен туЈан бала жаман болма-
Јан екен Јой» деген бiр болмашы, арсыз мајтаныш к†Ўiл
тҐкпiрiнде бойдаЈы баланыЎ јимылдаЈанындай арагiдiк
бiр бҐлк етiп јалады.
АЈайын-ел топырлап келiп, к†Ўiл айтуда. ‡лiктi ж†нел-
ту салтанатынан бiрдеЎе тҐссе, ауданы бар, туЈан-туысы
бар, жандарын салып-ај жатыр, Жетiсi берiлдi. Кесегi
јґйылды. ЕртеЎнен бастап тамын салуЈа кiрiспек. Ендi
јґр уайымнан ештеЎе †нбесi, †лiктен адамныЎ суыйты-
ны, таЈдырдыЎ јґрыЈынан пенденiЎ јашып јґтылмай-
тыны, †йткенi пенденiЎ †зi „у баста осылай јґрыј салу
Ґшiн жаратылЈаны – б„рi-б„рi тҐсiнiктi-ај секiлдi. Бiрај
ЅожекеЎнiЎ к†Ўiлi бекiмедi.
– …ттеген-ай, – дедi даусын шыЈара кҐбiрлеп. – …тте-
ген-ай!
ЅожекеЎ к†зiн ашып алды. ¦й iшi јап-јараЎЈы, тып-
тыныш. ЕлдiЎ жатып јалЈаны ма?.. ЖҐрегi шанышјан-
дай болды. ОЎ бҐйiрiне аунап тҐстi. Кемпiрi кҐрсiнiп јояды.
…лi ґйыјтамаЈан секiлдi. ШалыныЎ †з халi „лдејалай боп
бара жатјанын к†рген соЎ, байЈґс ширыЈып кеттi. ЖґрттыЎ
б„рi: «Кемпiрi мыјты екен, берiк екен», – деп јояды.
Ѕайбiр жетiскеннен мыјты боп жҐр...
ТҐннiЎ бiр уаЈына дейiн ЅожекеЎнiЎ к†зi iлiнбедi.
ДҐниенiЎ алдамшылыЈы, †ткiншiлiгi жайшылыјта сан
айтылып жҐрген с†з болса да, тап јазiргiдей ап-айјын,
тҐсiнiктi болып к†рген емес. Жґртја айтып жҐрген †з
ајылына †зiнiЎ јалай байыбына жетiп тҐсiнбей

– 371 –
келгенiне таЎ јалды. Ѕґдай-ау, кеше Јана емес пе...
(ЅожекеЎнiЎ таЈы да жҐрегi шанышты). Кеше Јана емес
пе, елмен бiрдей тiршiлiк јызыЈын теЎ б†лiсiп жҐргенi.
Ендi јазiр тобынан б†лiнген ајсај јойдай, †з уайымы-
нан артыла алмай жатјан жатысы мынау. Шынында да,
адамныЎ барар сапарда ґлы дҐрмекке араласып, јайта-
рында жалЈыз јайтатыны секiлдi, орта жастан „рi асып,
јайтар сапар басталЈанда ЈґмырыныЎ шыЈар есiгiне
жалЈыз ораларыЎ айнымас ајијаттай... ЖґбанарыЎ –
ґрпај болса... (ЅожекеЎнiЎ жҐрегi Ґшiншi рет шаныш-
ты).
?лыныЎ јабiрi јазылып болЈанда ЅожабектiЎ: «Жој,
бґл маЈан јазылЈан, босатыЎдар», – деп јабiрге тап-тап
бергенде, осыдан басја не кҐйiгi бар.
Ой ґшына жете алмай, ґзај жатјан ЅожекеЎ таЎ ал-
дында к†з шырымын алды. Бiрај к†п ґйыјтай алмады.
КҐн шыЈа орнынан тґрып, киiнiп, сыртја шыјты. К„нiгi
к†лiктей аяј шiркiн †зiнен-†зi зират жајја бастай бердi.
ЅожекеЎ ауыл сыртындаЈы јорымЈа јалай келгенiн
бiлмей јалды.
Ш†п басјан јос емшек моланыЎ тґсына келгенде
кiдiрiп, к†з тојтатты. Жарыјтыј! Ѕыз Б„тiш пен
ЕрсейiттiЎ моласы Јой... Бґлар жайлы аЎыз осы т†Ўiрекке
кеЎ тараЈан. Ѕозы К†рпеш пен Баяндай бiр молада †лген
Јашыјтар екен. Жґмба жарыјтыј жырын келiстiрiп ай-
тушы едi. ТыЎдаЈан адамныЎ б„рiн жылататын.
ЅожекеЎ баласыныЎ зиратына келгенде, Жарасбайлар
тамныЎ алЈашјы кесектерiн јалап Ґлгерген екен. Бґл
жолы к†Ўiлi бґрынЈыдай босаЈан жој.
– Жатјан жерiЎ жайлы болсын, жарыЈым, – дедi
бешпентiн шешiп жатып. Содан тҐс ауЈанша дем алмас-
тан †з јолымен кiрпiш јалады. Елмен бiрге лайдыЎ,
кiрпiштiЎ сапасын, 20 јатардан барып кҐмбез к†теру
керегiн, еш жерден јґлај шыЈармай-ај, киiз Ґйше
к†мкергеннiЎ дґрыс екенiн т.с.с. „Ўгiме јылды.
Бесiн шамасында жґрт дем алуЈа отырЈанда, ЅожекеЎ
Жарасбайды жанына шајырып алды.
– Балам-ау, осы сенiЎ уајытыЎды текке алып жҐрген
жојпыз ба? УајытыЎ бiтсе, јысылма. СенiЎ осы келiсiЎе
де мен ризамын.

– 372 –
– Уајытым бар, аЈа, – дедi Жарасбай шылымын тґта-
тып жатып. Ѕысылып жҐргем жој. Бiтiрiп, бiржола-ај
јайтамын.
ЅожекеЎ т†мен јарап, Ґндемей јалды.
– Тым бекерге нали бермеЎiз, аЈа, – дедi Жарасбай
жерге шынтајтай берiп. – ТҐнiмен ґйыјтамай шыјты-
Ўыз. Сабыр етсеЎiзшi...
– ЅарЈам-ау... – ЅожекеЎ к†зi жасаурап, тамЈа јара-
ды. – ЅарЈам-ау, жґбатјаныЎ дґрыс јой. ДҐниеден
†тпейтiн пенде бар ма?.. Бiрај БолатжанныЎ артында
алданыш јылар бала јалса, мен бҐйтiп јажымас ем Јой.
Аяј астынан... арманда кеттi... Тґяј јалса, јґдай-ау, к†зi
сојыр, јґлаЈы саЎырау бiр бојмґрын јалса, мен бҐйтiп
шаршамас ем Јой...
Кенет „лдене есiне тҐскендей Жарасбай басын к†терiп
алды да:
– АЈа, – дедi, – мен сiзге бiр јызыј айтайын, Болаттан
бала бар.
ЅожекеЎ селк ете јалды.
– Тек, не дейдi? – дедi ојыс бґрылып.
– Болаттан бала бар, – дедi Жарасбай јайталап. – Оны
маЈан †зi айтјан.
– И„?
– Университетте ојып жҐрген кезiмiзде... …йтеуiр, атын
ґмыттым, С„уле ме, ГҐлсiм бе, бiреуден балам бар деген.
ЅожекеЎе мына с†з баласы тiрiлiп келгеннен кем „сер
еткен жој. К†зiне келген жасты к†рсеткiсi келмей, т†мен
јарап орамалын алып, сiЎбiрiне бердi.
– И„? – дедi содан кейiн кемсеЎдеп.
– Ол †зi јаланыЎ јызы болатын. Алматыда болуЈа
тиiстi.
– Апыр-ау, оны табуЈа бола ма †зi?
– Неге болмасын.
– И„? – дедi таЈы да аузына басја с†з тҐспей.
– Алматыда бiзбен бiрге ојыЈан жiгiттер бар. Солар
арјылы табуЈа болады.
– Тојташы, шыраЈым, – дедi ЅожекеЎ ЖарасбайдыЎ
иыЈына јолын тигiзiп. – Апырмай, јараЈым-ай,.. апыр-
май... кiшкене сабыр јылшы... – ЅожекеЎ †зiне-†зi келе
алмай, бiраз отырды.

– 373 –
– И„? – дедi „лден соЎ не сґрап тґрЈанына †зi де
тҐсiнбей.
– Алматыда бiрге ојыЈан жiгiттер бар... – дедi Жарас-
бай с†зiн јайталап.
– Сонда †зi баланыЎ јалЈаны аныј па? – деп Ѕоже-
кеЎ сенбегендей ЖарасбайЈа тура јарады.
– БаланыЎ бары аныј.
– И„?
– ‡з басым ол јыздыЎ јайда iстейтiнiн бiлмеймiн.
Асылбек деген жолдасымыз сонда институтта јалЈан. Ол
б„рiн де бiледi.
– И„?
– СоЈан бару керек. Мен адресiн берейiн.
– И„, с†йтшi, јараЈым. ¦йге барЈан соЎ, ґмытпай бершi.
Бґдан кейiн ЅожекеЎнiЎ жґмысја берекесi болмады...
«ЕртеЎ де кҐн бар Јой» деп, елдi асыјтырып, кҐн батпай
таратып жiбердi.
¦йге жетiсiмен брезентi кҐн к†зiнен аЈарып кеткен жем-
жем „скери с†мкесiн ашып, iшiнен торк†з д„птер алды.
– МынаЈан „лгi адресiЎдi жазшы, јарЈам, – дедi Жа-
расбайЈа.
Жарасбай јалтасынан јаламын алып, Ґлкен „рiптермен
баттитып адрестi жазып шыјты. ЅожекеЎ адрестi алып,
бґрын бiр к†рген жерiндей, ойланып, ґзај отырды.
– Тауып бара аласыз ба?
– Табатын шыЈармын, – дедi ЅожекеЎ „лi де д„птердегi
жазуЈа шґјшиЈан кҐйi. – Тышјанбай бар. СоЈан берсем
болды емес пе?
– …рине, јаланыЎ адамы болса, тҐк јиындыЈы жој.
ЅожекеЎ жҐрегi лҐпiлдеп, кешкi шайды да ж†ндi iше
алмады. Жатарда д„птерiн алып, таЈы да адреске шґјши-
ды. Баданадай етiп жазылЈан осы бiр жазу †не бойын
жылытып барады. Осы жерге жетсе болды, алдынан бей-
таныс, кiшкентай немересi «аталап» јарсы шыЈатындай
к†рiнедi.
Бiрај ЅожекеЎ бґл сырын тiрi жанЈа айтпауЈа бекiндi.
¦н-тҐнсiз кетiп јалып, к†ктен тҐскендей немересiн алып
келiп, «Ѕожабектi јґдай жылатты» деген жґрттыЎ тiлiн
желбезегiнен тiзген балыјтай бiр сымЈа шаншып, бҐкiл
елдi айран-асыр јылатын сол с„ттi арман еттi.

