Төзімділікке жүгірудегі іріктеу және спорттық бағдарлау негіздері
жүктеу/скачать 51,67 Kb.
|
13 Кенжебек Бауыржан Рахымжанұлы дене қасиеттері ord
- Бұл бет үшін навигация:
- Баяу ет талшықтары Шапшаң ет талшықтары
Адам денесінде бұлшық еттердің үш түрі кездеседі. Олар: Көлденең жолақ қаңқа бұлшық еттері. Көлденең жолақ жүрек еті. Біріңғай салалы еттер. Адам денесінің салмағының 40%-ға жуығын көлденең қаңқа еттері құрайды, олардың саны 600-ге жуық. Адамның қаңқа еттері 300 млн-ге жуық ет талшықтарынан тұрады. Осы аталған бұлшық ет талшықтары әр спорт түрінде әр түрлі деңгейде жұмыс істеуіне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, бұлшық еттегі “шапшаң ет”талшығы мен жүгіру қашықтығындағы жылдамдықтың өзара байланыстығы байқалады.Жүгіру қашықтығының 2000 м-ге дейін ұзарту бұлшық еттегі “шапшаң ет” талшығының көп болуы, оның алысқа жүгіру жылдамдық көрсеткішіне кері әсер етеді. Қазіргі спорт түрлерінде көбіне жылдамдық қабілетінің үш тнрі көрініс береді. Олар: ацеклетті оған бір мезгілде бұрық етіп көрініс беретін жылдамдық түрін қажет ететін күрес, бокс, штанг т.б. спорт түрлері жатады. Екіншісіне- мәреден шығу жылдамдығы, оның мақсаты-тұрған орыннан неғұрлым жылдам қозғалып, жоғары жылдамдыққа жету; үшінші түрі-алынған жылдамдықты қашықтық бойына ұстап отыру қабілеті. Көбінесе күрес, жекпе-жек спортында көрініс табатын ацеклеттегі түріндегі жұмыста негізінен бұлшық еттің тез арада жұмыс жасау мүмкіндігі оның уақытпен кеңістіктегі қозғалуына байланысты. Неғұрлым екпін алу қашықтығы ұзын болса және сол кезде көп күш жұмсалса жылдамдық көрсеткіші жоғары болады. Спортшының жылдамжық көрсеткіші оның орталық жүйке жүйесінің ерекшелігіне, жұмысқа жұмылдыратын бұлшық еттері түрлерінің көптігіне, бұлшық ет аралық үйлесімді байланысына және биодинамикалық қозғалыс түрінің қалыптасуына байланысты болып келеді. Мәреден шығу жылдамдығы, бұл жылдамдыққа негізделген жұмыс түрі қысқа қашықтыққа жүгіру, қайық есу, велосипед, тау шаңғысымен түсу т.б. спорт түрлеріне қажет. Мәреден шығу жылдамдығы сол спорт түрінің техникасын меңгеру мөлшерімен қоса, орталық жүйке жүйесінің қозғалысқа қажетті импульсті жылдам беру қабілетіне байланысты және бұлшық еттердің өзара үйлесімді жұмыс істеу қабілетіне, максимальдық күш мөлшерінің дамуына, бұлшық еттегі «шапшаңдық» талшығының көлденең кесіндісі кезіндегі көптігіне, денедегі анаэробты қорыту энергиясының күшіне байланысты. Ал, ацеклетті жұмыстағы атқарылатын күш ауқымы, көбінесе күшпен жылдамдықтың қосындысынан пайда болады. Күштің ауқымы, күшпен жаттығуды жасауға кететін уақыт реакциясының қатынасынан шығады. Қашықтық бойындағы атқарылатын жұмыс, адамның функционалдық қабілеттерінің мүмкіндіктері және жұмысты атқарудағы күш ауқымының қай дәрежеде жұмыс жасалына байланысты. Бірінші жаттығуды максимальды анаэробты ауқымда жасау (15-20 сек.). Бұл дәрежеде жұмыс істеу алдымен орталық жүйке жүйесіндегі жұмыс ерекшелігімен жұмыс ауқымын атқаратын жүйке-бұлшық ет аппаратының ерекшелігімен айқындалады. Шешуші рөл бұлшық еттегі (жылдамдық) талшықтарын жұмылдыра білуіне, анаэробты кезеңде жұмыс істеу қабілетіне және бұлшық ет аралық сәйкестікпен жұмыс жасау қабілетімен, сол спортқа тән әдіс – айланы меңгеру дәрежесімен тығыз байланысты болып келеді. Екінші дәреже максимальдыққа жақын дәрежеде анаэробта ауқымда жаттығу жасау (20-45 сек.). Бұл кезеңде жаттығу жасау максимальдықпен ұқсас келгенімен оған қосымша адам денесінде АТФ-ті, бұлшық еттегі гликогенді ресинтездеу қабілеті, қан құрамындағы жоғары