С Топырақтүзуші тау жынысы, түсі ашық сұр, әр жерінде карбонаттардың, гипстің және жеңіл еритін тұздардың түйіршіктері кездеседі.
Топырақ қимасының сызбасын жасаңыз; топырақ жиектерін атап, сипаттамаларын толтырыңыз
Бағалау критерийлері
Дағдылар
Бағалау критерийлері
Зерттеу
Топырақ эрозиясының себептерін анықтап, салдарын жазады, қорғау шараларын ұсына алады.
ТОПЫРАҚ ЭРОЗИЯСЫ
(латынша erosіo – желіну) – топырақтың жоғарғы, құнарлы қабатының ағын су немесе желдің әсерінен бұзылу және көшірілу үрдісі. Нәтижесінде топырақтың құнары азаяды.
Топырақ эрозиясы жел күшінің ұшыруы немесе су ағынының шаюы нәтижесінде болады.
Топырақ эрозиясының түрлері
Жел эрозиясы
Шаңды борандар
Күнделікті жел
Сел ағындары
Жыралар түзілу
Жылғалар түзілу
Беткейлік шайылу
Су эрозиясы
Шаңды борандар
Күнделікті жел
Сел ағындары
Жыралар түзілу
Жылғалар түзілу
Беткейлік шайылу
Топырақ эрозиясы себептері
Егістік даласын өңдеу, суару кезінде кеткен қателіктер
Құрғақшылық, орманды кесу
Егін егу, жинап алу кезінде топырақтың техникамен тапталуы, шаң боп ұшуы (механикалық эрозия)
Мал жайылымын тиімсіз пайдалану
Топырақ эрозиясы түрлері
Су эрозиясы
СУ ЭРОЗИЯСЫ
Су эрозиясы еріген қар немесе жаңбыр суы ағатын беткейлерде қалыптасады.
ЖЕЛ ЭРОЗИЯСЫ
Кез келген топырақ типінде кездесуі мүмкін.
Жел күші топырақтың беткі қабатын, кейде өсіп тұрған өсімдігімен бірге ұшырып әкетеді.
Әдетте жел эрозиясы жер бедері жазық, құрғақ, ормансыз, шөлейт және шөл аймақтарында жиі болады.
Жел эрозиясының басым болуы себептері:
Жер бедерінің жазық әрі көлбеу болуы;
Күшті желдердің жиі соғуы;
Топырақ құрылымының бос (борпылдақ) немесе аймақтағы топырақтың механикалық құрамы жеңіл (құмды, құмдауытты) болуы.
Эрозияның алдын алу жолдары
Егістік шетіне, тау беткейлеріне ағаш, бұталар отырғызу
Беткейді қөлденең жырту
Эрозия болуы ықтимал жерлерді арнайы жабынмен жабу, террасалау
Суды үнемдеп пайдалану
Сусымалы топырақ (құм) шетіне бұталар өсіру, суландыру
Мал жайылымдарын тиімді пайдалану
Жасанды беткейлерді ағаш, бұталар отырғызу арқылы сырғудан, су эрозиясынан қорғау
Егіс алқаптарын ағаш отырғызу арқылы эрозиядан қорғау