– 374 –
Келесi кҐнi зират басында жґрттыЎ „Ўгiмесi тек Ѕожа-
бек болды.
– Япыр-ай, – дестi олар кесек јалап жатјан Ѕожеке-
Ўе ту сыртынан јарап. – СҐйегi асыл шiркiн Јой. Адам
болмай јала ма деп јорјып ек. СынбаЈан екен...
– Ѕайратын айтсайшы, таЎертеЎнен „лi тiзе бҐккен
жој.
– Ѕайтсiн, јґдай басја салЈасын, – дестi бiреулер амал-
сыздыјја жорып.
ЅожекеЎнiЎ јабаЈы кҐндегiден ашыј едi. Амандасјан
елдiЎ б„рiнен Ґй iшiнiЎ, ауыл-аймаЈыныЎ амандыЈын
сґрады.
ЖґрттыЎ «отырып, демалыЎыз» дегенiне де јґлај ас-
јан жој. ЦементтiЎ јатып бара жатјанын к†рiп, су
јґйЈызды, жоЈарыда кiрпiш јалап жатјан ЖарасбайЈа:
– Кесектердi байлап јала, айналайын, мiнеки былай,
лайыЎды молырај сал, – деп кеЎес бердi.
ЅожекеЎнiЎ к†Ўiлiндегi †згерiстi Жарасбайдан басја
тiрi жан бiлмедi, баяЈы бiр еЎкеймес iрiлiгiне, мыјтылы-
Јына жорыды.
ЅожекеЎ кешке Ґйге келiсiмен таЈы да Жарасбайды сырт-
ја шыЈарып алып, кешегi м„селенi ајылдасумен болды.
– Ѕырјын берiп, бата ојыр аЈайынныЎ аяЈы саябыр-
лаЈасын жҐрiп кетемiн, – дедi барар жерiн шамалаЈандай
алысја јарап. – Денсаулыј т†мендеп барады, жҐрек шан-
шиды... Д„рiгер бала анада б„лнеске жату керек деген едi...
АлматыЈа к†рiнгеннiЎ б†тендiгi болмас.
Жарасбай бiраз ойланып тґрып:
– Мен онда Асылбекке хат жазып берейiн, – дедi, –
тҐсiнбей јалып жҐрмесiн.
– С†йте јойшы, јараЈым!
¦йге кiрген соЎ, Жарасбай хат жазуЈа кiрiстi. Шай келiп,
дастарјан жайылЈан кезде ЅожекеЎ хатты т†рт бҐктеп,
т†с јалтасына салды. Кiшкене немересi ендi ешјайда
јашып јґтылмайтындай к†рiндi.
...¦ш кҐннен кейiн кҐмбез салынып бiттi. ЖґрттыЎ
б„рi оны бҐкiл аудан к†лемiндегi еЎ с„улеттi кҐмбез бол-
ды деп шештi.
ЅожекеЎ туЈалы зират атаулыны жаны тҐршiгiп, ґнат-
пайтын. Бiрај с„улеттi кҐмбездiЎ тек тiршiлiкке емес,

– 375 –
†лiмге де жарасатынына iштей јайран јалды. Тап ендi
мґныЎ баласы †зге †лiктерден мерейi Ґстем боп, ґялмай
жататын секiлдi.
‡лiм б„рiн де теЎестiредi дейдi. Ѕайдан теЎестiрсiн. Зи-
раттаЈы тамдардыЎ †зi „ртҐрлi. Анау шеттегi баяЈы аштыј-
та шала-пґла жабылЈан јабiрлер жермен-жексен болып,
астында кiм жатјаны бейм„лiм, болар-болмас т†мпешiкке
айналЈан. И„, јайдан теЎестiрсiн. ‡лiктер де †здерiнше
бајытты, бајытсыз болып б†лiнетiн болЈаны да.
* * *
БолаттыЎ јырјы берiлдi. ЅожекеЎнiЎ к†Ўiлiн к†терiп,
кҐнi-тҐнi јасында отырЈан ет жајын аЈайындар да †з јам-
дарымен шаруаларын кҐйттеп кеттi. ЅашанЈы отырсын.
Тiрi адамныЎ тiршiлiгi к†з жґмбай бiтпейдi екен. Ѕоже-
кеЎ де јыс јамын ойластыра бастады. Совхоз директоры-
ныЎ орынбасарына кiрiп, азЈантай к†мiр тҐсiртiп алды.
Екiншi ферманыЎ меЎгерушiсi †зi келiп:
– АзЈантай малдарыЎ јыста јарап јалмасын. Ѕарсај-
байЈа айтып, бiр машина ш†п тҐсiртiп берейiн. Биыл ш†п
аз. Ешкiмге рґјсат бермей жатыр. Ѕиын, јиын, – деп
жасайтын жајсылыЈыныЎ салмаЈын ауырлатып кеттi.
ЅожекеЎ ендi „рi кешiгуге болмайды деген оймен кешке
кемпiрiмен ајылдасты.
– БаланыЎ к†ктасы келетiн тҐрi жој, – дедi ЅожекеЎ
шай Ґстiнде. – Тышјанбай бiр жајја кетiп јалды ма,
„лде басја бiр јиындыјтары бар ма... СоЈан †зiм барЈым
келiп отыр.
Кемпiрi тҐсiнбей, шалына бґрыла јарап, ајјґманды
к†терген јалпы тґрып јалды.
– ‡зiм бармасам, јайдан бiтсiн, – дедi ЅожекеЎ к†к
жыртыс орамалымен бiлегiнiЎ терiн сҐртiп.
– ¦йбай-ау, сен не бiтiре аласыЎ. ЅаЎЈып јаларсыЎ
айдалада.
– Неге јаЎЈимын? Тышјанбайдiкiне телграм жiберемiз.
Ѕарсы алатын шыЈар.
– Ѕґдай, не дейдi?..
ЅожекеЎ кемпiрiне не деп тҐсiндiрерiн бiлмей, желпiнiп
ґзај отырды. Бiр заманда: «Ж„, болар», – деп кесесiн

– 376 –
т†Ўкердi. Сосын јалтасынан шыны шајшасын алып, на-
сыбай атты. ЅалЈан насыбайдыЎ м†лшерiн бiлгiсi келiп,
шајшаныЎ аузына сыЈырая јарап кiшкене отырды да,
кенет аузына су толтырып алЈандай, с†йлей алмай:
– М-м-м, – дедi ымдап кемпiрiне.
Кемпiрi онысына бiрден тҐсiнiп, аяј жајтан тҐкiргiшiн
алып бердi. ЅожекеЎ тҐкiргiштi алып, шегiнiп отырды.
– ОныЎ бiр себебi болып тґр, – дедi ајырын Јана.
Кемпiрi жајсырај есту Ґшiн кимешегiн ысырып, јґла-
Јын ашты.
– Болатжаннан бала јалЈан екен... (Кемпiрiнде Ґн жој).
Оны Жарасбай айтты... (Кемпiрi салдырлатып шыны-
аяјтарды жуа бастады). …дiрiсiн де алдым... Алматыда
к†рiнедi.
ЅожекеЎ мына с†зiнiЎ неге „сер етпегенiне тҐсiнбей,
басын к†тергенде, селкiлдеп жылап отырЈан кемпiрiн к†рдi.
– Т„уекел, барып к†рем...
– ЖасаЈан, – деп сыбырлады кемпiрi жасја тґншы-
Јып. – ЖасаЈан, жаппар ием...
– Жарасбай †здерiмен бiрге ојыЈан жолдасына хат
жазып бердi. Сол к†мектеседi деп отыр.
Кемпiрi одан „рi тыЎдауЈа шамасы жетпей, јолындаЈы
кесесiн салдыр еткiзiп тастап жiберiп, јалтасынан к†лдей
ај орамалын алып к†зiне басты да, со кҐйi дауыс јылып
јоя бердi.
– ЖасаЈан-ай... жалЈызымды алдыЎ деп, тiлiм тиiп кетiп
едi... Ендi жылата к†рме, жасаЈан... Ѕґдiретi кҐштi жарат-
јан... тiлегiмдi бере г†р!.. ‡шкенiмдi жандыра г†р!
МейiрiмiЎдi бере г†р... Алла таЈала...
ЅожекеЎнiЎ јой деуге шамасы келмедi. КемпiрiнiЎ
жалбарынЈан тiлегiн iштей †зi де јайталап, бетiне сорЈа-
лаЈан жасты саусаЈымен јаЈып јап отырды.
ШҐйкедей кемпiрiнiЎ јара тасты жiбiтердей зарлы Ґнi
јабырЈасын јайыстырды.
– Жаман ырым јылма, кемпiрiм-ау, – дедi †зiне де
бейтаныс, мейiрбан, жґмсај Ґнмен. – Менi јажытпашы,
жарјыным. Ѕґдайдан тiлек етейiк. Жасаймын десе жај-
сылыЈы аз ба?..
Т†секке жатјаннан кейiн де екеуi жаратушы јґдайЈа,
бҐкiл „улие-„мбиелерге жалынып, жалбарынумен болды.

