Умкд 042-18 36/03-2013 № басылым

Ұсыныс қисығы баға (Р) мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасындағы тура пропорционалды қатынасты көрсетеді. Енді осы айтылған байланысты функция түрінде бейнелесек, онда төмендегідей формуламен жазуға болады: Qs=f(p)

Qs- ұсыныс көлемі,(m,кг),

Р- тауардың бағасы,тенге.

Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға осы тауардың көлемі арасындағы қатынасты қарастырады. Әрине,бағадан басқа ұсыныс көлеміне әсер ететін басқа да факторлар бар. Оған жататындар: еңбектің (жұмыс күшінің) бағасы, тауарды өндіруге қажетті материалдар мен шикізаттардың бағасы, қолданылатын технология түрі, дотация мен салық, тура сондай ресурстардың көмегімен өндірілетін ұқсас тауарлардың бағасы және нарықтағы сатушылардың саны.

Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді.Технологиядан жеткен жетістіктер тауардың белгілі бір санын өндіру үшін қажетті еңбекті және басқа да ресурстарды төмендетеді. Егер өнімнің белгілі көлемін өндірудегі ресурстар мөлшері азайса, онда шығындар да төмендеп, бұл тауар өндірісінің тиімділігін жоғарылатады.

Тұтыну іс-әрекетінің теориясы.

Сұраныстың негізін адамның тұтыну қабілеттілігі құрайды. Алдымен бұл қалыпты өмір сүру жағдайымен қызмет етуді қолдау қажеттілігі. Тұтынушының іс-әрекеті оның тұтынуының қалай қолданбауында, материалдық игіліктер(тауар) мен қызмет көрсету қандай пайда әкелетіндігіне байланысты.

Сондықтан тұтынушының болатын сипатына, әдетіне, талғамына көңіл-күйі мен хал-жағдайына байланысты. Тауар пайдалылығы – жалпы және шекті пайдалылық болып жіктеледі.

Қоғамдық пайдалылық тұтыну көлемінің өсуіне байланысты өсу тенденциясына ие болса, шекті пайдалылық және онымен қоса жалпы сұраныс төмендеу қасиетіне ие. Бұл заңдылық «шекті пайдалылық кему заңы» деп аталады.

Әрбір экономикалық модельдегң тепе-теңдік сол модельді түсіндіре алатын айнымалылар белгілі бір теңдестік жағдайына келген уақытта болады.

Егер Ро-ге тең болғанда ғана сұраныс көлемі ұсыныс көлеміне тең болады (Qd=Qs). S және D қисықтарының қиылысу нүктелері тепе-теңдік жағдайы деп аталып,Ðo-теңдестеік бағасын,ал Qo-сұраныс пен ұсыныс бір-біріне тең болатын теңдестік көлемін көрсетеді.

Егер нарықта тауардың бағасы P1 деп белгіленсе (P1
Q¾). Бұндай жағдайда нарықта жетіспеушілік болады.

Ал егер баға тепе-теңдік деңгейінен жоғары болса (P2>Pî), онда сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен аз болады да (Qd>Qs),нарықтық ұсыныс артықшылығы орын алады.Осы айтылғандар төмендегі 3-кестеде көрсетілген.

Сұраныс немесе ұсыныс өзгеру нарықтағы тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеліп соқтырады.

Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған. Сұраныс көбейгеннен кейін (D→D2) тепе-теңдік Е2 нүктесіне дейін жылжиды. Ал сұраныс азаюы (D→D1) тепе-теңдік нүктесін Е1 дейін өзгертті.

Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е нүктесінде орналасқан. Ұсыныс жоғарлауына (S→S1) байланысты нарықтағы теңдестік жағдайы Е1 нүктесіне жылжиды.

Ұсыныс азайған уақытты (S (→)S2) нарықтағы тепе-теңдік Е2 нүктесінде болады.

Егер сұраныс пен ұсыныс бір мезгілде өзгеретін болса онда нақтағы тепе-теңдік Е0 нүтесінен Е1 нүктесіне ауысады. Сұраныс пен ұсыныстың өзгеру қатынастарына байланысты теңдестік нүктесіне де әр түрлі болады: нарықтық баға жоғарылайды, Ал сату көлемі көбейеді немесе азаяды, тіпті өзгермеуі де мүмкін.

Экономикалық теорияда мойындалған нәрсенің бірі – тепе-теңдіктің нарықтық бағасы мәселесін тереңірек түрде ағылшын экономисі Альфред Маршалл (1842-1924жж.), австриялық Ейген Бем-Баверк (1851-1914 жж), Карл Маркс (1818-1883 жж) және швейцарлық Леон Вальрас (1834-1910 жж) еңбектерінде қарастырылған

Икемділік ұғымы.

Нарықтық жағдайларды зерттеген уақытта, сұранысты не себепті және қандай мөлшерде өзгергенін зерттеу үшін сұраныстың икемділік коэффицентін пайдаланады. Бағаның әсер етуі арқылы сұранымның сандық өзгеру қасиеті оның икемділігі деп аталады. Бұл абсолюттік емес, салыстырмалы коэффиценті. Сондықтан сұраныстың икемділік коэффиценті зерттелгелі отырған сұраныс функциясын факторы бір пайызға өзгерсе онда сұраныстың қандай мөлшерге өзгеретінін көрсетеді.

Сұраным икемділігі бағаның әсерінен өнімге деген жиынтық сұранымының сандық өзгеру дәрежесімен анықталады. Оның үш варианты бар:

Біріншісі-бағаның кез-келген өнімге белгілі пайызының төмендеуі ол өнімге сұранымның ұлғаюын (%-түрінде) туғызады және жалпы ақшалай түсімді өсіреді. Бұл сұраным икемді деп аталады.

Екіншісі-бағаның пайыздық (%) мөлшерінің азаюы сұраныстың сондай көп ұлғаюына алып келеді, бірақ жалпы ақшалай түсім өзгеріссіз қалады. Бұл-біркелкі икемді сұраныс.

Үшіншісі - бағаның пайыздық төмендеуінен сұраныстың пайыздық ұлғаюы кем. Бұл икемсіз сұраныс. Сұраныстың икемділік коэффициенті былай белгіленеді - «Е». Егер «Е» көрсеткіші 1-ден көп болса (Е>1), онда сұраныс икемді, ал егер аз болса (E<1), сұраныс икемсіз болады. Икемділік коэффициенті былай анықталады:

%Р - бағаның төмендеу пайызы(%).

%Q- ұсыныс көлемінің өсу пайызы (%);

%P- баға ұлғаюының пайызы (%).

Негізгі ұғымдар: сұраныс, ұсыныс, әсер ететін факторлары, заңдары, қисығы, икемділігі, тепе-теңдігі, тепе-теңдік баға және көлемі, артықшылық, тапшылық.