Лекция мақсаты: Студенттерге Еңбекті қорғау пәнін түсіндіру, еңбекті қорғау саласының міндеті мен қағидаларын оқытып үйрету
Нормативтік құқықтық актілердің тұлғалар шеңбері бойынша күші
жүктеу/скачать 184,08 Kb.
|
Еңбекті қорғау курс
| Нормативтік құқықтық актілердің тұлғалар шеңбері бойынша күші.Бұл ерекшелік белгілі бір тұлғалар санатына қандай да бір нормативтік құқықтық актіні күшінің таралу ерекшелігінен көрініс табады. Егер ҚР Конституциясында, заңдарда және Қазақстан
Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, нормативтік құқықтық актілердің күші Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жүзеге асырушы ҚР азаматтарына, шетелдік азаматтарға және азаматтығы жоқ тұлғаларға таралады. Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншік иелері (толығымен немесе ішінара) шетелдік заңды және жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлеріне ҚР еңбек заңнамасының нормалары қолданылады. Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтар ретінде Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өздерінің өзге мемлекетке тиесілігі жөнінде дәлелдері бар тұлғалар танылады. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өздерінің өзге мемлекетке тиесілігі жөнінде дәлелдері жоқ тұлғалар азаматтығы жоқ тұлғалар ретінде танылады. Шетелдік азаматтар еңбек қатынастарында Қазақстан Республикасының азаматтарына тиесілі құқықтарды иеленіп, міндеттерді орындайды. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес осындай лауазымға тағайындалу немесе еңбек қызметімен айналысу Қазақстан Республикасының азаматтығына тиесілігімен байланысты болса, шетелдік азаматтар белгілі бір лауазымдарға тағайындала алмайды немесе белгілі бір еңбек қызметімен айналаса алмайды (ҚР Президентінің 1995 жылғы 16 маусымдағы«Қазақстан Республикасындағы шетелдік азамтатардың құқықтық жағдайы туралы» заң күші бар жарлығы). Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы-мемлекеттер азаматтарының Қазақстан Республикасы аумағындағы еңбек қызметі осы мемлекеттер арасында екіжақты, сонымен қатар, көпжақты негізде бекітілген шарттарға және заңға сәйкес жүзеге асырылады (ҚР 1997 жылғы 13 желтоқсандағы «Тұрғындардың көшіп-қонуы туралы» заң). Еңбек саласындағы құқықтық нормалар екі үлкен топқа бөлінеді (бұлай бөлудің негізіне объективтік факторлар, соның ішінде, Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы ауыр табиғи-климаттық жағдайлар алынған. 1) экономика саласына және еңбек жағдайына қарамастан, жалданбалы еңбек қызметкерлерінің барлығына таралатын жалпы нормалар. Мысалы, ҚР «ҚР еңбек кодексі» заңының күші тек Қазақстан Республикасының азаматтарына ғана емес, сонымен қатар, Қазақстан Республикасы аумағында еңбек қызметін жүзеге асырушы шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ тұлғаларға да таралады; 2) қызметкерлердің жекелеген санаттарына (әйел адамдарға, кәмелетке толмағандарға, бюджет саласының қызметкерлеріне, ауыр және зиянды өндіріс жұмысшыларына, уақытша және маусымдық қызметкерлерге және т.б.) таралатын арнайы нормалар.Осы заңда қызметкерлердің белгілі бір санаттары – еңбек құқық қабілеттігі шектеулі тұлғалар, кәмелетке толмағандар, жасы кіші балалары бар әйелдер үшін жеңілдіктер көзделген. Бұл заңда 18 жасқа толмаған қызметкерлер үшін еңбек жағдайы саласында бір қатар жеңілдіктер көзделген, түнгі уақытта жұмыс істеуге қатысты, қосымша жұмысқа және т.б. қатысты тыйым-нормалар бар. Мұндай қызметкерлер санатының еңбек қатынастарын реттеу ҚР еңбек кодексімен, сонымен қатар, қызметкерлердің тиісті санаттарының еңбек жағдайын анықтайтын өзге де заң шығарушы актілермен де жүзеге асырылады. Еңбек қабілеттігі шектеулі тұлғалар үшін жекелеген жеңілдіктер көзделген. ҚР 1991 жылғы 21 маусымдағы «Қаз КСР-да мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы» заңында мүгедектердің еңбек қатынастары саласындағы құқықтары анықталған. Олар үшін жеке сауықтыру бағдарламасына негізделген еңбек жағдайы жасалады. Ұжымдық шартта мүгедектер үшін еңбек жағдайы, соның ішінде, жалақы төлеу мәселесі, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты және өзге де жағдайлар көзделіп өтуі тиіс. Бұл жағдайлар өзге қызметкерлермен салыстырғанда мүгедектердің құқықтарын шектемеуі немесе олардың жағдайын нашарлатпауы керек. Жекелеген қызметкерлер санатының еңбек жағдайы тек ҚР «ҚР еңбек кодексі» мен ғана емес, сонымен қатар, өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттелуі мүмкүн. Мысалы, ҚР «Мемлекеттік қызмет туралы» заңы барлық мемлекеттік қызметшілерге таралады. Мемлекеттік қызметке қабылданатын тұлғаларға төмендегідей талаптар қойылады: 1) Қазақстан Республикасының азаматы болуы керек; 2) жекелген лауазымдарға қатысты Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, жасы 18-ден төмен болмауы тиіс; 3) қажетті білімі, кәсіби дайындық деңгейі болуы және белгіленген біліктілік талаптарына сай болуы тиіс (ҚР «Мемлекеттік қызмет туралы» заңының 13-бабы). Қызметкерлерді санаттарға бөлудің негізгі мәні мынада: -жалпы ережелермен қатар олар үшін жұмысқа кіру мен жұмыстан босатуда; -жұмыс уақыты мен демалыс уақытын реттеуде; жалақы төлеудегі жеңілдіктер мен артықшылықтарға; -тәртіптік және материалдық жауапкершілік және өзге де мәселелерге қатысты арнайы нормалар белгіленеді. Бұл мысалы, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін –жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы; олардың еңбегі түнгі уақытта пайдалануға қатысты тыйым-нормалар, мерзімнен тыс жұмыстар істеуге тыйым т.