– 377 –
...Келесi кҐнi ЅожекеЎ жиналысја жҐргелi жатјан
парторгтыЎ машинасымен ауданЈа жҐрiп кеттi. «Алматы-
Ја барып емделiп келем, жҐрек шыдатпай барады», – деп
тҐсiндiрдi сґраЈан жґрттыЎ б„рiне. Парторг совхозЈа жа-
јында келген жас жiгiт едi. МыЎ жасаЈыр жајсы бала екен.
ЅожекеЎдi аэропортја дейiн апарып, билетiн алып берiп,
оЈан јоса ТышјанбайдыЎ адресiне телеграмма салмај
болып у„де берiп јалды.
* * *
ЅожекеЎ АлматыныЎ аэропортына тҐн ортасында келiп
тҐстi. Самаладай жарјыраЈан электр шамдарына, јаздай
тiзiлген шамадан тыс Ґлкен ґшајтарЈа таЎырјай јараЈан
кҐйi «япырмай, Тышјанбайы тҐскiр келмей јалса
јайттiм», – деп iштей јобалжып келе жатты.
Кiрер есiкте жґрт у-шу болып јґшајтасып, јырыј
жылдан берi к†рiспегендей бiр-бiрiнiЎ беттерiнен сҐйiп,
м„ре-с„ре болуда. ЅожекеЎ жан-жаЈына алајтап, Ґрей
мен даЈдарыстыЎ ортасында „рi-с„рi тґрып јалЈан. Осы
кезде:
– Ѕожеке, ассалаумаЈалайкҐм! – деген дауысты естiп,
јуанЈаннан не iстерiн бiлмей, јалбалајтап јалды.
Тышјанбай келе чемоданЈа жармасып:
– Мен сiздi ана жҐк берiп жатјан жерден iздеп жҐр-
сем... – деп јґрај ґшып жҐр.
– …ликiс„л„м, – дедi „лден соЎ ЅожекеЎ есiн жиып.
Тышјанбай да баяЈы бала кезiндегi јаЎЈалај мiнезiнен
†згермеген екен.
– ?шајтан јашан тҐстiЎiз? – дейдi апалајтап. – …, и„,
айтпајшы осы екен Јой... е, т„йiрi... менде не ес бар, – деп
кеЎкiлдеп, †зiнен-†зi м„з болады.
– О, јґдауанда, аумаЈан „кесi, – дедi ЅожекеЎ кҐбiрлеп. –
Марјґм Ґнемi †стiп дабдырап жҐрушi едi.
Кенет Тышјанбай есiне „лдене тҐскендей тґнжырай
јалды.
– Ойбай-ау, Ѕожеке, Јапу етiЎiз... ес шыЈып... Болат-
тыЎ јазасы јайырлы болсын... Апырай...
ЅожекеЎ не айтјаны белгiсiз, аузын жыбырлатты.

– 378 –
– Апыр-ай, ж†ндеп те ести алмадыј, неден болды?
– Ауырып јайтты Јой.
– Не ауру?
– Бiлмеймiн, шыраЈым. …йтеуiр бiр т†теден килiккен
кесел болды. Рак дей ме? Уh!
Тышјанбай †з-†зiнен Ґрейленiп, јырыјја жетпеген
жап-жас жiгiттiЎ јалайша рак болатынына тҐсiнбей, „лде
бiр жоЈарЈы жајја арыз етуге болатындай-ај, мґныЎ
ешјандай ајылЈа да, заЎЈа да сыймайтынын д„лелдеп
тґрып алды.
– ¦й iшiЎ аман ба, шыраЈым? – дедi ЅожекеЎ бiртҐрлi
јамыјјан Ґнмен.
– Аман, аман, аман, – деп асып-састы Тышјанбай.
К†ше жај бетте машина да кҐтiп тґр екен, бґлар к†п
ґзамай-ај екi бетiн аЈаш к†мкерген ојтай тҐзу, кеЎ к†ше-
лермен жҐрiп, ТышјанбайдыЎ Ґйiне жеттi.
Б„ленбай јабат з„улiм Ґйдi к†ргенде ЅожекеЎ алЈа-
шында «јґдай-ау, осынша Ґлкен Ґйдi не iстейдi», – деп
шошып кеткен. С†йтсе, Ґйi соныЎ екi-ај б†лмесi екен.
АЈаш шкафтар мен Ґстелдер, диван, сосын тек кiтап жи-
най берiптi... Орыс екенi, јазај екенi белгiсiз, еркекше
шалбар киiп алЈан „п-„демi, талдырмаш келiншек шҐлдiр-
шҐлдiр етедi. Д„мiн жасап, арај-шарабына дейiн самса-
тып, Ґстел Ґстiн „зiрлеп јойыпты.
ТышјанбайдыЎ ајылы болар, бiр рет амандасып, кетiп
јалЈаннан кейiн јайтып келiп:
– Ата, сiзге к†Ўiл айтамын, балаЎыздыЎ †лiмiне бiз де
уайымдымыз, – дедi бiртҐрлi жаттыјпаЈан тiлмен.
– Рајмет, шыраЈым, – дедi ЅожекеЎ к„дiмгiдей риза
болып. – ЅґдайдыЎ бґйрыЈы шыЈар. ШыЈарЈа жан б†лек
болЈан соЎ, амал жој. Ѕайтейiк...
ЅожекеЎ жґмсај диванЈа отырЈанда, †зiнiЎ „бден шар-
шаЈанын бiр-ај сездi. Жастыјја жантайып, ґйыЈан белiн
жазып, жан шајырды. Аздап дем алЈаннан кейiн, киiмiн
жґјартып, жуынып-шайынып алды. Содан кейiн барлы-
Јы дастарјанЈа отырды.
– Мына келiн балаЎыздыЎ аты – Гуля, то есть ГҐл-
нар, – дедi Тышјанбай зат к†рсеткендей „йелiн саусаЈы-
мен нґсјап. – Ана б†лмеде кiшкентайымыз ґйыјтап жа-
тыр. ОныЎ аты – Абылай...

– 379 –
– Б„рi де јайырлы болсын, јарајтарым. Бајытты бо-
лыЎдар.
Етке бiр-екi рет јол салЈаннан кейiн-ај Тышјанбай
б†телкелердiЎ бiрiне жармасты.
– Айналайын, мен iшпеймiн Јой, јайтесiЎ соны, – дедi
ЅожекеЎ.
Тышјанбай оЈан к†Ўiл аудармай, „лденеге асып-са-
сып, б†телкенiЎ тыЈынын тартып јалЈанда, јаЎылтыр
тыЈын јолын кесiп кеттi.
– Ойбай, Гуля, марля, – дедi саусаЈын ґстай алып.
ЅожекеЎ ТышјанбайдыЎ жаЎЈалајтыЈына јарап, оныЎ
„кесiн есiне алып отыр. Жарыјтыј ґшып-јонып, к†рiнген
жерде к†зiн шыЈарып ала жаздап, жайдај шанадан ауда-
рылып, жҐз адам сау жҐргенде ортасында жалЈыз †зi ат-
тан јґлап, ыЎЈай бiрдеЎеге ґрынып жҐретiн. Бiрај кiсiге
арамдыЈы жој, ајк†Ўiл едi.
Тышјанбай саусаЈын д„кемен байлап алЈаннан кейiн,
рюмкелерге арај јґйды. Ѕґйып жатып:
– Сiз ендi iшпей-ај јойыЎыз, бiрај јґюлы тґра берсiн.
Iшпей-ај јойыЎыз, iшпей-ај јойыЎыз... бiрај јґюлы
тґрсын, – дейдi бiр с†зiн мыЎ јайталап.
…йелi бiрдеЎе деп орысшалайды, iшпе деп жатјаны
болар. Тышјанбай јипајтап, iшпейтiн адамдай рюмкесiн
ысырып јойды.
ЅожекеЎ ет жеп болып, јаЈазЈа јолын сҐрттi. Осы кезде
ГҐлнар сорпа „келуге ас Ґйге шыЈып кеткен едi. Тыш-
јанбай жалма-жан рюмкесiн јолына алып:
– Ал, Ѕожеке, сiздiЎ аман-есен келгенiЎiз... – деп
с†зiнiЎ аяЈын айтуЈа Ґлгiре алмай, јаЈып салды. …йелi
јайтып келгенде бiртҐрлi жылайтын адамдай тыжырынып,
ЅожекеЎе јарап:
– Ал ендi... сонда... сонда... – дей бердi не айтып тґрЈа-
нына †зi тҐсiнбей.
…йелi бос рюмканы к†рдi де, ТышјанбайЈа к†зiнiЎ
астымен бiр јарап, Ґндемей отыра бердi.
Д„мнен кейiн Тышјанбай †зiнiЎ бiр айлыј iссапарда
болЈанын, к†к тасты келе салысымен заказ берiп, осы
жуырда Јана салып жiбергенiн, ендiгi жетiп те јалЈанын,
ал ендi ЅожекеЎдi кез келген д„рiгерге к†рсетiп алуЈа
јґдiретiнiЎ жетiп жатјанын айтты.

