Үшгибридтi және полигибридтi будандастыру

гендердiң әртүрлi үйлесiмдi сандары көбейе түседi, осыған сәйкес 
F
2 
ұрпақтарының iшiндегi 
фенотиптiк кластардың саны да арта түседi. 
Мысалы, үшгибридтi будандастыруларда тұқым қуалаудың қалай жүретiнiмен танысайық. 
Аллельдерi бiр-бiрiне толық доминанттылық көрсететiн үш жұп гендерi бар 
қызан (томат)
өсiмдiгi белгiлерiнiң тұқым қуалауын қарастырайық. Бойының биiктiгiн анықтайтын ген 
(А)
аласалығын анықтайтын өзiнiң рецессивтi аллелiне 
(а)
доминанттылық көрсетедi. Сол сияқты 
жемiсiнiң екi ұялы құрылысын анықтайтын ген 
(В)
оның көп ұялы құрылысын анықтайтын өзiнiң 
рецессивтi аллелiне 
(в)
доминанттылық көрсетедi, ал жемiсiнiң қызыл түсiн анықтайтын үшiншi 
ген 
(С)
сары түсiн анықтайтын өзiнiң рецессивтi аллелiне 
(с)
доминанттылық көрсетедi. 
Таза сорттарға жататын бойы биiк екi ұялы қызыл жемiстi (генотипi 
ААВВСС
) қызан 
өсiмдiгiн бойы аласа көп ұялы сары жемiстi (генотипi 
ааввсс
) өсiмдiкпен будандастырғанда 
F
1
-де 
генотипi бойынша гетерозиготалы 
(АаВвСс)
, ал фенотипi бойынша бiркелкi бойы биiк, екi ұялы 
қызыл жемiстi ұрпақ алынады. Тәуелсiз комбинациялану заңына сәйкес гаметалар түзген кезде, 
олардың 
(F
1
)
үш жұп гендерiнiң әрқайсысының ажырауы қалған екi жұп гендердiң ажырауынан 
тәуелсiз түрде жүредi. Осының нәтижесiнде бiрдей сандық қатынаста әртүрлi гаметалардың 8 
сорты - 
(АВС, АВс, АвС, Авс, аВС, аВс, авС, авс)
пайда болады. Бұл гаметалардың әрқилы 
үйлесуiнен 
F
2
- де пайда болатын фенотиптiк және генотиптiк ажыраулардың сандық қатынасын 
бiлу үшiн, дигибридтi будандасуға жасалғандай етiп Пеннет торын құруға болады. Ондай тор 
8х8=64 шаршылардан тұрады. Ол тордан 27:9:9:9:3:3:3:1 қатынасындай фенотиптiк 8 класты, ал 
генотипi бойынша 27 түрлi генотиптi табуға болады. Жоғарыда көрсетiлгендей, бұл үшгибридтi 
будандастырудың нәтижесiндегi ажырауды бiр-бiрiне тәуелсiз үш моногибридтi ажыраулар 
көбейтiндiсi ретiнде де қарауға болады: 
(1/4 АА : 2/4 Аа : 1/4 аа) (1/4 ВВ : 2/4 Вв : 1/4 вв) (1/4 СС : 
2/4 Сс : 1/4 cc)
- генотиптерi бойынша ажырау немесе 
(3/4 А- : 1/4 аа) (3/4 В- : 1/4 вв) (3/4 С- : 1/4 
сс) = 27/64 А-В-С- : 9/64 А-В-сс : 9/64 А-ввС- : 9/64 ааВ-С- : 3/64 А-ввсс : 3/64 ааВ-сс : 3/64 
ааввС- : 1/64 ааввсс
-

фенотиптерi бойынша ажырау.

Егер жұп аллельдер санын - 
n
деп, гетерозиготада түзiлетiн гаметалар сорттарының санын - 
2
n
деп, ал 
F
2
-нi фенотиптiк кластардың санын - 
2
n
деп, ал 
F
2
–дегi генотиптiк кластардың санын - 
3
n
деп белгiлесек, онда үшгетерозиготада
 n=
3 жұп аллель, оларда түзiлетiн гаметалар типiнiң саны 
2
3
= 8, ал 
F
2
-де пайда болатын фенотиптiк кластар саны 
2
3
= 8, 
F
2
-де пайда болатын генотиптiк 
кластардың саны 
3
3
= 27 болып шығады.
Егер 
F
2
-нiң ажырауы нәтижесiнде шығатын фенотиптiк кластардың сандық қатынасын 
бiлгiмiз келсе, онда: 
Моногибридтi будандасуда (3 + 1)
1 
= 3 : 1, яғни 2 класс. 
Дигибридтi будандасуда (3 + 1)
2 
= 9 : 3: 3 : 1, 4 класс. 
Үшгибридтi будандасуда
(3 + 1)
3 
= 27 : 9 : 9 : 9 : 3 : 3: 3 : 1, 8 класс. 
Тетрагибридтi будандасуда (3 + 1)
4 
= 81 : 27 : 27 : 27 : 27 : 9 : 9 : 9 : 9 : 9 : 9 : 3 : 3 : 3 : 3 : 
1, 16 класс болады. 
Егер 
F
2
-нiң ажырауы нәтижесiнде шығатын генотиптiк кластардың сандық қатынасын 
есептесек, онда:
Моногибридтi будандасуда
(1 + 2 + 1)
1
= 3 түрлi генотип - 1:2:1.
Дигибридтi будандасуда
(1 + 2 + 1)
2 
= 9 түрлi генотип - 1:2:2:4:1:2:1:2:1. 
Үшгибридтi будандасуда
(1 + 2 + 1)
3 
= 27 түрлi генотип, мына қатынаста пайда 
болады: 1:2:1:2:4:2:2:4:2:4:8:4:1:2:1:2:4:2:1:2:1:2:4:2:1:2:1. 
Тетрагибридтi будандасуда
(1 + 2 + 1)
4 
= 81 түрлi генотип болады, т.с.с. 
Дигибридтi және полигибридтi будандастырулардың бәрiне тән ең басты қасиет - оларда 
ата-ана гендерiнiң жаңа үйлесiмдерi нәтижесiнде рекомбинациялардың түзiлуi. Пайда болған 
рекомбинациялар комбинативтiк өзгергiштiктiң негiзi болып табылады. Комбинативтiк 
өзгергiштiктiң органикалық дүние эволюциясында атқаратын маңызы өте зор. Өйткенi, 
будандасудан пайда болатын комбинативтiк өзгергiштiктiң нәтижесiнде сыртқы орта 
жағдайларына бейiмделуге тиiстi белгiлердiң жаңа үйлесiмдерi жасалады. Комбинативтiк 
өзгергiштiк сол сияқты мәдени өсiмдiктердiң жаңа сорттарын, үй жануарларының жаңа 
тұқымдарын, пайдалы микроорганизмдердiң штаммаларын шығаруға немесе олардың қазiргi 
қолда бар сорттары мен тұқымдарын жақсартуға бағытталған селекция жұмыстарында үлкен роль 
атқарады. 

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: