Дәріс 1 Кіріспе. Өсімдік шаруашылығы пәнінің маңызы және мәні. Жоспар

13. 
    Қ. К. Әрінов, Қ.М. Мұсынов, А.Қ. Апушев, Н.А. Серекпаев, Н.А. Шестакова, С.С. Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» , Алматы-2011жыл
    
14. 
    М.М. Жанзақов. Өсімдік шаруашылығы. Алматы, 2007 жыл
    
15. 
    М.И. Кондрашкина Лабороторно-практические заниятия по растениеводству, Москва-2006 г
    

9. 
   И.А. Абугалиев. Справочник агронома. Алма-Ата, Қайнар,1985 ж
   
10. 
    В.Ф. Белик. Бахчевые культуры. М., Колос,1980 г
    

1. Асбұршақ биологиялық ерекшелігі және халық шаруашылығындағы маңызы.

2. Үрмебұршақ биологиялық ерекшелігі және халық шаруашылығындағы маңызы.

3. Май бұршақ биологиялық ерекшелігі және халық шаруашылығындағы маңызы.

Дәнді бұршақты дақылдардың ерекшаліктері. Дәнді бұршақты дақылдарға ас бұршақ,май бұршақ, үрме бұршақ,мал азықтық бұршақ,бөрі бұршақ,жасымақ,ноқат,тағы басқалары да жатады. Дәнді бұршақты дақылдар тұқымында дәнді дақылдармен салыстырғанда белок көп болады.Белок әсіресе май бұршақ дәнінде мол( 39%). Дәнді бұршақты дақылдардың тағы бір ерекшелігі- олардың белоктарының тез организмге сіңірілуі. Май бұршақ дәнінің белогының сіңімділігі 89 процент,мал азықтық бұршақтікі – 87 процент,ал жасымық пен ас бұршақ дәнінжегі белоктың сіңімділігі 85 процентке тең.

Дәнді бұршақты дақылдарының тамырларында түйнек бактериялары болады.Солардың көмегімен ауадағы азоттан дәндері мен вегетативтік органдарына белок итүзіп қана қоймайды,сонымен қатар топыраққа азот жинайды.

Егістіктің әр гектарына дәнді бұршақты дақылдар 100 кг- нан 400 кгға дейін азот жинайды,яғни олар топырақтың құнарлығын арттырады.

Көптеген дәнді бұршақты дақылдардың өсу кезеңі қысқа,сондықтан тез пісіп,танапты ерте босатады.Мұның өзі жерді сапалы және уақытылы өңдеуге мүмкіндік береді.Осы тұрғыдан алып қарағанда дәнді бұршақты дақылдар көртеген ауыл шаруашылық дақылдарына жақсы алғы дақыл болып саналады.

Дәнді бұршақты дақылдардың пайдалану мақсатына қарай бірнеше топқа бөлінеді,атап айтқанда,тағамдық дәнді бұршақтар (ас бұршақ,үрме бұршақ,ноқат ),мал азықтық дәнді бұршақтар (пелюшка,мал азықтық бөрі бұршақ,мал азықтық бұршақ ),техникалық дәнді бұршақ (май бұршақ) және жасыл тыңайтқыш ретінде пайдаланылатын дәнді бұршақтар ( алколоидтық бөрі бұршақ).

Дәнді бұршақты дақылдардыңі интенсивті өсетін уақыты бүрлену және гүлдеу кезеңі.Дәнді бұршақты дақылдардың кемшілігі – олар жатып қалуға бейім келеді,піскен кезде сабағы ашылып,дәні шашылып қалады,яғни дер кезінде жинап алмаса,егіннің шығымдылығы төмендейді.Әр дәнді бұршақты дақылдардың сыртқы ортаның факторларына қоятын талабы әр қилы, және олардың өсу мерзімі әр түрлі.Олардың ішінде ерте (ас бұршақ,жасымақ,ноғатық ) және кеш (мал азықтық бұршақ,үрме бұршақ,май бұршақ) пісетіндері бар.Егер сыртқы ортаның факторына қоятын талабына келетін болсақ,суыққа төзімді дәнді бұршақты дақылдарға жасымақ,ноғатық,ас бұршақты,ал жылу сүйгіш бұршақты дақылдарға май мен үрме бұршақты жатқызуға болады.

Ылғалды көбірек керек ететін болғандықтан мал азықтық ас бұршақ және бөрі бұршақты жауын- шашын мол түсетін аймаққа еккен дұрыс.

Құрғақшылыққа төзімді келетін дақылдарға ноқат пен ноғатық жатады.

Дәнді бұршақты дақылдар механикалық құрамы жеңіл топырақтарда жақсы өседі.