– 380 –
ГҐлнар ыдыс-аяј жууЈа ас Ґйге кеттi.
– МенiЎ келген шаруам одан б†лек, – дедi ЅожекеЎ
осы кезде.
– И„, и„? – дедi Тышјанбай естiгенше шыдамай.
– МенiЎ шаруам б†лек, – дедi таЈы да ЅожекеЎ
кҐрсiнiп. – Е-е, †лер бала †лдi... ЅґдайдыЎ жазЈанына
не iстеймiз. Б„рiнен де жанЈа батјаны бiр немере
сҐйдiрмей кеткенi. Той жабдыЈына кiрiсiп жатјан кезiмiз
едi Јой. С†йтiп тiрлiктен тҐЎiлiп отырЈанда бiр хабар
естiдiк.
– И„, и„, – дедi Тышјанбай ЅожекеЎнiЎ аузына кiрiп
кетердей ентелеп.
– Оны БолаттыЎ бiрге ојыЈан жолдасы Жарасбай айт-
ты. …дейi келiп, тамын салысып кеткен. Болаттан осында
бала бар к†рiнедi. Соны iздеп келдiм. Мынау... – Ѕоже-
кеЎ т†с јалтасынан Жарасбай берген адрестi алды, – осын-
даЈы бiр жолдасыныЎ „дiрiсi... Сол бiлетiн к†рiнедi.
Тышјанбай адрестi ојып шыјты да:
– Е, микрорайонда тґрады екен Јой, – дедi бейм„лiм
бiр жајты басымен нґсјап.
– ОныЎ јай жај?
– ЅаланыЎ шет жаЈы. Табамыз Јой. Мында јызмет
телефоны да бар. Мен таЎертеЎ жґмыстан звандармын.
Ѕайда iстейдi екен?
– Жадымнан шыЈыЎјырап кетiптi... Институтта
мґЈалiм... дедi ме? …йтеуiр ојитын жајтыЎ т†Ўiрегi бо-
лар.
– Сонда јалай, Болат осында Ґйленген бе екен?
– Айналайын-ау, ол жаЈында менiЎ шаруам јанша.
МаЈан кiмнен туса, одан тусын. БолаттыЎ белiнен јалЈан
бала керек. Мен јазiр жетпiстiЎ екеуiнде тґрмын, шыра-
Јым. ЕртеЎ кемпiр екеуiмiз †лгенде шаЎыраЈым... бос јала
ма деп јорјамын Јой... – ЅожекеЎ „лдејалай босап, ора-
малын алып, к†зiн сҐрттi...
– ЅойыЎыз, Ѕожеке, болмайды, – дедi Тышјанбай,
адамныЎ †зi к†нбесе †лмей јоюЈа болатындай. – Неге
†лесiз? Болмайды оныЎыз.
– Шайтан емеспiн Јой ендi. Бґйрыјтан јашып јайда
барам.
– Ол дґрыс емес, – дедi Тышјанбай таЈы келiспей.

– 381 –
ЅожекеЎе отырЈан диванЈа т†сек салынды. Тышјан-
бай ЅожекеЎнiЎ †луiне келiспеген кҐйi ґйыјтайтын
б†лмесiне кеттi.
...ЅожекеЎ таЎертеЎ дабырлаЈан дауыстан оянып кеттi.
БалабајшаЈа бармаймын деп, јиЈылыј салып жатјан
кiшкентай Абылай екен.
Тышјанбай „йелi екеуi жалынып-жалпайып, ойыншыј
сатып алып беретiн болып келiсiп, „реЎ дегенде алып кеттi.
ЅожекеЎе бейтаныс кiшкентай немересi де осындай
ерке, Ґй iшiн †зiнiЎ јґртајандай алајанында ґстайтын,
сҐйкiмдi тентек болып елестедi.
К†п ґзамай ГҐлнар јайтып оралды. Т†сек-орынды
жинап, ЅожекеЎе шай берiп, тҐсте таЈы келетiнiн айтып,
жґмысына кеттi.
ЅожекеЎ ендi ТышјанбайдыЎ келуiн асыЈа кҐттi. «Не
хабар „келер екен, „лгi Асылбегi бiр жајја кетiп јалмаса
жарар ед» деген ой мазасын алды.
ТҐскi шайдан кейiн Ґйде таЈы жалЈыз јалЈан ЅожекеЎ
к†зiн iлiндiргiсi келiп, диванЈа јисайды. Бiрај к†зi iлiнбедi.
…рi-берi аунајшып жатты да, орнынан тґрды. Галошын
киiп, есiктi ашып, д„лiзге шыјты да, басјышпен жайлап
т†мен тҐстi. Аула толЈан бала, у-шу. ЅожекеЎ есiк ал-
дында орындыјта отырЈан к†зiлдiрiктi кемпiрдiЎ јасына
келiп отырды.
– …й, Ѕґралай, антґрЈан-ау, јайда кеттiЎ, берi ойна
деймiн берi, – дедi кемпiр ЅожекеЎе к†Ўiл аудармай.
ЅожекеЎ ж†ткiрiнiп алып:
– Есенсiз бе? – дедi.
– Берi ойна дедiм Јой мен саЈан.
– Есенсiз бе? – дедi ЅожекеЎ јаттырај.
– Немене?
– Ойбай-ау, есенсiз бе деймiн, – дедi ЅожекеЎ айјай-
лап. Кемпiр с„л-п„л ойланып:
– Жајсымысыз? – дедi ајырын Јана.
КемпiрдiЎ јґлаЈы ауыр екенiн тҐсiнген ЅожекеЎ та-
јалып отырды.
– Нешедесiз, б„йбiше? – дедi „лден соЎ „Ўгiме јозЈап.
– ШҐкiр, шҐкiр, – дедi кемпiр бетiмен лаЈып.
– Нешедесiз, деймiн, б„тiр-ау.
– А... и„... алпыстыЎ сегiзiндемiн. Жылым тышјан Јой.

– 382 –
– Неше балаЎ бар?
– Елде Ґлкен ґлым бар, јыздарым бар. Мына бiр кен-
жем јолыма кел деп болмаЈан соЎ, – кемпiр јолымен
ҐйдiЎ жоЈарЈы јабатын к†рсеттi. – Келе јалып ем, јґдай
сајтасын, мына бiр балалары жер-к†кке тґрмайды.
– Е-е, не болЈанда да, †зiЎдiкi Јой.
– Ѕґдай-ау, †лер болдым, – дедi кемпiр самбырлап. –
Ойбай, апа, †зiм асыраймын, сҐтiЎдi ајтаймын, „лгi не-
мене... ЅарызыЎды †теймiн, и„... менен јашан јарыз алып
жҐргенiн... с†йтемiн де, бҐйтемiн деп јояр да јоймай алып
келгенге... Мен јайдан бiлейiн бҐйтiп бала бајтырып
јоятынын...
– Бар болЈан соЎ шалјаясыЎ Јой, б„йбiше-е?
– ЖоЈалсын „рi, ендi јалЈан Јґмырымда осылардыЎ
баласын баЈып, басымды јатырар жайым жој. Етегiм елпi,
жеЎiм желпi болып †здерiн †сiргенiм жетер. Ендi миымды
ашытпа, јґдай шебер, аулај, аулај, – деп кемпiр тап бiр
миын ЅожекеЎ ашытып отырЈандай јолын сiлтеп, кейiн
ысырылып отырды.
Т†рт-бестер шамасындаЈы сары шашты јыз жҐгiрiп,
кемпiрдiЎ јасына келдi, еркелеп, сҐйкене бастады.
– ЖоЈалшы-ей „рi!!
– …же, „же...
– Кет дедiм Јой, тартып жiберейiн бе жајтан.
КемпiрдiЎ зiлсiз ашуынан ыЈатын бала жој, †рмелеп
мойнынан јґшајтап, тамаЈынан тiлiмен јытыјтай бас-
тады.
– …жетай...
– К†гермегiр, адамныЎ iшi-бауырынан †тедi Јой, – дедi
кемпiр јарсылыЈын доЈарып.
…лден кейiн кiшкене јыздыЎ јытыЈы келiп, шыјы-
лыјтай кҐлгенiне јарамастан мойнынан сҐйдi де, †зi де
кҐлiп жiберiп:
– Шiрiк немелердi жајсы к†рейiн демейсiЎ, шыдат-
пайды, – дедi ЅожекеЎе јарап. Содан кейiн немересiн
ґратын адамдай-ај јолын к†терiп, јорјытјан болды. –
И, з„лiм неме, жоЈал!
Кiшкене јыз кемпiрдiЎ јалтасын ајтарып жҐрiп, бiр
к„мпит тауып алды да, јайтадан ойнауЈа кеттi.
ЅожекеЎ кемпiрдiЎ јасына јайта жајындай отырды.

