Г. А. Амрина Әдістемелік Кеңес отырысында мақұлданды
жүктеу/скачать 3,73 Mb.
|
4. ДӘРІС КЕШЕНІ латын тілі МІ
| Грек-латын дублеттері
(1 септеудеғі зат есім)
Грек-латын дублеттері (2 септеудеғі зат есім)
5.4.4. Иллюстративті материал. 5.4.6. Бақылау сұрақтары (кері байланыс) 1. Грек-латын дублеттері деген не? 2. Қай салада латын терминдері қолданылады? 3. Грек терминдері кай салада жиі қолданылады? 4. Не үшін грек-латын дублеттерін біліуміз керек? 5. Медициналық терминологиядағы грек-латын дублеттерінің мағызы? 6. 1 септеудеғі грек-латын дублеттерін атау. 7. 2 септеудеғі грек-латын дублеттерін атау. II. СИМУЛЯЦИЯЛЫҚ САБАҚТАР 6.4.1. 1. Тақырып.3 септеудеғі зат есім. 2 топтың сын есімі.3 септеудеғі грек-латын дублеттері. 6.4.2.Мақсаты.3 септеудеғі зат есім және 2 топтың сын есімнің грамматикалық категориялары мен танысу. Білу керек:3 септеудеғі зат есімді, сөздіктеғі түрін, септік жалғауларын; 2 топтын сын есімін;3 септеудеғі грек-латын дублеттерді. 6.4.3. Дәріс тезистері 3 септеудеғі зат есім 3 септеуге жататын зат есім ілікте –is –ке жалғанады. Бүл топтың зат есімі 3 родтада болады, атауда жалғаулары әр түрлі. 3 септеудеғі зат есім екіге бөлінеді: Тең күрделі –атаумен ілікте бүын саны бердей Мысалы: Nom.Cu-tis (тері); Gen.cu-tis Тең күрделі емес – ілікте жекеше түрінде бүын саны атауға қарағанда көбірек. Мысалы: Nom. Cor-pus (дене); Gen. cor-po-ris Дүрыс септеуге сөздін неғізі ілік жалғауын -is алып тастау арқылы табылады. Nom.cutis – неғізіcut- Nom - cortex Gen cut – is Gen corticis неғізіcortic- 3 септеудеғі зат есімнің сөздіктеғі түрі Сөз жекеше түрі атауда жазылады Тең күрделі зат есімнің іліқ жалғауы-is, ал тең күрделі еместердің ілік жалғаумен неғізінің бір бөліғі жазылады Зат есімнің роды белғіленеді. Мысалы: auris, is, f –құлақ apex, icis, m – жоғарғы жағы 1 бүынды сөздер ілікте толық жазылады flos, floris, m –гүл, lac, lactis, n – сүт Лексикалық минимум мужской родтағы зат есім: Nom Gen Pulmo – pulmonis –өкпе Homo – hominis – адам Liquor – liquoris – сұйықтық Flos – floris – гүл Aether – aetheris – эфир Cortex – corticis - кора 2 женский родтағы зат есім: Hirudo – hirudinis –сүлік Mucilago – mucilaginis –коймалжың Solutio – solutionis –ерітінді Sanitas – sanitatis – денсаулық Auris – auris –құлақ Radix – radicis – тамыр 3 средний родтағы зат есім: Semen – semenis – дәнек Corpus –corporis– дене Sulfur – sulfuris – құқірт Rhizoma – rhizomatis –түбір Caput – capitis – бас Mel – mеllis –бал Lac – lactis –сүт Animal – animalis - жануар 2 топтың сын есім 3 септеу түріне жатады және 3 топшаға бөлінед: 3 жалғаулы сын есім (әр родтын жалғауы : мужской род – er, женский род – is, средний род– e) Мысалы: acer –өткір(острый) acris – острая acre – острое Сөздіктеғі түрінде 3 жалғауыда көрсетіледі Silvester, tris, tre – лесной(ормандык) Acer, cris, cre – острый(өткір) 2 жалғаулы сын есім ( мужской және женский родта – is, средний родта – e) Мысалы: medicinalis (m, f), medicinale (n) Сөздіктеғі түрінде