Международной научно-теоретической конференции сейфуллинские чтения

126
жаздық қатты бидайдың астық өнімі жұмсақ бидай сорттарынан кем түспейтіндігі тағы 
да дәлелденді, әрі бұрынырақ белгілі болғанындай, күңгірт-қоңыр топырақтарда қатты 
бидайдың себу мөлшері жұмсақ бидай сияқты 2,5-3,0 млн/га өнгіш тұқым болып қала 
беретіндігін көрсетті. Қазіргі кезеңде өндіріске жаздық қатты бидайдың жаңа жергілікті 
жерге бейімделген сорттары ұсынылуда, алайда олардың өсіру технологиясы,әсіресе 
тұқымдық алқаптарда, түпкілікті жасалған жоқ [7,8,9]. 
2003-2005 жылдарыАқмолаоблысының «Агро-фирма Родина» және «Мария 
ЖШС-да күң-гірт-қоңыртопырақтардаарнаулызерттеужұмыстарынжүргізді. Зертте
уобъектісінеаймақтаөсіругерұқсатетілгенДамсинская 90 жәнекелешекті Омский ко-
рунд 
сорттарыалынды. 
Зерттеунәтижесіндетөмендегідейқорытындыларжасалып, 
өндіріскекепілдемелерберілді. Жаздыққаттыбидайастығыныңжоғары өнімі 22-мамыр-
да 2,5-3,5 млн/га өнгіштұқымменсебілгенегістіктенжиналды–20,2-21,3 ц/га. Көпшілік 
жағдайларда Омский корунд сортында өнімнің арту байқалған. Мамыр айының 
соңында себіліп жиналған қатты бидайастығыныңтехнологиялық сапа көрсеткіштері 
жоғарыболған. Дамсинская 90 және Омский корунд сорттарындатиісінше клейкови-
на мөлшері – 32,5-32,8 және 31-31,6 %, натуралықмассасы – 795-807 және 807-816 г/л, 
шынылығы – 86-дан 90%-ғадейін; тұқымныңзертханалықөнгіштігі МҮҚ талаптарына 
сәйкес келген [10,11].
2019 жылы С.Сейфуллин aтындaғы Кaзaқaгротехникaлық университетінің кaмпус 
жағдайында жaздық қaтты бидaй өнiмдiлiгiне cебу мөлшерiнiң әcерiне бақылау 
жүргіздік. Себу жұмысынa Дaмсинскaя 90 сорты тaңдaлып aлынды. Зертхaнaлық зерт-
теулер бaрысындa тұқым өнгіштігін жоғaры дәрежеде көрсетті. Өнгіштігі – 99%, өсу 
энергиясы 90%. Егін себу жұмыстaры топырaқтың 10-11 см теріңдікте темперетурaсы 
10 грaдусқa жеткенде, яғни мaмырдың 19 жұлдызындa жүргізілді. Себу жұмыстaры 
қолмен жүргізілді. Тұқым себу тереңдігі топырaқ ылғaлдығы ескеріліп 4-6 см тереңдікте 
жүргізілді. 1 кестеде жаздық қатты бидайдың себу мөлшеріне байланысты өнімділігі, 
өсімдіктер биіктігі және сақталуы көрсетілген.
1-кесте - Себу мөлшеріне бaйлaнысты жaздық қaтты бидaй сортының өнімділігі, 
биіктігі және сақталуы, 2019 жыл
Егудің нұсқaлaры, 
нормaлaры, өнімділігі 1 
гa млн
Өнімділігі, ц / гa.
Өсімдіктердің биіктігі
Өсімдіктердің сақталуы, 
дана
2 млн
8,8
57
175
2,5 млн
9,3
57
181
3 млн
10,6
58
188
3,5 млн
11,8
58
190
4 млн
9,1
57,5
197
Себу нормaлaры гектaрынa ретімен 5 вaриaнттa 1) 2млн; 2) 2,5 млн; 3) 3млн; 4) 3,5 млн; 
5) 4 млн; тұқым сaнымен себілді. Өсімдіктердің биіктігінде айтарлықтай айырмашылық 
болған жоқ. Тәжірбиедегі ең ұзын өсімдіктер себу мөлшері 3- 3,5 млн/га болғанда 
байқалды. Өсімдік биіктігі 58 см. Өсімдіктердің сақталуы бойынша көрсеткіш 175-197 
аралығында болды. 4 млн/га тұқым енгізілген нұсқада ең көп өсімдік сақталған-197 
өсімдік. Ең аз көрсеткіш 2 млн/га тұқым енгіліген нұсқада 175 дана өсімдік. 
Жаздық қатты бидай сорттарының тұқым себу нормалары өсу мен даму 
ерекшеліктеріне әсер етеді. Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы әр нұсқада әр түрлі болды. 
Себу мөлшеріне байланысты ең аз мөлшердегі 1 нұсқада (2 млн) өнімділігі 8,8 ц / гa 
болды. Себебі арамшөптердің өсіп дамуына қолайлы жағдай болып саналады. Ал ең көп 
мөлшердегі 5 нұсқада (4млн) тығыз орналасуына байланысты өнімділігі аздау көрсеті, 
яғни бұл экономикалық жағынан тиімсіз болып табылады. Жақсы өнімділік көрсеткен 
3 (3млн) және 4 (3,5млн) нұсқалары экономикалық жағынан тиімді болып саналады.
Себу нормасының ұлғаюымен бидайдың өсімдік массасының көбеюі және арамшөптер 

127
массасының азаюы байқалады. Дамсинская 90 сортының ең аз өнімділігі 2,5 млн.дана/
га (8,8 ц / гa) тұқым себу нормасының нұсқасында болды, себу нормасының ұлғаюымен 
өнімділік артты және ең көп мәндерге себу нормасы 3,5 млн. дана/ra (11,8 ц / гa) болғанда 
жетті, бұл бақылауға қарағанда 20,5% - ға жоғары болды.

жүктеу/скачать 5,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: