Тұрақты токтағы сызықты. Электр тізбектері. Электр тізбегінің элементтері. Тізбекті түрлендіру. Ом заңы
жүктеу/скачать 43,23 Kb.
|
қосымша
| Электр кедергісі
Кез келген өткізгіштегі электр зарядтарының бағытталған қоз-ғалысына оның молекулалары мен атомдары бөгет жасайды. Сондықтан токтың өтуіне сыртқы тізбекте, энергия көзінің өзі де кедергілер туғызады. Электр тізбегінің электр тогы өтуіне қарсы әре-кеттілігін электр кедергісі (қысқаша кедергі) деп атайды. Тұйықталған электр тізбегіне қосылған электр энергиясының көзі электр энергиясын сыртқы және ішкі тізбектер кедергілерін жеңу үшін жұмсайды. Электр кедергісі R(г) әрпімен белгіленеді. Сұлбаларда кедергілер 2 — суретте көрсетілгендей бейнеленеді. Электр тізбегіне қосылатын және кедергілері бар құрылғыларды резисторлар депатайды. Кедергінің өлшем бірлігі ом болады. Өткізгіш сымында тұрақты потенциал айырымы 1 В болған кездеодан 1 А ток өтсе, онда өткізгіш сымның электркедергісі 1 Ом болады, яғни 1 Ом=1 В/ 1 А. Үлкен кедергілерді өлшеу үшін омнан мың және миллион есе көп бірліктер қолданылады. Олар кило ом (кОм) және мегаом (МОм) депаталады; 1 кОм = 1000 Ом; 1 МОм = 1000000 Ом. Өтікзгіштердің электртогына көрсететін кедергісі олар жасалынған материалға сонымен қоса оның ұзындығы мен көлденең қимасының ауданына байланысты болады. Егер бір материалдан жасалынған екі өткізгішті салыстырсақ, онда көлденең қима ау-дандары тең болған жағдайда, үзындау өткізгіштің кедергісі үлкен болады, ал ұзындығы бірдей өткізгіштердің қайсысының көлденең қима ауданы үлкен болса, оның кедергісі аз болады. Өткізгіш материалдың электрлік қасиеттерін бағалауға меншікті кедергі (ρ) қолданылады. Меншікті кедергі — ұзындығы 1 м, көлденең қима ауданы 1 мм2 өткізгіш сымның кедергісі. Егер меншікті кедергісі р материалынан жасалған өткізгіштің үзындығы / метр, көл-денең қима ауданы S мм2болса, онда барлық өткізгіш кедергісі R = ρ/S (1.1) Өткізгіштер кедергісі температураға тәуелді болады және де металл өткізгіштердің кедергісі арта түседі. Әр металл үшін кедергінің температуралық коэффициенті αдеп анықталған, ол өткізгіш температурасын 1С-қа өзгерткен кезде оның бастапқы кедергісінің 1 Омына шаққандағы өсімін анықтайды. Әр түрлі Т2 және Т1 температуралы R2 және R\ кедергілердің ара қатынасы былайша анықталады: R2=R1[1+α(T2-T1)] (1.2) 2 Сурет – Кедергінің шартты белгілері: а-резистор (кедергі), б – реостат Бұл ара қатынас температура 100°С төмен болғанда ғана орнында алатынын ескеру қажет. Реттелетін кедергілерді реостаттар депатайды. Реостаттар үлкен меншікті кедергілері бар сымдардан, мысалы, нихромнан жасалынады. Реостаттаркедергісі біркелкі немесе сатылап өзгерілуі мүмкін. Сұлбалардареостаттар 2, б-суретінде көрсетілгендей шарттыбелгілермен бейнеленеді. Өткізгіштердің электртогын өткізу қабілеттілігі өткізгіштілікпенgсипатталады, оның мәні кедергіге кері пропорционал. Өткізгіштіліктің бірлік өлшемі - сименс (1/Ом—См). Сонымен, кедергі мен өткізгіштілік арасындағы қатынас мынадай: g=1/R (1.3) және R=1/g (1.4) Өткізгіш материалының меншікті кедергісіне кері шама мен-шіктікті өткізгіштілік деп аталады да оны γ әрпімен бел-гілейді. Сонымен, заттың меншікті кедергісі мен меншікті өткізгіштілігі арасында мынадай қатынастар болады: γ=1/ρ (1.5) және ρ=1/γ (1.6) Ом заңы Тұйықталған тізбектегі ЭҚК, кедергі және ток арасындағы байланысты Ом заңымен өрнектеуге болады. Ом заңын былайша тұ-жырымдауға болады: тұйықталған тізбектегі ток электрқозғаушы күшіне тура пропорционал және барлық тізбектің кедергісіне кері пропорционал. Тізбектегі ток ЭҚК әрекетінен пайда болады; энергия көзінің ЭҚК көп болған сайын, тұйықталған тізбектегі ток та көп болады. Тізбек кедергісі ток өтуіне бөгет жасайды, сондықтан тізбек кедергісі өскен сайын ток мөлшері азаяды. Ом заңын мынадайформуламен өрнектеуге болады: жүктеу/скачать 43,23 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|