екі жалғау көрсетіледі: Medicinalis, e – медицинский(медициналык) Letalis, e – смертельный(өлімді) 1 жалғаулы сын есім барлық родта жалғауы бірдей: -s, -x, -z Бүл тең күрделі емес сөздер. Сөздіктеғі түріне кіреді: сын есімнің басты формасы, іліқ септіғінің жалғауы –is неғізінің бір бөліғімен, род жазылмайды. Мысалы: simplex, icis – простой, ая, ое(жәй) Recens, ntis – свежий, ая, ее(балғын) Par, paris – равный, ая, ое (тең) Teres, etis – круглый, ая, ое (домалак) Медициналық терминологияда жиі қолданылатын 2 топшадағы сын есімі, яғни 2 жалғаулы сын есімдер. 3 септеудеғі грек-латын дублеттері
6.4.4. Иллюстративті материал. 6.4.6. Бақылау сұрақтар (кері байланыс) 1. 3 септеу түріне кандай зат есім жатады? 2. Тең күрделі деген кандай зат есім? 3. Тең күрделі емес деген қандай зат есім? 4. 3 септеудеғі зат есімнің неғізі калай табылады? 5. 3 септеудеғі зат есім калай септеледі? 6.Мужской родтағы зат есімнің жалғаулары қандай? 7. Женский родтағы зат есімнің жалғаулары кандай? 8.Средний родтағы зат есімнің жалғаулары кандай? 9.2 топтың сын есімі: анықтамасы, жалғаулары, сөздіктеғі түрі, септеу түрі 10 2 топтың сын есімі кандай топшаларға бөлінеді және олардың жалғаулары. 11. Киыскан аныктауыш деген не? 12. Киыскан анықтауыш пен зат есім тіркесі калай септелінеді? 13. 3 септеудеғі грек-латын дублеттерін атау. 7.4.1. 2. Тақырып. 4-5 септеудеғі зат есім. Химиялық номенклатура. Дәріліқ заттар атауларында жиі кездесетін сөздік бөліктері. 7.4.2.Мақсат.4-5 септеудеғі зат есімнің және химиялық номенклатурасының грамматикалық категориясымен таныстыру. Білу керек: 4-5 септеудеғі зат есім, сөздіктеғі түрін, ерекшеліктерді, септік жалғауларын.; химиялық элементтер, оксид, қышқыл және түздардың латынша атауларын. Дәріліқ препараттар және фармакологиялық топтар атауларында кездесетін сөздік бөліктерін. 7.4.3. Дәріс тезистері. 4 септеудеғі зат есім. Бүған мужской және средний родтағы зат есім жатады, ілікте жалғауы –us, ал атауда мужской родта – us, средний родта – u болады. 4 септеудеғі зат есімнің сөздіктеғі түрі: spiritus, us, m – спирт fructus, us, m – плод (жеміс) genu, us, n – колено(тізе) cornu, us, n – рог, рожок(мұйіз) Ерекшеліктер: manus, us, f – рука, қол- женский родқа жатады. Quercus, us, f – дуб – емен- женский родта, us –ка аяқталатын ағаштар атаулары женский родтағы зат есімге жатады. 4 септеудеғі зат есімнің септіқ жалғаулары
NB! Средний родтағы зат есімнің жалғауы тек ілікте –us, қалған септікте –u болады. Средний родтағы зат есімінде барлық септеу түрінде Nomжәне Accжалғаулары бірдей, қөпше түрінде жалғауы –а болады. 4 септеудеғі зат есімнің септелу ұлғісі: fructus, us, m – плод, фрукт, жеміс cornu, us, n – рог, рожок, мұйіз
5 септеудеғі зат есім. Бүған женский родтағы зат есім жатады, ілікте жалғауы –ei,ал ілікте жекеше түрінде-es болады. 5 септеудеғі зат есімнің сөздіктеғі түрі: facies, -ēi, f - лицо, поверхность, бет res, rēi, f - вещь, дело, зат, іс 5 септеу түрінің септіқ жалғаулары:
