Тренер оқитын 12 әрекет

Куратор-эдвайзер жұмысының тиімділігі келесідей көрсеткіштер бойынша анықталады:

^ Сандық көрсеткіштер:

- топ үлгерімінің оңтайлы қарқыны;

- топ студенттерінің арасында кұқық бұзушылықтың болмауы;

- түрлі деңгейдегі әлеуметтік-дамытушы іс-шараларға студенттердің қатысуы;

- топ студенттерінің арасында марапатталғандардың, сертификат алушылар санының көп болуы;

- тәрбие жұмысының жоспарын орындау

^ Сапалық көрсеткіштер:

- топпен және нақты студентпен жұмыс жасау барысында шығармашылық тұрғыдан әрекет ету;

- кураторлық жұмысты ұйымдастыру бойынша әдістемелік материалдарды әзірлеу;

- республикалық бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар.

Куратор-эдвайзер қызметінің аса маңызды бағыттарының бірі студенттік топтарда жағымды әлеуметтік-психологиялық орта (климат) қалыптастыру болып табылады. Дж. Морено әзірлеген социометрикалық техниканы тұлғааралық және топаралық қарым-қатынастарды айқындап, оларды өзгерту, жақсарту және жетілдіру үшін куратор-эдвайзерлер қолдануы мүмкін. Социметрияның көмегімен студенттік топ мүшелерінің әлеуметтік-психологиялық сәйкестілігі туралы мәлімет алуға болады.

Социометрикалық үдеріс, біріншіден, топтың қаншалықты деңгейде ұйымшыл екендігін көрсетеді. Екіншіден, «социометрикалық ұстанымдарды» анықтау, яғни симпатия-антипатия белгілері бойынша топ мүшелерінің беделін анықтау, мұнда «аластатылған» немесе топтың «көшбасшысы» оңтайлы нәтижелерге ие болады. Үшіншіден, топ ішіндегі бірлескен жүйеішілік кұрылымдарды анықтау, мұның басында өздерінің формалды емес көшбасшылары тұруы мүмкін.

Пайдаланылған социометриялар формалды және формалды емес көшбасшылардың беделіне сараптама жүргізуге мүмкіндік береді. Социометрикалық әдіс топтық әдіс бойынша өткізіледі, оны өткізу өте көп уақытты талап етпейді (15 мин).

^ Социометрикалық үдеріс. Топ мүшелеріне олардың симпатиялары мен антипатияларын анықтауға мүмкіндік беретін сұрақтарға (социометрикалық шарттар) жауап беру ұсынылады. Куратор-эдвайзер екі сұрақ бойынша есептейді: а) және ә) студенттердің жауап беруін өтінеді. Мұнда құпиялылық толық сақталмайды, ондай болған жағдайда социометрияның тиімділігі өте төмен болады.

Жауаптардың дәлдігін нақтылау мақсатында зерттеу топта бірнеше рет жүргізілуі мүмкін. Қосымша зерттеу үшін басқа сұрақтар алынуы мүмкін.

Іскери қатынастарды зерттеуге арналған сұрақтардың үлгісі

1. а) Сабаққа дайындық барысында көмек қажет болса Сіз өзіңіздің студенттік тобыңыздағы қай студентті шақырасыз (біріншіден, екіншіден, үшіншіден)?

ә) Сабаққа дайындық барысында көмек қажет болса Сіз өзіңіздің студенттік тобыңыздағы қай досыңызды шақырасыз?

2. а)Ұзақ мерзімді іс-сапарға кіммен барар едіңіз?

ә) Қызметтік іс-сапарға Сіз өз тобыңыздан кімді алмайтын едіңіз?

З. а) Топтың қай мүшесі көшбасшылық қызметтерді жақсы орындайды (староста, кәсіподақ ұйымы, қоғамдық ұйымдастырушы)?

ә) Топта кімге көшбасшылық міндеттерді орындау қиынға соғады?

^ Жеке қарым-қатынастарды зерттеуге арналған сұрақтардың үлгісі

4. а) Өмірлік қиын жағдайға тап болғанда Сіз тобыңыздағы кімнен көмек сұрайсыз?

