Бөлім жалпы психологияға кіріспе Тарау Психология ғылымының жалпы мєселелері. Психология пәні, оның міндеттері мен әдістері
жүктеу/скачать 1,11 Mb.
|
ПСИХОЛОГИЯ
| 1. Жалпы; 2. Арнайы.
Арнайы қабілеттер адамның іс- әрекетінің жеке арнайы салаларындағы жетістіктерін анықтайды. Ол арнайы қабілеттердің түрге жікелуінен көрінеді.(математика, музыка, әдебиет т.б.) Жалпы және арнайы қабілеттердің арақатынасын жалпы мен ерекшенің ара қатынасы ретінде қарастырады. Ғылымда олардың жіктелуінің белгілі әрекеттері бар. Бұл жіктелулердің көпшілігі алдымен табиғи немесе шынайы (өзінің биологиялық шарттастырылуы негізіндегі) қабілет және қоғамдық-тарихи шығу тегі бар арнайы адами қабілет деп өзгешеленеді. Өте көп қабілеттер бар. Ғылымда олардың жіктелуінің белгілі әрекеттері бар. Бұл жіктелулердің көпшілігі алдымен табиғи немесе шынайы (өзінің биологиялық шарттастырылуы негізіндегі) қабілет және қоғамдық-тарихи шығу тегі бар арнайы адами қабілеттер деп өзгешеленеді. Табиғи қабілетпен әсіресе жоғарғы, адамдар мен хайуанаттар үшін ортақ болып табылады деп түсіндіріледі. Мысалы, мұндай қарапайым қабілет қабылдау, есте сақтау, қарапайым коммуникация қабілеті болып табылады. Ойлауды белгілі бір көзқараспен, адам үшін ғана емес, жоғары жануарлар үшін де сипатталған қабілет ретінде қарастыруға болады. Осы қабілет туа біткен бейімділікпен тікелей байланысты. Алайда адамның талаптылығы мен жануардың бейімділігі – бұл екі басқа нәрсе. Адамда бұл бейімділік негізінде қабілет қалыптасады. Бұл үйрету механизмі арқылы қарапайым өмірлік тәжірибеде өтеді. Адамның даму процесінде осы биологиялық қабілет арнайы адами қабілеттердің басқалар да қалыптасуға мүмкіндік туады. Бұл арнайы адами қабілетті жалпы және арнайы жоғары интеллектуалды қабілет деп бөлу қабылданған. Өз кезегінде, олар теориялық және тәжірибелік, оқу және шығармашылық, пәндік және тұлғааралық т.б. бөлінеді. Жалпы қабілетке сан түрлі әрекеттер түрлерінде адамдардың табыстарын анықтайтындарды жатқызу қабылданған. Мысалы, аталмыш категорияға қол қозғалысындағы талғампаздық пен дәлшілдік, есте сақтау, сөйлеу және басқа да ойлау қабілеттіліктері енеді. Олай болса, жалпы қабілетпен көбінесе адамдарға тән дараланған қабілеттермен түсіндіріледі. Арнайы қабілет ерекше пайда болатын қажетті бейімділіктерді жүзеге асыруға және олардың дамуына арналған, адамдар табыстылығын арнайы әрекеттер түрлерінде анықтайтындармен жобаланып түсіндіріледі. Ондай қабілеттерге музыкалық, математикалық, лингвистикалық, техникалық, әдеби, көркем-шығармашылық, спорттық және т.б. жатқызуға болады. Адамдарда жалпы қабілеттің болуы олардың арнайы қабілеттің дамуын жоққа шығармайтынын ескеруіміз керек Қабілет мәселелерін зерттеушілердің көпшілігі жалпы және арнайы қабілеттер арасында кереғар ұғым болмайды, олар өзара бірін-бірі толықтырып және байытып отырады. Сонымен қатар, кейбір жағдайларда жалпы қабілеттің жоғары деңгейде дамуы белгілі бір әрекет түрлеріне қатысы бойынша арнайы қабілет ретінде бой көтере алады. Осыған ұқсас кейбір авторлардың өзара әрекеттері олардың көзқарасы бойынша жалпы қабілет арнайы қабілетті дамытуға арналған базасы болып табылады деп түсіндіреді. Басқа зерттеушілер жалпы және арнайы қабілеттің өзара байланысын түсіндіре отырып, қабілеттің жалпы және арнайы деп бөлінуі өте шартты екенін атап көрсетеді. Мысалы, шын мәнісінде әрбір адам оқу курсынан соң қоса, көбейте, бөле алады сондықтан математикалық қабілетті жалпы қабілет ретінде қарастыруға болады. Алайда бұл қабілет соншалықты жоғары дамыған адамдар бар екенін, біз оларда өте күрделі есептерді шығару қабілеттілігі, математикалық түсініктер мен операцияларды меңгерудің жылдамдығын көрсететін математикалық таланттың барлығы туралы айта бастаймыз. Біз адам қабілет қатарына адамдармен өзара әрекеттесуі, қарым-қатынаста айқындалынатын қабілетті толық негізді жатқызуға тиіс. Бұл қабілеттер әлеуемттік шарттастырылған болып табылады. Олар адамда қоғамдағы өмірінің процесінде қалыптасады. Қабілеттің бұл тобынсыз адамға өзіне ұқсастар арасында өмір сүру қиынға түседі. Солай, қарым-қатынас құралы ретінде сөйлеу тілі болмаса, қоғамдағы адамдарға бейімделе алмаса, яғни, адамдардың әрекеттерін дұрыс бағалау және қабылдау, олармен бірлесіп әрекет жасау және әр түрлі әлеуемттік жағдайларда өзара жақсы қарым-қатынасты жөнге салу, қалыпты өмір және адамның психикалық дамуы мүмкін емес. Адамда бұл тектес қабілеттердің болмауы әлеуметтегі оның биологиялық мәнділіктен айналдыру жолындағы жеңе алмайтын бөгеттері болар еді. Қабілетті жалпы және арнайы деп бөлудің сыртында теориялық және тәжірибелік қабілет деп бөлу қабылданған. Теориялық және тәжірибелік қабілет бір-бірінен біріншіден, адамның абстрактылы-теориялық ойлау бейімділігін алдын ала анықтайтынымен, екіншіден – нақтылы практикалық әрекетімен өзгешеленеді. Жалпы және арнайы қабілетке қарағанда теориялық және тәжірибелік қабілеттілік көбінесе бір-бірімен сәйкес келмейді. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|