б. Еңбек жөніндегі арнайы орган – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі. Бұл министрлік еңбекті қорғау, жалақы, халықты еңбекпен қамту және әлеуметтік қорғау және өзге де мәселелер жөнінде актілер қабылдайды. Мәслихаттар және әкімдер өз құзыреті шегінде өздеріне бағынысты аумақтарда еңбекті қолдану және ұйымдастыру мәселелері бойынша нормативтік шешімдер қабылдайды. Қазақстан Республикасының Конституциясының 88-бабына сәйкес маслихаттар мен әкімдердің нормативтік шешімдері тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында міндетті күшке ие. Егер мәслихаттардың шешімдері ҚР Конституциясына және заң шығарушы актілеріне қайшы болса, олардың күші сот тәртібімен жойылуы мүмкүн. Ал әкімдердің шешімдері ҚР Конституциясы мен заң шығарушы актілеріне қайшы болса, олардың күші ҚР Президентінің, ҚР Үкіметінің немесе жоғары тұрған әкімдердің актілерімен жойылады, сонымен қатар, сот тәртібімен де жойылуы мүмкүн. Нормативтік құқықтық актілер өз күшіне келесі мерзімдерде енеді: 1. Қазақстан Республикасының заңдары, ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің қаулылары – егер осы актілердің өздерінде не олардың күшіне енуі туралы актілерде өзге мерзім көрсетілмесе, ресми түрде алғаш жариялағаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң; 2. ҚР Парламентінің және оның Палаталарының қаулылары –егер осы актілердің өзінде өзге мерзім көзделмесе, ресми түрде алғаш жарияланған күннен бастап; 3. ҚР Конституциялық Кеңесінің қаулылары – қабылданған күннен бастап; 4. ҚР Үкіметінің құрамына кіретін және кірмейтін орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдардың, соның ішінде, ҚР Жоғарғы Сотының, ҚР Ұлттық Банкісінің нормативтік құқықтық актілері – егер осы актілердің өзінде өзге мерзім көзделмесе, ресми түрде алғаш жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң. Бұл заңның тек күшіне енген сәтінен бастап қана құқықтық қатынастарды реттеп, белгілі бір заңды салдарды тудыратынын білдіреді. ызметкерлердің белгілі бір санаттары – еңбек құқыққабілеттігі шектеулі тұлғалар, кәмелетке толмағандар, жасы кішібалалары бар әйелдер үшін жеңілдіктер көзделген. Бұл заңда 18 жасқа толмаған қызметкерлер үшін еңбек жағдайы саласында бірқатар жеңілдіктер көзделген, түнгі уақытта жұмысістеуге қатысты, қосымша жұмысқа және т.б. қатысты тыйым-нормалар бар. Мұндай қызметкерлер санатының еңбек қатынастарын реттеу ҚР еңбек кодексімен, сонымен қатар, қызметкерлердің тиісті санаттарының еңбек жағдайын анықтайтын өзге де заң шығарушы актілермен де жүзеге асырылады.Еңбек қабілеттігі шектеулі тұлғалар үшін жекелеген жеңілдіктер көзделген. ҚР 1991 жылғы 21 маусымдағы «Қаз КСР-дамүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы» заңында мүгедектердің еңбек қатынастары саласындағы құқықтары анықталған. Олар үшін жеке сауықтыру бағдарламасына негізделген еңбек жағдайы жасалады. Ұжымдық шартта мүгедектер үшін еңбек жағдайы, соның ішінде, жалақы төлеу мәселесі, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты және өзге де жағдайлар көзделіп өтуі тиіс. Бұл жағдайлар өзге қызметкерлерме нсалыстырғанда мүгедектердің құқықтарын шектемеуі немесе олардың жағдайын нашарлатпауы керекәЖекелеген қызметкерлер санатының еңбек жағдайы тек ҚР «ҚР еңбек кодексі» мен ғана емес, сонымен қатар, өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттелуі мүмкүн. Мысалы, ҚР«Мемлекеттік қызмет туралы» заңы барлық мемлекеттік қызметшілерге таралады.Мемлекеттік қызметке қабылданатын тұлғаларға төмендегідей талаптар қойылады: 1) Қазақстан Республикасының азаматы болуы керек; 2) жекелген лауазымдарға қатысты Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, жасы 18-ден төмен болмауы тиіс; 3) қажетті білімі, кәсіби дайындық деңгейі болуы және белгіленген біліктілік талаптарына сай болуы тиіс (ҚР «Мемлекеттік қызмет туралы» заңының 13-бабы).Қызметкерлерді санаттарға бөлудің негізгі мәні мынада: жалпыережелермен қатар олар үшін жұмысқа кіру мен жұмыстан босатуда; жұмыс уақыты мен демалыс уақытын реттеуде; жалақы төлеудегі жеңілдіктер мен артықшылықтарға; тәртіптік және материалдық жауапкершілік және өзге де мәселелерге қатысты арнайы нормалар белгіленеді. Бұл мысалы, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін –жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы ; олардың еңбегі түнгі уақытта пайдалануға қатысты тыйым-нормалар , мерзімнен тыс жұмыстар істеуге тыйым т.б. жүктеу/скачать 184,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|