З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Академ
| Гипотеза
– зерттелетін объектілердің құрылымы және құрылымдық элементтердің ішкі және сыртқы байланыстарының сипаты туралы белгілі бір салдарды тудыратын себептер туралы тексеруді және дәлелдеуді талап ететін болжам. Ғылыми гипотеза келесі сипатқа ие: - релевантты, яғни ол сүйенетін фактілерге қатыстылық; - тәжірибелік жолмен тексеру, бақылау немесе эксперимент мәліметтерімен салыстыру (тексерілмейтін гипотезаларды қоспағанда); - барлық ғылыми біліммен үйлесімділік; - гипотезаның түсініктеме күші болуы тиіс, яғни гипотезаның растаушы фактілерінің, салдарларының кейбір мөлшері анықталуы тиіс. - қарапайымдылық гипотезада ешқандай ерікті жорамалдар, субъективті ойлар болмауы тиіс. Гипотезаның сипаттама, түсініктеме және болжамдар деген түрлерін ажыратып қарастыруға болады. Сипаттама гипотезасы – объектілердің маңызды қасиеттері, зерттелетін объектінің жекелеген элементтері арасындағы байланыс сипаты туралы болжам. Түсініктеме гипотезасы – себеп-салдарлық тәуелділік туралы болжам. Болжамдық гипотеза – зерттеу объектісінің даму үрдістері мен заңдылықтары туралы болжам. Теория – бұл логикалық ұйымдастырылған білім, білімнің тұжырымдамалық жүйесі, ол шындықтың белгілі бір саласын барабар және тұтас бейнелейді. Ол келесі қасиеттерге ие: - теория ұтымды ойлау қызметінің бір түрі болып табылады; - теория – шынайы білімнің біртұтас жүйесі; - теория фактілердің жиынтығын сипаттап қана қоймай, оларды түсіндіреді, құбылыстар мен процестердің пайда болуы мен дамуын, олардың ішкі және сыртқы байланыстарын, себепті және өзге де тәуелділіктерді 43 анықтайды; - теориядағы барлық ережелер мен қорытындылар негізделген, дәлелденген болу керек. Теориялар зерттеу пәні бойынша келесі топтарға жіктеледі: әлеуметтік, математикалық, физикалық, химиялық, психологиялық, этикалық және тағы басқалар. Қазіргі заманғы ғылым әдіснамасында теорияның төмендегідей құрылымдық элементтерін бөліп қарастырады: - бастапқы негіздер – ұғымдар, заңдар, аксиомалар, принциптер және т.б.; - идеалданған объект – зерттелетін құбылыстар мен заттардың шынайылығының, маңызды қасиеттері мен байланыстарының теориялық үлгісі; - теорияның логикасы – дәлелдеудің белгілі бір ережелері мен тәсілдерінің жиынтығы; - философиялық ұстанымдар және әлеуметтік құндылықтар; - теорияның салдары ретінде шығарылған заңдар мен ережелердің жиынтығы. Теорияның құрылымын ұғымдар, пайымдаулар, заңдар, ғылыми ережелер, ілімдер, идеялар және басқа да элементтер құрайды. Ұғым – белгілі бір заттардың немесе құбылыстардың маңызды және қажетті белгілерін көрсететін ой. Санат – бұл заттар мен құбылыстардың аса маңызды қасиеттері мен қатынастарын көрсететін жалпы, іргелі ұғым. Санаттар ғылымның жеке саласына қатысты философиялық және жалпы ғылыми болып бөлінеді. Ғылыми термин – ғылымда қолданылатын ұғымды білдіретін сөз немесе сөз тіркесі. Белгілі бір ғылымда пайдаланылатын ұғымдар (терминдер) жиынтығы оның ұғымдық ақпаратын құрайды. Пікір – бұл бір ойдың дұрыстығы немесе жоққа шығарылуы. Принцип – бұл басқару идеясы, теорияның негізгі бастапқы жағдайы. Принциптер теориялық және әдіснамалық болып бөлінеді. Аксиома – бұл бастапқы, дәлелденбеген және белгілі ережелер негізінде құралған қағида. Заң – құбылыстар, процестер арасындағы объективті, елеулі, ішкі, қажетті және тұрақты байланыс. Заңдар әртүрлі негіздер бойынша жіктелуі мүмкін. Мәселен, шындықтың негізгі салалары бойынша табиғат, қоғам, ойлау және таным заңдарын; іс-әрекет көлемі бойынша жалпы ортақ, жалпы және жеке заңдарды бөліп көрсетуге болады. Заңдылық – бұл көптеген заңдар әрекетінің жиынтығы; маңызды, қажетті ортақ байланыстар жүйесі, олардың әрқайсысы жеке заңды құрайды. Ереже – бұл ғылыми тұжырым, тұжырымдалған ой. Идея – оқиғаның немесе құбылыстың жаңа интуитивті түсініктемесі; теориядағы өзекті жағдайды анықтайды. 44 Тұжырымдама – бұл ғылыми идеямен (идеялармен) біріктірілген теориялық көзқарастар жүйесі. Теориялық тұжырымдамалар көптеген құқықтық нормалардың мазмұнын негіздейді. Зерттеудің эмпирикалық деңгейі сезімдік танымның басым болуымен сипатталады (сезім мүшелері арқылы сыртқы әлемді зерттеу). Бұл деңгейде теориялық таным бағынышты жағдайда кездеседі. Зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің өзара әрекеттесуі: - фактілер жиынтығы теорияның немесе гипотезаның практикалық негізін құрайды; - фактілер теорияны растауы немесе оны теріске шығаруы мүмкін; - ғылыми факт әрдайым теорияға бағынышты, өйткені ол ұғымдар жүйесінсіз тұжырымдалуы мүмкін емес, теориялық түсініктерсіз айқындалады; - қазіргі ғылымдағы эмпирикалық зерттеу алдын ала анық болады және теориямен бағытталады. Зерттеудің эмпирикалық деңгейінің құрылымын фактілер, эмпирикалық жалпылама және заңдар (тәуелділік) құрайды. «Дәлелдеме » ұғымы бірнеше мағынада қолданылады: - объективтік оқиға, объективті шындыққа (шынайылыққа) немесе сана мен таным саласына (сана фактісіне) жататын нәтиже; - шынайылығы дәлелденген қандай да бір оқиға, құбылыс туралы білу; - жинақтау және эксперимент барысында алынған білімді баламалайтын ұсыныс. Эмпирикалық жалпылау – белгілі бір ғылыми фактілер жүйесі. Эмпирикалық заңдар құбылыстардың тұрақтылығын, байқалатын құбылыстар арасындағы қарым-қатынастың тұрақтылығын көрсетеді. Бұл заңдар теориялық білім болып табылмайды. Эмпирикалық заңдар теориялық заңдардан айырмашылығы шындықтың маңызды байланыстарын ашуда тәуелділіктің жоғары деңгейін көрсетеді. жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|