Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| М О Р-М О Р
мағынасы зерттеледі. Граммати- каны М.-ға (сөз грамматикасы) және синтаксиске (сөз тіркесі, сөйлем грамматикасы ) бөліп қарастыру дәстүрге айналған. Бірақ Ф. де Соссюр, Л.Ельмслев, 3 .Х аррис, Ч .Х оккет м ұндай бөлудің қа ж е ттіл ігі ж о қ деп есептейді, өйткөні кейбір М.-сы дамымаған тілдерде (ағылшын, қытай, тибет, бирма) М .-ның маңыздылығы төмен болады. Сонымен қатар, агглютинативті (жалғамалы) тілдерде (жапон, түркі т.б.) аффикс пен көмекші сөздерді бөлу оңай болмайды. Тілдердің жалпы жэне жеке М.- сын бөліп қарастырады. Жалпы М.-ның міндеті морфологиялық әдістерді зерттеу, морфология- лы қ мағынаны зерттеу, белгі аралық формальды-мағыналық қатынастарды зерттеу. Көмекші әлементтердің мағыналары: 1) семантикалық (атауыш) және синтаксистік («реляциялық») деп екіге бөлінеді; 2) сөзжасамдық («деривациялы қ») ж әне сөз өзгертуш і («грамматикалық», «ф лективті») д еп б ө л ін е д і. Екіншісінде, М. екі негізгі салаға: сөз жасамға (лексикалық М.) және сөзөзгертуге (парадигма- тикаға, грамматикалық М .-ға) бөлінеді. Бірақ кей жағдайда М.- ны тек қана сөзд ің түрленуі (сөзтүлға жасау) деп түсінеді, яғни л ексем аны ң әр түрл і грам м атикал ы қ тул ға жасау қабілеті ғана қарастырылады. С онды қтан да ке з ке л ге н лексеманың тұрақты бөлігі (негізі) және түрақсыз бөлігі (флексиялар) болады. Грамматикалық мағыналарды зерттеу, граммемалардың негізгі және екіншілік қызметін айқындау (Е.Курилович), олардың қолда- нылуы, мағыналарыныңжойылуы, транспозициясы, компоненттік талдауға тү с у і, б е л гіл е р ін ің басқаша түрлерін зерттеу М. шеңберінде шын көрінісін таба алмайды. Сондықтан олардың барлығы жеке пәнде, граммати - калық семантикада қарасты - рылады. В.В.Виноградов, В.Г.Гак бүл пәнді М.-ның жеке саласы* функциональды (қызметтік) М. ретінде қарастырады. Тарихи М. (тарихи-салыстыр- малы) ж е ке м орф ем алар мағынасы мен тұл ғал ард ы ң ө зге р у ін , сө з құры л ы сы ны ң тарихи дамуын, морфемалар арасындағы дыбыс пен мағы- наның ауы суы н, көне гр а м - м атикалы қ категорияларды ң жоғалуы мен жаңа категория- лардың пайда болуын зерттеу- мен айналысады. М.-лық зерт- теулерде әр түрлі әдістер пайда- ланылады, мыс., дистрибутивті талдау әдісі, экспериментальны әдістер («субституция», «комму тация»), компоненттік талдау, 149 трансформациялық әдіс. М.-ның пайда болуын антикалы қ тіл б іл ім ін ің д ә с тү р ім е н байла- ны сты рады . Қ а й та Ө рлеу (Возрождение) дәуірінде «түбір», «аффикс», «суффикс» ұғымдары пайда болса керек. « М ». терминін биология саласында алғаш рет И .В .Г е те қо л д а н ға н . XIX ғ. биология ғылымының әсері күшті б о л ға н д ы қта н , бүл терм ин лингвистикада өз орнын алды. Қазақ тілі білімінде М. негізін салушы А. Байтүрсыное, ІСЖүбанов. А .Ы сқақов - М. оқулы ғы ны ң авторы. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|