лактатты инервациялау қабілеті, шаршау кезінде психологиялық тұрақтылықпен жұмыс жасау мүмкіндігіне байланысты болып келеді. Адам максимальды ең жоғары және максимальдыққа жақын кезеңдерде жұмыс жасау қабілеті сол спорт түріне қажетті арнайы тегеуірінді қозғалыс күшімен жаттығу ауқымының қосындысының көрсеткішіне тең. Еске сақтауға қажет нәрсе, ол қарапайым және күрделі қозғалыс кезіндегі жылдамдық көріністері бір-бірімен тығыз байланысты болып келмейді. Мысалы, бір қозғалысты бастау үшін қоздырғышқа жіберген уақыт, жүгіру кезіндегі жылдамдыққа әсері жоқ. Сол сияқты сөреден шығу жылдамдығының, қашықтық бойына жүгіру жылдамдығына байланысы жоқ т.с.с. Сондықтан жылдамдық қабілетін арттыруға арналған жұмыс түрлері кезінде қолданылатын әдістемелер мен жаттығуларды, құрал-жабдықтарды әр қозғалыс кезеңіне арнап іріктеп, таңдап алу қажет. Күресшінің жылдамдық қабілеті арттыруға арналған әдістемелер. Адамның жылдамдық қабілетін арттыруға бағытталған жұмыс кезінде жылдамдықтың қарапайым түрлерімен бірге әр спорттың ерекшеліктерін ескеретін күрделі жылдамдық түрлерін қатар дамытсп отыру тиімді. Спортшы шеберлігі артқан сайын жылдамдық қабілетін арттырудың күрделі жан-жақтылығы да арта түседі, солай бола тұра, жылдамдық қабілетінің қарапайым түрін қатар дамытып отыру, жылдамдықты талдау, әр қозғалыстың жеке бөліктерден тұратындығына көңіл аудару, жаттығудың жан-жақтылығын арттырады. Жылдамдық қабілетті арттыруға арналған негізгі құрал арнайы қозғалыстардан тұратын жаттығу түрлері болып келеді. Ол жаттығулар жылдам сезгіштік негізінде жеке жаттығу түрін жылдам қайталауға және белгілі бір уақыт арналығында көп орындауға бағытталады. Осы жаттығулар жалпы дамыту, көмекші жаттығу немесе арнайы жаттығу жұмыстарына бағаттылуда ықтимал. Жылдамдық қабілетінің қарапайым түрлерін дамытуға көбіне гимнасикалық жаттығулар қолданылады, ал күрделі түріне – спорт түріне сол спортқа қажетті қимыл түрлері машықтандырылады. Мысалы, секіру, лақтыру, допты соғу, қолмен ұру,күрестегі әдісті қолдану, жеңіл атлетикадағы сөреден шығу, жүгіру т.б. жатады. Жылдамдық қабілетті арттыруда жаттығудың жарыстық түрі басты орын алады. Жарыс кезінде немесе жарысқа жақындатылған сынақ кездкрінде арнайы тапсырма бойынша орындалатын жылдамдыққа арналған жаттығулар пайдалы болып келеді. Қозғалысты орындау кезінде оны әрқашан ой арқылы бағалап отыру қажет. Осылай орындалған қозғалыс түрлері аяқ астынан пайда болған кедергілерді және білуге, жаттығуды неғұрлым тиімді орындауға септігін тигізеді. Қандай да болмасын қозғалысты және жаттығуды орындау кезінде барлығында ортақ әдістеме түрлері болады. Олар: Жай, қарапайым қозғалысқа жаттығу. Оны орындау әр адамға жеке-жеке беріледі. Қарапайым қозғалысты орындау кезіндегі адам қабілеті алдыңғы жаттығуды игеріп алғаннан соң, келесіге көшу тәртібі сақталады. Қозғалысты, жаттығуды кеңістік пен уақыт аралығында орындау. Қарапайым қозғалыстармен жаттығуларды күрестегі әдістерді меңгергеннен кейін ғана орындату дұрыс болып келеді. Жаттығуды орындауды жетілдіруге қойылатын педагогикалық талап. Жаттығудың қайталануы мен оның сапалы орындалуын арттыруға арналған бағытта жүргізіледі. Жылдамдыққа кететін уақытты жетілдіру: а) барлық қозғалыс түрінің орындалу уақытын азайтуға; ә) жарыс кезінде әдіс-айланы орындау уақытын кемітуге; б) алдын-ала сезу, көре білу қабілетін арттыруға бағытталады. Қарапайым қозғалыс жаттығуларын орындау кезінде жылдамдықты арттыру мақсатында, аз кедергі арқылы жаттығуды мүмкіндігінше тез қайталап орындау пайдалы болмайды, себебі орталыққа жүйке жүйесіне түснтін сезгіштік хабар, сол жаттығуды орындауға бағытталған күштен төмен болғандықтан пайдасы аз болады. Сондықтан жылдамдық қабілетін арттыру үшін бұлшық етке түсетін жүктеме бұлшық еттің барлық жұмыс атқаратын бөліктерінің бірден жұмысқа араласуына мүмкіндік беретіндей болуы қажет. Жылдамдықты арттыруға арналған жүктеме (салмақ, созу, тарту т.