– 383 –
– Ѕґлајтан ерте јалыпсыз Јой, б„йбiше.
– Е-е, јайбiр жетiскеннен дейсiЎ. ЖалаЎаш-жалпы
болдыј, жесiр болдыј... Осыларды жеткiземiн деп, к†рме-
ген јорлыј жој. – Кемпiр ЅожекеЎе к†зiлдiрiгiнiЎ Ґстiнен
јарады. – ‡зiЎiз осында тґрушы ма едiЎiз, „лде... сiз де
балаЎызЈа келдiЎiз бе?
– И„, балама келдiм...
– Е, е, шыдау јайда, iштен шыјјан соЎ... алаЎдайсыЎ
да отырасыЎ.
ЅожекеЎ б„рiн айтып, ајтарылЈысы келiп бiр тґрды
да, тiлiн тiстеп, Ґндемей јалды. …лдејалай к†Ўiлi босап,
ендi кемпiрмен „Ўгiмелесiп јарыј јылмасын бiлдi де:
– Ал, б„йбiше, мен Ґйге барайын, – дегендi Ґзiп-Ґзiп
„реЎ айтып, орнынан тґрды.
Кеш тҐсе алдымен кiшкентай Абылайды ертiп ГҐл-
нар, одан кейiн Тышјанбай келдi, јасында к†зiлдiрiктi
бiр жiгiт бар.
– АссалаумаЈал„йкум, – деп амандасты к†зiлдiрiктi
жiгiт.
– …ликiс„лем! – ЅожекеЎ бґл јай бала дегендей Тыш-
јанбайЈа јарады.
– Асылбек деген жiгiтiЎiз осы, – дедi ол галстугiн аЈы-
тып жатып.
– Е, айналайын, амансыЎдар ма?
Ж†н бiлетiн бала екен, алдымен к†Ўiл айтты. Ѕоже-
кеЎ †зiнiЎ „детiмен не айтјаны белгiсiз, аузын жыбыр-
латты.
Асылбек БолаттыЎ неден јайтыс болЈанын, јанша
ауырЈанын сґрады, †зiнiЎ хабарсыз јалЈанын, естiген бол-
са, барып келетiнiн айтты.
Шай iшiлдi. ГҐлнар баланы ґйыјтатуЈа т†ргi б†лмеге
„кеттi. Осы кезде ЅожекеЎ Асылбекке ЖарасбайдыЎ ха-
тын бердi. Асылбек хатты Ґнсiз ојып шыјты да, ойланып
отырып јалды.
– Немене, шыраЈым? – дедi ЅожекеЎ „лденеге
кҐдiктенiп.
– Не, не, бекер ме баланыЎ јалЈаны? – деп асыјты
Тышјанбай.
– Жој, баланыЎ бары рас, – дедi Асылбек к†зiлдiрiгiн
јозЈап. – Тек екеуi...

– 384 –
– Не дейдi, – деп ЅожекеЎ шошып кеттi.
– Ѕанша? – дедi Тышјанбай ентелеп.
Асылбек кҐлiп жiбердi.
– Екеуi де осында ма екен деймiн. Ѕыздарды айтамын
да... Ајсајал кешiрер. Жас кезде жiгiтшiлiк кiмде бол-
майды. Болат сґлу жiгiт едi. Ѕыздар соЎынан ерiп жҐретiн.
Солардан бала бар деп естiгем... Д„лелдеп айта алмай-
мын...
– ШыраЈым-ай, он бала јалса да, к†псiнейiн деп отыр-
Јаным жој, – дедi ЅожекеЎ алЈашјы кҐдiктен кейiн тҐсi
жылып.
…лдебiр шаруаЈа алданып, с†здi шала естiген Тышјан-
бай даурыЈып:
– Немене, немене, он болды ма? – деп киiп кеттi.
«ТҐу, мынаныЎ жаЎЈалаЈын-ай», – дедi iштей Ѕоже-
кеЎ ерiксiз жымиып.
– ЖоЈа, – дедi Асылбек кҐлiп.
– Ал ендi, јарЈам, с†здiЎ тој етерi – менi јалайда
жҐздестiр, – дедi ЅожекеЎ јалтасынан шајшасын алып
жатып.
– Жарайды, ертеЎ хабарласайын. Бiреуi ресторанда
iстеушi едi. Болса †зiм келiп, сiздi алып кетермiн.
– С†йте Јой, айналайын.
* * *
Келесi кҐнi Асылбек тҐс кезiнде келдi.
– АЈа, киiнiЎiз, – дедi ол келе салып. – Тезiрек ба-
райыј. Кiм бiледi, бiр жајја кетiп јала ма...
ЅожекеЎнiЎ жҐрегi дҐрсiлдеп кеттi. ?шып тґрып, киiне
бастады. Сыртта машина кҐтiп тґр екен. «Е, Алла, жај-
сылыЈыЎды бере г†р!» – деп сыйынды отырып жатып.
Машина жоЈарыдан т†мен шынылап тастаЈан Ґлкен
ресторанныЎ алдына тез-ај „кеп тастады. Асылбек
ЅожекеЎдi Ґшiншi јабаттаЈы оЎаша б†лмеге ертiп кiрдi.
– Ѕазiр келедi, – дедi Асылбек Ґстелге отырЈаннан
кейiн. – Осы жерден тамај iшейiк. Тамај Ґстiнде
„Ўгiмелесе беремiз Јой.
Алдына аппај алжапјыш байлаЈан, шашын јарјара-
дай јојырайтып јойЈан жап-жас орыс јызы келдi. Асыл-

– 385 –
бек Ґстел Ґстiнде жатјан екi бет јаЈазды алып, тамајја
заказ бере бастады. Даяшы јыз айтјанныЎ б„рiн јаЈазЈа
жазып алып, кетiп јалды.
– Осы Јой, – дедi Асылбек јыз кеткен жајты иегiмен
нґсјап.
ЅожекеЎ тҐсiнбей, АсылбектiЎ бетiне јарады.
– Аты Валя. БолаттыЎ маЈан айтып жҐрген адамыныЎ
бiрi осы. С†йлесiп к†ремiз Јой.
ЅожекеЎ не дерiн бiлмей јалды. Ол бейтаныс келiнiм
орыс болар деп ойламаЈан едi. …рi-с„рi бiраз отырЈаннан
кейiн: «Е, мейлi Јой, – деп бекiткен болды к†Ўiлiн. –
Осы заманда орыс „йел алЈандар аз ба? АуылдаЈы Тыр-
јайдыЎ жаман ґлы да орыстан алды. ТҐгi де жој. Балала-
ры јандай сҐйкiмдi!»
Тамај Ґстiнде Асылбек Валяны јастарына шајырды.
Валя алдында АсылбектiЎ айтјан с†здерiн тҐрегеп
тґрып тыЎдады, артынан жҐзi „лдејалай †згерiп, таЎыр-
јаЈандай бiр тҐрмен Ґстелге отырды.
ЅожекеЎ олардыЎ с†здерiне тҐсiнбей, бет јимылда-
рына, к†зјарастарына жалтајтап јараумен болды. Алды-
мен Асылбек ґзај с†йледi. Содан кейiн «ендi сен не айта-
сыЎ?» дегендей, ВаляныЎ бетiне јарады. Анау к†з шара-
сы кеЎейiп, „лденеге Ґрейленгендей, жҐзi сґрланып, Ґнсiз
јалды. Кенет басын к†терiп, Асылбекке тура јарап, ба-
сын шайјады. «Тек!..» ЅожекеЎнiЎ санасын „лдене јарып
†ткендей болды. ЖҐрегi †рекпiп, к†мек сґраЈандай Асыл-
бекке јарады. ОныЎ тҐрiнде де жајсылыјтыЎ нышаны
жој секiлдi. Валясы јґрЈыр безерiп, бас шайјауын јояр
емес. Асылбек јолыныЎ арасында айналдырып отырЈан
сiрiЎкесiн Ґстелге лајтырып тастап, шегiнiп отырЈанда
ЅожекеЎ iстiЎ ендi оЎЈа баспайтынын сездi.
– Не дейдi? – дедi даусы дiрiлдеп.
– К†нбей тґр. Бала тҐгiл, тiптi ешјандай байланысы-
мыз да болЈан емес деп мойындамайды.
– Апырмай, јараЈым-ай, – деп ꥡiрендi ЅожекеЎ
јыздыЎ јазајшаЈа тҐсiнбейтiнiмен шаруасы болмай, –
бiздей ЈарiптiЎ к†з жасына јарасаЎ болмады ма? Алла
тiлеуiЎдi бергiр-ай, жасым жетпiстен асјанда ит †лген
жерден ит жанымды сҐйретiп келiп ем, жiбiмедiЎ-ау,
шыраЈым-ай!

– 386 –
Асылбек тамајтыЎ ајшасын т†ледi. ЅожекеЎдi сҐ-
йемелдеп, орнынан тґрЈызды. ЅожекеЎ сыртја јалай
шыјјанын, Ґйге јайтiп жеткенiн сезген жој. ЖҐрегiн
аузына тыјјан сол бiр Ґрей таЈы да тынысын тарылт-
ты.
ТҐнi бойы к†з iлген жој.
* * *
‡стiп б„рiнен де тҐЎiлiп отырЈанда „лгi Асылбек апај-
сапај екi кештiЎ арасында таЈы жетiп келдi. ЅожекеЎ
„лдејалай абдырап:
– Ал, балам, т†рге шыј, т†рге шыј, – дей бердi Асыл-
бектен к†зiн алмай.
– АЈа, киiнiЎiз, – дедi Асылбек ентiгiп. – Шыјјан соЎ
айтармын...
ЅожекеЎнiЎ шыјпаЈан жаны јалды. Апыл-Јґпыл
киiнiп, галошын сiрiсiнен баса киiп, сыртја шыјты.
Асылбек таЈы да машинаны ресторанныЎ алдына тој-
татты. «Рестораннан басја жерде „Ўгiмелесуге болмай ма
бґларЈа» деп ойлады ЅожекеЎ.
Асылбек есiк алдында тґрЈан к†к к†йлектi „йелге
јолын берiп амандасты.
– ¤апу ет, кешiгiп јалдыј.
– Ојасы жој ендi, iшке кiрмей-ај јояйыј...
Асылбек ойланып јалды.
– Ал, жарайды, онда анау орындыјја отырайыј.
ЅожекеЎ келiншектiЎ жҐзiне јарады. Бетiнде кiшiгiрiм
тҐймедей меЎi бар, јараторы, „демi келiншек екен. Ѕазај-
ша т„рбиеленген бала секiлдi, тiлi жатыј, ибалы.
– С„уле, – дедi Асылбек жајындай отырып, – бiздiЎ
келген шаруамыз мынадай. Мына кiсi БолаттыЎ „кесi.
БолаттыЎ †зi јайтыс болып кеттi. (КелiншектiЎ «аh» де-
ген даусы шыЈып кеттi). Ендi ол о дҐниелiк адам, оЈан
деген ренiшiЎдi ґмыт. ‡лiм б„рiн жуады...
КелiншектiЎ јуарып кеткен жҐзiн к†рiп, Асылбек
Ґндемей јалды. С„уле бетiн басып, ґзај отырды. …лден
соЎ басын к†терiп, ЅожекеЎе јарап:
– Ѕазасы јайырлы болсын, – дедi ајырын Јана.