NB! 1. Кәсіби сөйлемшелер: dosis letalis – өлімдік мөлшер pro dosi – бір реттік мөлшер (dosis) pro die – тәуліктік мөлшер (dosis) pro cursu – курстық мөлшер 2.Сөз species, ei, f «жинақ» деген мағанада қөпше түрінде қолданылады. Рецепте өсімдіқ жинағы іліқ септіқ қөпше түрінде жазылады. Мысалы: кеуделіқ жинақ - species pectoräles Зәр айдайтын жинақ - species diuretĭcae Ал: 50,0 зәр айдайтын жинағынан - Recipe: Speciērum diureticärum 50,0 Араластыр, жинақ болсын – Misce ut fiant species. 5 септеудеғі зат есімінің септелу ұлғісі: facies, ēi, f – лицо, поверхность, бет
Химиялық номенклатура Барлық химиялық элементтердің атаулары средний родтағы 2 септеудеғі зат есім боладыда, жалғауы атауда-um.Тек: Sulfur, uris, n; Phosphorus, i, m. • Қышқылдын атауы екі сөзден құралады: acidum(Nom.sing) және сын есім түрінде киыскан анықтауышпен.Ол қышқыл құратын элементтен және жұрнақпен ,–um жалғауменжалғанады.. • Қышқыл атауының жасалу моделі: Nom. sing (acidum). + Nom. sing (сын есім) (қышқыл құратын элемент + жұрнақ+ -umжалғауы). • Мысалы: Acidum sulfuricum (неғізіsulfur- + –ic жұрнақ- + жалғау –um ). Оттегі қышқылдарының атаулары қышқылдану дәрежесін сипаттайтын суффикстің қышқыл түзуші элементінің атауын қосу арқылы қалыптасады.: 1) тотығудың ең жоғары дәрежесіне суффикс-icum сәйкес келеді (орыс номенклатурасында оның соңы сәйкес келеді. . . - дық немесе. . . - тиісті қышқылдардың атауларында овая), мысалы: * acidum nitricum-азот қышқылы * acidum telluricum-теллур қышқылы 2) тотығу дәрежесі төмен қышқылдың атауы –osum суффиксі бар латын тілінде құрылады, ал орыс номенклатурасында оның соңы сәйкес келеді. . . истая, мысалы: * acidum sulfurosum-күкірт қышқылы * acidum nitrosum-азот қышқылы Оттеғісіз қышқылдардың латын тіліндегі атаулары hydro-қосымшасы, қышқыл түзуші элемент негізі және суффикс –icum арқылы қалыптасады, ал орыс нұсқасында қышқылдардың атаулары оларға сәйкес келеді – сутегі немесе сутегі, мысалы: • acidum hydrochloricum-хлорлы сутегі қышқылы (тұз қышқылы)) * acidum hydroiodicum-иодист сутегі қышқылы * acidum hydrocyanicum-цианист сутегі қышқылы /синиль/ * acidum hydrosulfuricum-күкірт сутегі қышқылы Оксидтердің, пероксидтердің және гидроксидтердің латын атаулары екі зат есімнен тұрады, олардың біріншісі – химиялық элементтің атауы – ілік септігінде (Gen. sing. екінші-оксидтің топтық атауы-атау септігінде (Nom. sing. ) тиісті приставкалармен (per-; hydr-). * Оксидтердің атауларын құрастыру моделі: Gen. sing. + Nom. sing. (химиялық oxydum элементінің атауы) hydroxydum, peroxydum * Орыс тілінде оксид атауларының екі нұсқасы бар, мысалы: Magnesii oxydum-магний оксиді немесе магний оксиді Calcii hydroxydum-кальций гидроксиді, немесе кальций гидроксиді Hydrogenii peroxydum - сутегі пероксиді. Тұздардың латын фармакопеялық атаулары екі бөліктен тұрады: катион іліқ, анион атау септіқтеMмысалы: натрий сульфатыNatrii sulfas * Оттексіз| қышқылдардың органикалық бастапқы, екінші және үшінші ГИДРО негіздермен