б.) қарапайым қозғалысты жетілдіру үшін адамның өз күш мөлшерінің 15-20% аралығында болғаны жөн. Ал жарыс кезінде қолданылатын қозғалыс түрлерін орындауға арналған жүктеме, адамның өз мүмкіндігінің 50-60% және одан жоғары дәрежеде орындалуы пайдалы болып келеді. Жылдамдық қабілетті арттыру жаттығуды орындаудың жиілігі мен жылдамдығына және орындау кезінде адамның өз күш-жігерін жұмылдыра білу қабілетіне байланысты. Жаттығуды ең жоғары жылдамдықта немесе ең жоғары жылдамдыққа жақын мөлшерде орындау және өзінің бұрынғы көрсеткен жылдамдық дәрежесінен асуды жиі қайталау, адамның жылдамдық қабілетін арттыруға көмектеседі. Шеберлігі жоғары балуандардың жылдамдық қабілетін арттыру ерекшелігі сол әдіс-айланы орындауға көмектесетін жаттығу түрі мен қолданылатын құрал-жабдықты таңдай білуіне, орындату әдістемесін тиімді қолдана білуіне, жаттығуды орындайтын бұлшық ет пен мүшелердің жұмыстарын реттей білу қабілетіне байланысты болып келеді. Жылдамдықты арттыру кезінде орындалатын жүктеменің өзгеріп оотыруы да пайдалы әсерін тигізеді. Мысалы, балуан жаттығуы кезінде лақтыратын маникеннің ауыр, орташа, жеңіл салмақтарын ауыстырып отыруы т.с.с. Әдіс-айланы өте қысқа уақытта орындау үшін адам өзінің психологиялық дайындығын бағындыру, өз эмоциясын жеңе білу сияқты әдістемелерді меңгеруі қажет. Ол үшін әдіс-айланы жарыс үстінде орындағандай жағдай туғызып жаттықтыру абзал. Спортшы өзіне тапсырылған жаттығуды қандай уақыт аралығында орындағаны туралы әрқашан хабардар болуы жылдамдық қабілетін 5-10% арттыруға көмектеседі. Жылдамдық қабілетті арттыру үшін жұмыс атқаратын бұлшық етті алдын-ала созу, одан кейін жылдам жиырылуға жұмыс жасату әдістемесі жақсы нәтиже береді. Жаттығу кезінде, белдесу үстінде қолданылатын әдіс-айланы қосымша жүк түсіру арқылы машықтандыру, жарыс үстінде әдісті орындауды жеңілдетеді. Жылдамдық қабілетті арттырудың тағы бір жол ол- жаттығу жұмыстарын жоспарлау кезінде жылдамдық қабілетті арттыруға арналған арнайы кезеңдер, микроциклдер күндерді жоспарлау.Балуанды жаттықтыру кезінде орындалатын жүктеменің көлемі мен қайталау жиілігі артып отыратындықтан, адам шаршау кезеңінде жиі болады, бастапқы қалыпына келе алмай жүреді, осы кезеңде жылдамдық қабілеті төмендейді. Сондықтан жылдамдық қабілетті сақтауға және оны арттыруға арналған арнайы күндерді жоспарлау қажет. Жылдамдық қабілетті арттыруға арналған әдістемелердің бірі- адамның өз жылдамдығынан да тез қозғалатын құралмен жұмыс жасату. Осындай әдістемелер көбіне жүгіру, суға жүзу, қайық есу, велосипед тебу сияқты спорт түрлерінде қолданылады. Спортшының өз мүмкіндігінен 5-20% жоғары болып келетіндей жағдайда шапшаң жұмыс істеу оған өз мнмкіндігінің әлі де болса резевтері бар екендігіне көз жеткізеді және жұмыс атқаратын бұлшық еттер мен мүшелердің, ағзалардың жұмыс қабілетін арттырады Жылдамдық қабілетті арттыру мақсатында қолданылатын жүктеме мөлшері, жаттығулардың түрлері, қайталану жиілігі, ұзақтығы, жаттығудың арасындағы үзіліс, жаттығуды қайта орындауға қойылатын талаптар. Адамның жылдамдық, шапшаңдық қабілетін арттыру мақсатында жалпы жаттығу, арнайы жаттығу және жарыстық жаттығу түрлері