– 387 –
ЅожекеЎнiЎ жҐрегi шым ете јалды. К†зiне тiрелген
жасты бiлдiртпей, †зiне т„н „детпен аузын жыбырлатты.
– Бiр шаЎырајтыЎ астында шал мен кемпiрден басја
ешкiм јалмады. Болат Ґйленбей кеттi... – Асылбек
келiншектiЎ бетiне јарады. – СенiЎ Болаттан балаЎ бар
екенiн мен жајсы бiлемiн... АрадаЈы болЈан iстiЎ ај, јара-
сын талјылап жатудыЎ мҐлде ретi жој. Болаттан бiр тґяј
јалды дегендi естiп, сонау елден келiп, јаЎЈып жҐр мына
кiсi. Не айтасыЎ?
С„уле „ЎгiменiЎ бґлай оралып, †зiне соЈарын кҐтпе-
ген т„рiздi, сґп-сґр жҐзi кҐреЎiтiп сала бердi.
– Сен дґрыс тҐсiн, – дедi Асылбек. – ¦лкен кiсiнiЎ
бґл арада жазыЈы жој. СаЈан баланыЎ керегi жој деп
айта алмаймын. Бiрај сенiЎ †мiрiЎ алда. Ал мына кiсiнiЎ
ендiгi Јґмыры тек соЈан тiрелiп отыр... ТҐсiнемiсiЎ?..
Тiптi...
– Мен б„рiн де тҐсiнiп тґрмын, – дедi С„уле даусы
дiрiлдеп. – Мен тҐсiнiп тґрмын, Асылбек... ‡ткен кҐн-
дер †ттi Јой... Б„рi де ґмытылЈан... МенiЎ Болатја деген
†кпем де жој. Бiрај... мен баланы сајтап јала алмадым...
жастан асјанда јайтыс болды... ‡сiргiм келiп едi, јолым-
нан келмедi. Жападан-жалЈыз, не жґмысја тґрарымды,
не балаЈа јарарымды бiлмей, к†п азап шектiм. Денi дґрыс
п„тер де табылмады. БалаЈа да, †зiме де суыј тидi...
С†йтiп...
¦шеуi де Ґнсiз јалды. ЅожекеЎ јалтасынан орамалын
алып, сiЎбiрген болды. АузындаЈы кермек д„мнiЎ к†з жасы
екенiн тҐсiнген кезде барып, орамалын к†зiне апарды.
‡лiмнiЎ орнын толтырамын деп жҐрiп, екiншi †лiмдi
естiрмiн деп ол тiптi ойламаЈан едi.
– Аты кiм едi? – дедi бiр кезде даусы јарлыЈып.
– КiмнiЎ? – С„уле тҐсiнбей ЅожекеЎе јарады.
– БаланыЎ аты кiм едi деймiн?
– Атын... Болат деп јойЈан ем... Б„рiнен де батјаны... –
С„уле к†Ўiлi босап, кiшкене с†мкесiнен орамал алды... –
Жерлесетiн бiр адамныЎ болмаЈаны... К†ршi „йелге жа-
лынып... екеулеп „реЎ дегенде к†мiп јайттыј. Бар болЈа-
ны сол, – дедi кенет келiншек ныј дауыспен. – Содан
кейiн басја адаммен д„м-тґзымыз жарасып, тґрмыс јґрып
жатырмыз...

– 388 –
ТаЈы да Ґнсiздiк. Асылбек ојиЈаныЎ м„н-жайына толыј
тҐсiнгендiктен Ґндемедi.
ЅожекеЎ жҐрегiн сырјыратјан жаЎа уайымнан „лдебiр
ризашылыјтан, аяныштан iшi толып, бiрдеЎе айтјысы
келiп едi, бiрај соныЎ б„рi соншалыјты кҐрделi болЈан-
дыјтан аузына лайыјты с†з тҐспедi. Ал келiншек айта-
тын с†зiнiЎ б„рiн айтып болЈан едi.
– ¤апу етiЎiздер, – дедi С„уле бiр кезде, – менiЎ јай-
татын уајытым болды.
¦шеуi де орындарынан тґрды.
– Айыпја бґйырма, айналайын, – дедi ЅожекеЎ
ајырында. – Жетiскеннен келгем жој. Ѕайтейiн, бґ да
бiр јґдайдыЎ iсi шыЈар... Ѕош, шыраЈым!
* * *
УайымЈа уайым жалЈаЈан ЅожекеЎ тҐнiмен жҐрегi
шаншып, к†рер таЎды к†зiмен атјызЈаннан кейiн, ендi
кешiгудiЎ ретi жоЈын сездi. «Айдалада †лiп јалсам,
сҐйегiмнiЎ јайда јалЈанын адам бiлмес. Одан да елге
жетейiн. АЈайын ортасында †лгеннен артыј абырой бол-
мас маЈан». К†Ўiлдегi уайым бiрте-бiрте берiшке айнал-
Јан кеселдей, бґрынЈыдай жанЈа батып ауырмайды,
јинамайды, тек †зiнiЎ ендi ешјашан да жазылмайты-
нын ґјтырып, бiр к†нбiс, бейжай, меЎ-зеЎ сезiмге
итермелейдi.
АсылбектiЎ Ґйi јонајја шајырЈан кҐнi ЅожекеЎ Тыш-
јанбай барып алып келген ґшајтыЎ билетiн т†рт бҐктеп
бешпентiнiЎ јалтасына салып, аузы јайта-јайта ашылып
кете берген чемоданыныЎ белiнен жiппен шандып бай-
лап, јазiр жҐрiп кететiндей диван Ґстiнде јаздиып отыр-
Јан да јойЈан.
Екiндi шамасында Асылбек келдi. ЅожекеЎ де апыл-
Јґпыл киiне бастады. Асылбек жґмыстан „лi келмеген
ТышјанбайларЈа јаЈаз жазып јалдырды да, ЅожекеЎдi
тысја алып шыјты.
МашинаЈа отырЈан кезде:
– Алдымен бiр жерге соЈайыј, – дедi ЅожекеЎе бґры-
лып.

– 389 –
– Е-е, шыраЈым...
Машина „лдејандай есiк алды сапырылысјан адамЈа
толы биiк ҐйдiЎ алдына тојтады. Асылбек есiк алдына
барып, бiреулермен ґзај с†йлесiп, ајыры ЅожекеЎдi iшке
кiргiзiп алды.
– МынауыЎ таЈы да ресторан ба, шыраЈым-ау, – дедi
ЅожекеЎ јанбазардаЈыдай сеЎдей соЈылысјан халыјты
к†рiп.
– Ие, сол ресторан секiлдi. Бiрај мґны «Бар» дейдi.
Iшiмдiк iшетiн жер Јой. Осы жерде јазiр бiреумен с†йлесiп
к†ремiз. ТаЈы бiр баЈымызды сынап к†рейiк... С„тiн сал-
са...
ЅожекеЎнiЎ жҐрегi дҐрсiлдеп ала ж†нелдi. «Я, алла,
я, алла...» Бґлар бґрыштаЈы Ґстелге отырды. ТаЈы да
даяшы јыз келдi, заказ берiлдi. Бiраздан соЎ Асылбек
орнынан тґрып, сымЈа јонЈан јарлыЈаштардай сату-
шыныЎ т†Ўiрегiнде јаз-јатар тiзiлiп отырЈан жґрттыЎ
арасына барды. …лдекiммен шґјшиып, ґзај с†йлестi.
Арај иiсi, темекi тҐтiнi, у-шу болЈан радио Ґнi
ЅожекеЎнiЎ басын айналдырды. …лден соЎ би бастал-
ды. Ѕыз екенi, ґл екенi белгiсiз, ґзын шашты бiреулер
ортаЈа шыЈып алып, ґстамасы бар адамдай селкiлдеп,
аяј-јолдарын сермеп, †здерiн †здерi жґлып жеп, тай-
раЎдап жҐр.
– Ойбай, мынау не п„ле? – дедi шошып кеткен Ѕоже-
кеЎ.
– Би Јой, – дедi Асылбек отырып жатып.
– О, „мiрi кҐштi јґдай... – ЅожекеЎ „лдекiмдердiЎ
сҐйiсiп жатјанын к†рiп, к†зiн тайдырып „кеттi.
– ЖастардыЎ к†Ўiл к†теретiн жерi Јой.
– Е, б„рекелде, шыраЈым, к†Ўiл к†тергенге не жетсiн.
Даяшы Ґстелге бiр б†телке шампан јойды.
– ЅарЈам-ау, мынауыЎ не? – дедi ЅожекеЎ Асылбек-
ке таЎырјай јарап.
– Ѕазiр iздеген адамымыз келедi, соЈан алдым...
Би бiткен кезде жын ойнајтыЎ iшiнде айрыјша к†зге
тҐсiп, аласґрып жҐрген ај шалбарлы јыз ЅожекеЎдердiЎ
Ґстелiне јарай жҐрдi. ‡зi мастау секiлдi, аяЈын ырЈалып
басады...
«Мына п„ле јайтедi», – деп тiксiнiп јалды ЅожекеЎ.