қосылыстары атауларында –idumқосылады. Мысалы: Гоматропин гидробромиді Homatropini hydrobromidum * Гидро қышқыл тұздарының атаулары –as(atis): натрий гидрокарбонаты Natrii hydrocarbonas • Негізгі тұздардың атауларына. . -. Sub қосылады: subacetas (subnitratis іліқте) Дәрілік заттар мен препараттар атауларындағы жиіліктік кесінділер. Дәрілердің атауындағы жиілік бөліктері белгілі бір мағынаға ие, дәрінің химиялық құрамы, терапевтік тиімділігі және фармакологиялық сипаттамасы туралы кейбір ақпарат алады. Мысалы: – cillin-Benzylpenicillinum антибиотигі -mycin - антибиотик Oleandomycinum -cyclin-антибиотик Tetracyclinum -Ceph-антибиотик Cephazolinum -sulfa-сульфаниламидті препараттар Norsulfazolum, Aethazolum, Urosulfanum -alg-ауырсыну: Analginum -chol-өт айдайтын Allocholum - cor-Corvalolum жүрегі - card-Cardiovalenum жүрегі -cain-жерғіліқті ауырсынуды басатындарNovocainum -aesth- жерғіліқтіауырсынудыбасатындар Anaesthesinum -glyc- тәттіGlycerinum Дәріліқ заттар және препараттар атауларындағы жиі кездесетін сөздіқ бөліктері. Фармакологиялық әсеріне байланысты дәріліқ заттар тобы.
7.4.4. Иллюстративті материал. 7.4.6. Бақалау сұрақтары (кері байланыс) 1. 4 септеу түріне кандай зат есім жатады (мысалдар, ерекшеліктер, сөздіктеғі түрі)? 2. 4 септеу түріндеғі зат есім калай септеледі (септік жалғаулары)? 3. 5 септеу түріне кандай зат есім жатады(мысалдар, ерекшеліктері, сөздіктеғі түрі)? 4. 5 септеудеғі зат есімі калай септеледі (септіқ жалғаулары)? 5. Химиялық элементтердің латынша атаулары. 6. Оксидтердің атауы латынша калай жасалады? 7.Қышқылдардың атауы латынша калай жасалады? 8.Түздардың атауы латынша қалай жасалады? 9. Дәріліқ заттар атауларында жиі кездесетін сөздіқ бөліктері кандай информация береді? 10.Фармакологиялық топ және дәріліқ препараттарда жиі кездесетін сөздіқ бөліктерін атаңдар. 8.4.1. 3.Такырып. Рецепт. Структурасы. Жазу ережелері. Қатты дәріліқ түрлері. Мақсаты.Рецепт түралы үғым, оның құрылымы, рецептің латын бөліғін жазылуымен таныстыру. Білу керек: Дәрілердің қатты түрлерін, рецепте жазылуын. 8.4.3. Дәріс тезистері. Рецепт Рецепт (receptum –алынған) –дәрігердің, фельдшердің немесе акушерканың дәрі-дәрмекті босату туралы дәріханаға жазған жазбаша сұранысы.Рецепте бір реттіқ мөлшері мен саны, дайындалуы, қолдану тәсілі, арнайы дәріліқ қалыпта босатылуы көрсетіледі. Рецепт арнайы бланкте жазылады, оның 3 түрі бар ( барлық науқастар үшін, жеңілдікпен алатындарға және наркотикалық дәрілерді жазуға-қызғыт түсті нөмірі мен сериясы бар бланк.) Рецепт 3 бөліктен түрады: 1 бөлік – официалды немесе паспорт бөлімі (мекеме штампы, дата, наукастын аты-жөні, жасы, категориясы, дәрігердің аты-жөні), 2 бөліғі –латын бөліғі. Ол recipe – ал деген сөзбен басталады, оң жағынан дәрінің атауы, оның мөлшері, саны және дәріліқ түрі жазылады.Латын бөліғі – Signa – белғіле деген сөзбен аяқталады. 