көптен қолданады. Спортшының спорттық шеберлігі жоғары болған сайын оған арнайы жаттығу және жарыстық жаттығу түрлері көптеп қолданылады. Жарыс үстінде қолданылатын қозғалыстар мен әдіс-айла түрлерінің орындалу ерекшелігіне байланысты оның әр кезеңдегі орынделу жылдамдығына жеке-жеке тоқтатылып, соңынан бәрін қосып толығымен орындату кезіндегі уақыты есепке алынады. Әр жаттығудың, әр әдіс-айланың жылдам орындалуының бір кепілі, сол жаттығуды қозғалыс кезінде дұрыс орындай білу. Осылай болған жағдайда спортшы жарыс үстінде өзінің барлық күш-жігерін әдістің орындалуына емес, оның жылдам орындалуына көңіл бөлетіндей мүмкіндігі болады. Орындалатын жаттығудың ұзақтығы сол спорт түріндегі қолдану ерекшелігіне байланысты болып келеді. Мысалы, спорттық ойындар, күрес, жекпе-жек, күш пен жылдамдықты қажет ететін күрделі спорт түрлерінде қарапайым қозғалыс түріне жауап беру бір секундқа жетпейтін уақыт аралығында өтеді. Енді осы қарапайым қозғалыстарды бірнеше рет қайталау уақыты 5-10сек-тан аспайды. Ал күрделі қозғалыстарды орындау бірнеше секундтан минутқа дейінгі аралықта бірнеше рет қайталануы мүмкін. Жылдамдық қабілетті арттыруға жұмысты жоспарлау кезінде барлық орындалатын жаттығулар түрлерінің қосындысы жылдамдықтың шапшаңдықтың жоғары болуына негізделеді. Сондықтан жаттығуларды орындау кезінде өте жоғары жылдамдықта қайталау әдістемесі қолданылады. Спортшы өзінің барлық күш-жігерін берілген жаттығуды жылдам және қозғалыс аясын дәл сақтап орындауға тырысуы қажет. Осылай бола тұра барлық жаттығуларды өте жоғары жылдамдықта қайталап орындау шарт емес, мысалы, кейбір жаттығулар түрлерінің әр бөлігін жеке алып орындау кезінде немесе күрделі емес жаттығуды жылдамдықтың 30-40% мөлшерінде және 80-90% аралығында орындап қайталау, орындау соңында бұлшық еттерді толық босатуға ұмытылу нәтижелі болып келеді, Жаттығуды орындаудың ең жоғары жиілікпен орындау кезінде спортшы өз ойын қозғалыстың басты кезеңіне(түскен сигналдан кейін) жылдам бастауға ұмытылуы тиіс, осылай орындау қандай да болмасын қозғалысты жылдам бастап кетуе септігін тигізеді. Жаттығуды бастар алдындағы денеге бұлшық етке әсер ету қозғыштары берілген белгі дауыс, жарық орындарын өзгертіп отыру қажет. Жылдамдық қабілетеі арттыруға бағытталған жұмысты атқару кезінде жаттығуды орындау алдында орталық жүйке-жүйкесі жұмысы өзінің қозу(көтерілу) кезеңінде болуы, ал ағзадағы физиологиялық химиялық процестер қалпына түсу кезеңінде болуы қажет. Әр жаттығу арасындағы үзіліс қысқа болса, онда ағзадағы физиологиялық өзгерістер қалпына келіп үлгермей денеде шаршау кезеңі басталады. Оттегінсіз жұмыс істеу қабілеті артқанымен жылдамдық қабілеті төмендейді. Орындалатын жаттығу түрі күрделі болған сайын оны орындауға кететін күш артады. Қайталау жиілігі көбейсе орталық жүйке жүйесіне түсетін күш жоғарлайды. Спорттың циклдік түрлеріндегі қашықтықты өту жылдамдығы мен оны қайталау арасындағы үзіліс бір-бірімен тығыз байланысты. Жылдамдық қабілетті арттыру мақсатында спортшыға өзінің ең жлғары рекордтық көрсеткішінен асу тапсырмасы беріледі. Ол үшін жаттығуларды 5-30секунд аралығында ең жоғары қарқынмен орындау тапсырылады, әр орындау арасындағы демалыс үзілісі 10-20минут болуы қажет. Әр демалыс арасында адам ағзасын қалпына келтіруге көмектесетін массаж, суға жату, бұлшық еттерді босату, созу, психологиялық жаттығулар беріледі. Осы шаралардың бәрі жаттығуды (тапсырманы) ең жоғары қарқынмен орындап шығуға бағытталады. жүктеу/скачать 51,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||