– 390 –
Асылбек орнынан ґшып тґрды.
– О, ГҐлсiм, к„не, т†рге шыј. КҐтiп отырмыз.
ГҐлсiм екi ортадаЈы орындыјја сылј етiп отыра кеттi.
МґныЎ кiм екенiне тҐсiнген ЅожекеЎ басын к†терiп, оныЎ
бетiне тура јарады. Тура јарады да, јыздыЎ сґлулыЈына
јайран јалды. «Апырмай, ажары келiскен бала екен, осын-
ша јор болЈанын јарашы».
– ГҐлсiм, – дедi Асылбек јызЈа к†зiмен ЅожекеЎдi
к†рсетiп. – Мына кiсi БолаттыЎ „кесi...
– О, о, – дедi ГҐлсiм кiсi сыйлаудан јалЈан мастарЈа
т„н д†рекi Ґнмен. – Привет, старик... Очень рада вас ви-
деть...
– ГҐлсiм, – дедi Асылбек ренiштi Ґнмен. – ¦лкен
кiсiмен бґлай с†йлесуге болмайды Јой...
– ¦лкен кiсiге менi емес, баласын ж†ндеп алЈаны пай-
далырај болатын едi...
– ГҐлсiм...
– Ладно, ладно...
ЅожекеЎ јыздыЎ мына мiнезiн к†Ўiлiне ауыр алды.
«Япырмай, осынша шектен шыЈуЈа бола ма екен?..»
Асылбек бокалдарЈа шампан јґйды. Содан кейiн јыз-
бен соЈыстырып, †зi бiр жґтты да, бокалын жылытјысы
келгендей јос јолдап ґстап тґрып:
– ГҐлсiм, – дедi таЈы да. – Сен бґлай с†йлесуге тиiстi
емессiЎ. Бiрiншiден, Болат пен екеуiЎнiЎ араЎдаЈы ојиЈаЈа
бґл кiсi жауап бермейдi. Екiншiден, бґл кiсi жалЈызынан
айырылЈан, жарымк†Ўiл адам. Болат јайтыс болды.
ГҐлсiм с„л ойланып јалды да:
– Сол Ґшiн, – дедi бокалын к†терiп.
ЅожекеЎнiЎ т†бе шашы тiк тґрды. Тiзелерi дiрiлдеп
кеттi...
– Ѕой, шыраЈым, мен кетейiн, – дедi даусы јалтырай.
Асылбек ЅожекеЎдi „реЎ тојтатты.
– Сабыр етiЎiз, Ѕожеке, не болЈанда да шаруамызды
бiтiрiп кетейiк.
Ѕыз бокалын тҐбiне дейiн сiмiрiп iштi де, Ґстелде
жатјан сигаретiн алып, асыјпай тґтатып, аузынан саји-
налап тҐтiн шыЈарды.
ЅожекеЎ басын к†терiп, оныЎ осыншалыј сґлу жҐзiн
к†ргенде таЈы таЎ јалды. «ЖасаЈан, адам баласын мiнсiз

– 391 –
Јып тудыра бередi екен-ау... Неге бiрај осынша јаражҐ-
рек болды екен?»
– БiздiЎ с†зiмiз мынау. ГҐлсiм... – Асылбек те сигарет
алып тґтатты. – Болат Ґйленбей јайтыс болды. ‡зi бiр
шаЎырајтаЈы жалЈыз бала екен. Мына кiсi Болаттан бала
бар екен дегендi естiп келiп отыр. Бґл кiсiнiЎ уайымын
сен екеуiмiз тҐсiнбеймiз...
– Ал менiЎ уайымымды тҐсiнетiн адам бар ма? – дедi
ГҐлсiм тiлi кҐрмеле.
– Неге жој...
– Сен тҐсiнесiЎ бе Мына кiсi тҐсiне ме? Жој... Еш-
јайсыЎ да?
– ЖґрттыЎ б„рi бiрдей јатыгез емес јой.
– Болмай-ај јойсын. Менi бајытсыз етуге бiр адам-
ныЎ јатыгездiгi жетiп жатыр. – ГҐлсiм шайјалајтап орын-
дыјја шегiнiп отырды да јайталап: – Ѕайтыс болды, –
дедi кекеткен Ґнмен. – Подумаешь... Мен де јайтыс бол-
Јам... – Мастыјтан буалдырлана бастаЈан таЎЈажайып
к†здерiн шектен тыс бажырайтып ЅожекеЎе тесiле јара-
ды. – Сенбей тґрсыз ба? БаяЈыда јайтыс болЈам. Ал мы-
нау (саусаЈымен кеудесiн тҐрттi) басја адам... Менi
†лтiрген сiздiЎ балаЎыз...
– ГҐлсiм, – Асылбек јолынан ґстап оны †зiне јарат-
ты. – Сен тым болмаса бiздi тыЎдасаЎшы.
ГҐлсiм тыЎдауЈа келiскенiн бiлдiрiп, iлгерi жылжып
отырды.
– АјылЈа сал, ГҐлсiм, – дедi Асылбек с†зiн жалЈап. –
СенiЎ де ата-анаЎ бар. Мына отырЈан шалдыЎ аЈарЈан
шашын сыйла. Болаттан јалЈан с„би Ґшiн †здерiн
јґрбандыјја атауЈа „зiр. Ол с„би шаЎырај иесi Јой.
Бiр „улеттiЎ жалЈасы Јой, тҐсiнсеЎшi. Б„рiЎе де ортај
болмай ма? ЅожекеЎнiЎ келген мајсаты – с„бидi алып
кету.
ГҐлсiм „Ўгiмеге жаЎа тҐсiнгендей елеЎ ете јалды да,
кенет мҐлде †з бойына Ґйлеспейтiн д†рекi Ґнмен
селкiлдей кҐлдi.
– Ендi ойнастан јалЈан баланы жинап...
– Тек, шыраЈым, – дедi шошып кеткен ЅожекеЎ.
‡тiрiк-шыны белгiсiз, ГҐлсiм кҐлкiсiн тыяр емес.
– Ѕызыј екен, – дейдi iшiн басып. – Ойпырай, „?!..

– 392 –
КҐлкiсiнiЎ аяј кезiнен †тiрiк кҐлiп тґрЈаны байјал-
ды.
Асылбек таЈы шампан јґйды. ГҐлсiм кiдiртпестен
јаЈып салды да, иегiне ајјан шарап тамшыларын сҐрт-
пестен бґрынЈыдан да масаЎдау Ґнмен:
– ...Келген мајсаты-ы-ы – с„бидi алып кету-у-у, –
деп кекеттi.
– ШыраЈым, не айтсаЎ да јорлыЈыЎа к†ндiм. Тiлегiмдi
орындасаЎ болЈаны, – дедi ЅожекеЎ бiртҐрлi азалы Ґнмен.
– ГҐлсiм...
– Жој, – деп шаЎј ете јалды ГҐлсiм... – …лдејалай
мастыЈы айыЈып, тҐрiнен тарјамас долылыј пен
кешiрiлмес јатыгездiктiЎ ґшјыны ойнады. – Ешјашан
да! – дедi јолын сiлтеп. – Б„рi бiткенде, б„рi тҐзелместей
бҐлiнгенде ендi кешiрiм сґрамајшы. ?яттарыЎ бар ма?..
Асылбек «ГҐлсiм» деп тојтатпај болып едi, ол одан
жаман долданып кеттi. ШаЎјылдаЈан дауысја жґрттыЎ
б„рi бґрылды.
– ТыЎдамаймын ештеЎенi, – дедi ГҐлсiм бiреудi тыр-
найтын адамдай ашына айЈайлап. – СендердiЎ
к†кейлерiЎдi тесiп бара жатјан †з јамдарыЎ... ШаЎырај
керек, бала керек сендерге... Ал мен сендерге... Ал мен
сендерге адам емеспiн бе?.. Неткен јатыгезсiЎдер! Мейлi
данышпан-ај болыЎдар, неге менiЎ †мiрiм сендердiЎ
†мiрлерiЎнен кем болуЈа тиiстi. Неге сендердiЎ јайЈыла-
рыЎды бҐкiл ел болып б†лiсуге тиiстi, мен неге жалЈыз
к†теремiн? Неге? Сен, – дедi Асылбектi к†зiн шґјып алар-
дай саусаЈымен нґсјап, – мына кiсiге к†мек керек бол-
Јанда жаныЎды саласыЎ, ал маЈан керек кезiнде неге јол
ґшыЎды бермедiЎ? Неге осылай шабылмадыЎ? Болат
менiЎ †мiрiмдi улады. Бiрај сендер оныЎ сол јылмысын
серiлiк деп ат јойып, мајтаныш јыласыЎдар. Не деген
јатыгезсiЎдер?
ГҐлсiм Ґстелдi тарс еткiздi де, ауырсынып, јолын ґстай
алды. «Бермеймiн баланы! ‡лсем де бермеймiн», – деген
кҐйi жҐгiре басып, есiктен шыЈып кеттi.
ЅожекеЎ терезеге бґрылЈанда дауыс јылЈан „йелдей
бетiн басып, солјылдап, шайјала басып бара жатјан
ГҐлсiмдi к†рдi.