ә) Сіз тобыңыздың қай мүшесімен қандай да болмасын мәселе туралы мүлдем кеңескіңіз келмейді?

5. а) Егер Сіздің тобыңыздың барлық мүшелері жатақханада тұрса, Сіз олардың ішінде кімнің бөлмесінде тұрғанды қалар едіңіз?

6. а) Егер Сіздің тобыңызды қайта жасақтайтын болса, Сіз кімді оз тобыңызда қалдырар едіңіз?

ә) Топта кімді туған күніңізге шақырар едіңіз?

б) Топта кімді туған күніңізде көргіңіз келмейді?

Социометрикалық үдеріс екі формада өткізілуі мүмкін. Бірінші нұсқасы — параметрикалық емес үдеріс. Мұндай жағдайда студент социометрикалық карточкаға сандарды шексіз тандау арқылы жауап береді. Егер де топта шамамен 12 студент болса, онда көрсетілген жағдайда сұралғандардың әрқайсысы (өзінен басқа) 11 студентті көрсетуі мүмкін. Бұл нұсқаның артықшылығы топ құрылымындағы тұлғааралық байланыстың алуандығы түйісінде топтың әрбір мүшесінің эмоциялық экспансивтілігін анықтауға мүмкіндік береді. Алайда топ мүшелерінің санын 12-16 адамға арттырсақ мұндай байланыстар көбейіп кетеді, мұнда олардың есептеуіш техникасыз талдау мүмкін емес.

Параметрикалық емес үдерістің тағы бір кемшілігі кездейсоқ тандалым мүмкіндігінің зор болуы болып табылады. Кейбір студенттер өздерінің жеке мүдделерін басшылыққа ала отырып, сауалнамаларда «барлығын таңдаймын» деп көп жазады. Мұндай жауаптың екі түрлі түсініктемесі бар: бірі студенттің қоршаған ортаға деген жинақталған аморфтық немесе дифференциясыз жүйелік қатынасы қалыптасқан (нану қиын), екіншісі, студент жалған ақпарат беріп отыр, яғни қоршаған ортаның формальдық лоялдығын алға тартады (нануға болады).

Екінші нұсқа - сайлау санының шектеулілігі. Студенттерге барлық топ мүшелерінің санынан белгілі санды таңдау қатаң түрде ұсынылады. Мәселен, топта 25 студент, ал әрқайсысына тек 4 және 5 қана адамды таңдау ұсынылады. Психологиялық тұрғыдан алғанда социометрикалық шектеу сұралушы топ мүшелерінің өз жауаптарына аса мұқият болуына ықпал етеді, олар бірлескен қызмет бойынша жолдас немесе кошбасшы, серіктес рөлін ұсынуға лайық топ мүшелеріне ғана дауыс береді. Таңдау лимиті кездейсоқ жауаптарды барынша азайтады және бір таңдалымдағы түрлі сандардың топтарын таңдау шарттарын бірегейлендіріп, түрлі топтардан алынған материалдарды салыстыруға мүмкіндік береді.

^ Нәтижелерді өңдеу. Жауаптары бар карточкалары жиналып алынған соң, оларды математикалық өңдеу кезеңі басталады. Сандық өңдеудің қарапайым тәсілі кестелік және сызбалық болып табылады.

Социоматрица (кесте). Басында қарапайым социоматрицаны қарастыру қажет. Үлгісі кестеде берілген (төменнен қараңыз). Таңдау нәтижелері матрица бойынша шартты белгілердің көмегімен таратылады. Нәтижелер кестесі бірінші толтырылады, іскери және жеке қатынастар бойынша жеке толтырылады.

оңтайлы біржақты тандау;

оңтайлы екі жақты таңдау;

--------> теріс бір жақты таңдау;

Социограммдық техника социометрикалық материалдың талдануына қосымша болып табылады немесе ол топтық құбылыс туралы нақты ұғым әрі сапалық сипаттама береді.

Социограммалық талдаудың міндеті аса ықпалды әрі басты мүшелерді іздеп табу, содан кейін өзара парлар мен топтар құру болып табылады. Топтар бірін-бірі таңдауға ұмтылған өзара бір-бірімен байланысты тұлғалардан құрылады.

2-сабақ. 2.6 7-үлестірмелі материалдар