3-бөліғі – сигнатура –наукасқа түсінікті тілде жазылады дәрінің қабылдау тәсілі. Соңында дәрігердің қолымен мөрі қою қажет. Рецепт жазу ережелері: Әр дәрінің атауы жаңа жолдан бас әріппен жазылады, оң жағынан мөлшері көрсетіледі. Дәрінің атауы іліқ септікте жазылады. Қатты дәріліқ заттардың мөлшері грамм және грамм бөлшектерінде ондық санмен қөрсетіледі. 1,0 – 1грамм 0,1 – 1 дециграмм 0,01 – 1 сантиграмм 0,001 – 1миллиграмм 0,0001 – 1децимиллиграмм 0,00001 – 1 сантимиллиграмм 0,000001 – 1промиллиграмм. -сұйық заттар мл немесе тамшы түрінде (тамшы саны рим цифрмен белғіленед). 3. Егер 2 не оданда көп заттар бір мөлшерде берілсе, онда мөлшер бір рет соңғы ингредиенттен кейін апа(тең) деген сөздін жанына жазылады. Recipe: Analgini Aspirini аnа 0,5 Стандартты қүрделі коммерциялық атауы бар препараттардың дозасы жазылмайды және дәріліқ қалыпы Асс. септіқте қөпше түрінде, дәрінің атауы тырнақшада жалғауы өзгермей жазылады. Recipe: Tabulettas “Pentalginum” numero 20 Латын бөлігінде фармацевтке дәріні дайындау, кандай дәрілік қалыпта беру(ұнтақ, жағылма, балауыз), қанша дайындау және беру туралы ұсыныстар болады. Рецепт көқ түсті шарик қаламмен қатесіз, анық, рецептуралық қысқартуларды колданып жазылады. Дәрілік зат, дәрілік препарат, дәрілік түрі, қалыпы туралы ұғым беру. Әсеріне байланысты дәрілер бөлінеді: - улы -(venena) – (сейфте сақталады) – А тізімі - қатты әсер ететіндер – Heroica – (жабылатын шкафтарда сақталынады) Б тізімі - жәй – Varia Дәріліқ түрлерінің классификациясы: қатты сұйық жұмсақ егуге арналған дәріліқ түрлер. 5) дәрілік аэрозольдар. Қатты дәрілік түрлері: таблеткалар, драже, ұнтақ, кабық және басқалар. Таблеткалар – Tabulettae – Өндірісте пресстелініп жасалатын дозаланған қатты дәрінің түрі. Құрамына дәріден басқа косымша заттарыда бар(крахмал, ұн, кант, глюкоза т.б.). Түрлері: жәй (құрамында 1 емдік зат), құрделі (құрамында 2 не оданда көп дәрілік заты бар) Кейбір қүрделі таблеткалар коммерциялық атаумен шығарылады.Таблеткалар ішінде қапталыңған, қапталынбаған, асқазан ортасында түрақты, ұртқа немесе тіл астына қолданатындары бар. Таблеткалардың рецепте жазылуы: а) Қысқаша жазу әдісі: Қарапайым таблеткалар жазылуы:бір жолда дәрілік түрі, дәрінің атауы, мөлшері, саны: Rp.: Tabulettas Analgini 0,5 numero 20 Da. Signa:1 таб. Күніне 3 рет. Қүрделі коммерциялық атауы бар таблеткалардың жазылуы:қөпше түрінде Асс септікте дәрілік түрі, дәрінің аталуы тырнақша ішінде жалғауын өзгертпей атау септікте және таблетканың саны жазылады.: Rp.: Tabulettas «Nicoverinum» numero 20 Da. Signa: 1 таб. Күніне 2 рет. б) Толық жазылуы: құрделі таблеткалардың жазылуы: дәрілердің атаулары жаңа жолдан, мөлшері, мөлшер саны, дәрілік түрі: Rp.: Amidopyrini 0,25 Coffeini 0.03 Phenobarbitali 0,02 Da tales doses numero 10 in tabulettis Signa: 1т бас ауырғанда 2)Драже - Dragee –домалақ- шар тәріздес өндірісте арнайы әдіспен жасалынатын дозалаңған катты дәрінің түрі. Драженің рецепте жазылуы:қысқартып жазылуы-дәріліқ түрі, дәрінің атауы, мөлшері, саны:жүктеу/скачать 3,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||