– 393 –
* * *
ЅожекеЎ келесi кҐнi таЎЈы ґшајпен облыс орталыЈы-
на тҐстi. АуданЈа ґшатын ґшај екi кҐннен берi болмаЈан
ба, „йтеуiр билет алып, аэропортты кезiп жҐргендер к†п
екен. ЅожекеЎнiЎ тура алЈан билетi кейiнге јалды. Бiрај
iле-шала келген пошта ґшаЈы јалЈан жґртты тегiс отыр-
Јызды. Тiптi соныЎ †зi дґрыс болыпты, ґшјыш жiгiт
ЅожекеЎдi поштамен бiрге д„л ауылыныЎ Ґстiне тастап
кеттi. Пошта алуЈа келген жас бала – ЅайырбектiЎ ґлы
ЅожекеЎнiЎ јайдан пайда болЈанына тҐсiнбей, бумала-
рын жинап жҐрiп, к†зiне тҐскен кепкасыныЎ астынан
јайта-јайта јарай бередi.
– …й, неге с„лем бермейсiЎ? – дедi ЅожекеЎ баланы
таяЈымен тҐртiп, – менiмен бiрге тҐнеп шыЈып па еЎ?
– АссалаумаЈалайкум!
– …ликiс„лем. …ке-шешеЎ кҐйлi ме?
– КҐйлi.
– Елде б†тен жаЎалыј жој па? – дедi ЅожекеЎ арбаЈа
отырЈаннан кейiн.
– Жој.
ЗираттыЎ тґсына келгенде, ЅожекеЎ арбаны тојтатып,
жерге тҐстi:
– ЖҐре бер, айналайын, жајын жер Јой, ендi жаяу да
барамын. БолатжанныЎ басына соЈып кетейiн. Мына менiЎ
шемоданымды Ґйге тастай кетерсiЎ.
ЅожекеЎ аяЎдап, зират басына келдi. Аузынан насы-
байын алып, тҐкiрiнiп, маЎдайыныЎ терiн сҐрттi.
БаласыныЎ кҐмбезiне тајап келiп, тiзерлеп отырды
да, „лдебiр ґзын сонар аят бастады. Ѕабiр басын
ꥡiрентiп, аятты ґзај ојыды. Ајыры јолын жайып,
бетiн сипады да, орнынан тґрды. КҐмбездiЎ сыртын
айнала берiп, селк ете јалды. БолаттыЎ суретi салын-
Јан к†к тасты †зi жојта орнатып јойыпты. БолаттыЎ
суретiн к†рiп, ЅожекеЎ босап сала бердi. К†к тасты
јґшајтап:
– ЖарыЈым-ау, – дедi даусы тарЈылданып. – Жатыр-
мысыЎ, жарыј дҐниеге келгенде к†рген жалЈызым-ау.
Таянышым-ау!..

– 394 –
ЅожекеЎнiЎ к†Ўiлiне жиналЈан „лдебiр ренiш запы-
рандай жҐрегiн јыжылдатып, соныЎ б„рiн ајтарып,
„лдекiмге шаЈынЈысы келдi. Есiне јайтыс болЈан
белгiсiз немересi мен сол немересiнiЎ анасы, жарымк†Ўiл
С„уле тҐскенде ащы уайым †зегiн †ртедi.
– Мґ не јылЈаныЎ, жарыЈым-ау. Б„рi јолыЎнан кел-
генде јиянат јылмау јолыЎнан келмегенi ме, жарыЈым-
ау. Ѕґдайдан к†рген з„бiр тiрлiктiЎ заЎы шыЈар, адам-
нан к†рген з„бiр јымбат, жарыЈым-ау. Соны неге
тҐсiнбедiЎ? – ЅожекеЎ сајалына сорЈалаЈан жасын сез-
бей, јґлпытасты сипай бердi. – Ѕалайша тҐсiнбедiЎ,
јґлыным-ау! ХайуанныЎ да обалы жiбермейдi деушi едi,
адам обалы јайтiп жiберсiн... – ЅожекеЎ к†рiскен адам-
дай јґлпытасты јґшајтап алды. – Ѕґлыным-ау, – дедi
кемсеЎдеп, – јара тырнаЈыЎнан садаЈа кетейiн, јґлы-
ным-ау...
ЅожекеЎ јалтасынан орамалын алып, к†зiн сҐртiп,
к†Ўiлiн бекiттi. Сосын ґлыныЎ суретiне јадала јара-
ды. К†рiк десеЎ к†рiк, бiлiм десеЎ бiлiм бар. Ел сыйла-
Јан азамат. Б„рi де бар, јґдай-ау, б„рi де... Сонда не
жетпейдi?
ЅожекеЎ етегiнiЎ шаЎын јаЈып, орнынан тґрды. «Бґл
дҐниеде ешкiм ештеЎенi †зiмен бiрге алып кетпейдi екен-
ау, – деп ойлады ол. – Жаманшылыј iстесеЎ де, жајсы-
лыј iстесеЎ де – б„рi осы дҐниеде јалады. Бiреулер соныЎ
не азабын, не рајатын к†редi».
ЅожекеЎ зират шетiндегi баяЈы Ѕыз Б„тiш пен
ЕрсейiттiЎ јос емшек моласыныЎ жанынан †ттi. Жа-
рыјтыј! ‡здерi †лсе де, арттарында аЎыз јалды.
Ерсейiттi јыздыЎ аЈалары †лтiргенде Ѕыз Б„тiш тҐн
iшiнде мола басына келiп, †зiне-†зi пышај салып †лiптi.
ЕлдiЎ игi жајсылары кеЎесiп, жiгiттiЎ јасына к†мсе
керек. Ѕыз Б„тiш керемет сґлу бопты десетiн јария-
лар. ЅожекеЎ Ѕыз Б„тiштi к†з алдына елестетiп к†рiп
едi, к†рмеген адамныЎ бейнесi кешегi талшыбыјтай
ГҐлсiм болып елестедi. Ж„не „небiр «Бар» деген б„ленiЎ
iшiнде отырЈан секiлдi. ЅожекеЎ жын-ойнајтыЎ iшiнде
отырЈан ГҐлсiм екенiн, я Ѕыз Б„тiш екенiн айыра ал-
маЈандай, шошыныЎјырап јабаЈын шытты. Екеуi бiр

– 395 –
адамЈа айналып кеткенге ґјсайды. ЅожекеЎ артында
јалЈан молаЈа бґрылып јайта јарады да, „лдене есiне
тҐскендей:
– Апырай, јасиеттiм-ай, јор јылЈан екенбiз-ау †зiЎдi!
Ѕор јылЈан екенбiз-ау... – дей бердi даусы јалтырап. –
Ѕор јылыппыз Јой...
ЅожекеЎ бiр с†зiн „лденеше рет јайталып, бiразЈа
дейiн †зiне-†зi келе алмады. Кенет јараЎЈы тҐнек
тҐкпiрiнен к†рiнген жарыјтай бiр ой жылт ете јалды.
«Апыр-ау, – дейдi „лгi ой, – немереЎнiЎ бар екенi аныј
јой. ‡зге ортада, †зге отбасында †мiр сҐрсе де, „йтеуiр
бґл дҐниеде бар Јой. Сол бейтаныс с„бидiЎ к†кiрегiнде
сенiЎ де жаныЎныЎ бiр б†лшегi лҐпiл јаЈып тґрЈан жој
па? Ендеше, сен де †лген жојсыЎ». ЅожекеЎ „лдејалай
аЎырып, ойланып јалды. «Бар немереден тiрi айырылу
да бiр †лiм емес пе?» – дейтiн секiлдi таЈы бiр ой. Бiрај
тiрi айырылу †лiм бе екен? …йтеуiр бар Јой. Д„м таусы-
лып, дҐниеден озЈан кҐнi артыЎда бiр тiршiлiктiЎ јалЈа-
нын сезер болсаЎ, ол да жојтан бар жґбаныш емес пе?
Осы тґста ойына ой јосылды. «Ол с„би ержетпей ме? –
деп одан „рi јиялдады. – Ержеткен соЎ, анасынан ата-
тегiн сґрамас па! Сґрап бiлгеннен кейiн, iздеп келмес
пе! Азамат болса, †з орнын таппас па!» ЅожекеЎ „лдеја-
лай ширап сала бергендей болды. Мына јиялы †зiне
јисынды к†рiндi. Тiптi солай болмаЈан кҐннiЎ †зiнде де,
с„ттi аяјталатын ертегiдей Ґмiт отын жаЈып тґрЈан
секiлдi. «Я, Алла, – дедi бiр кезде к†кiрегi јарс айырыла
јолын жайып, – Јґмырын ґзај јыла г†р! МыЎ бiр п„ле-
ден, жҐз бiр јатерден сајтай г†р! ЅатарыныЎ алды јыла
г†р! ‡мiрiн †ксiтпе! АуыртпалыјтыЎ б„рi менiмен кетсiн,
жаратјан ием! Менi жылатсаЎ да, оны жылата к†рме!»
ЅожекеЎ «„умин» деп бетiн сипады. НемересiнiЎ аты-
ж†нiн бiлмеген соЎ, батасы да далаЈа айтылЈандай бо-
лып, јоЎылтајсып тґрды да, «ол баланы мен бiлмесем,
Алла бiледi» деп †зiн †зi жґбатјандай болды. «АллаЈа
б„рi аян».
ЅожекеЎ „лдебiр кiн„лi iске јатысы барын амалсыз
мойнына алып, кесiмдi жазаЈа ризашылыј бiлдiрген
айыпталушыдай басы салбырап аз-кем тґрды да, неге болса

да к†нген, т†зген адамныЎ кейпiнде тереЎ кҐрсiнiп алып:
«Ѕайда жҐрсе де, аман жҐрсiн», – дедi кҐбiрлеп.
Содан кейiн басын к†тердi. Ѕиял да болса, „йтеуiр, †з
†мiрiнен бiр маЈына тапјанына к†Ўiлi к†ншiгендей, аяЈын
ширај басып бара жатты...

Пьесалар
Пьесалар
Пьесалар
Пьесалар
Пьесалар

– 398 –

– 399 –

жүктеу/скачать 1,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: