ЗАҢгер және мемлекеттік тіл егемен Қазақстан, 06 Мамыр 2010

ЗАҢГЕР ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ

Қазақ тілінің мәртебесін көтеру мен оны меңгеру туралы әңгіменің айтылып жүргеніне, қарап отырсақ, 20 жылдай уақыт өтіпті. Еш өзгеріс жоқ деуден аулақпыз әрине, бірақ көпшілік құлшына меңгеріп, мем­лекеттік тілді мойындап, мәртебесін жоғарылатып жатыр деп те айта алмаймыз. Арада осынша жыл өтсе де қазақ тілінің еңсесін көтеру осы күнге дейін өзінің шешуін таппаған басты мәселенің бірі болып тұр. Ал елдің елдігін танытатын түр-түсінен кейін ана сүтімен бойға даритын ана тілі десек, осы тілдің көсегесін көгертіп, өрісін кеңейту ұлтым деген ұрпақтың мойнындағы қарызы бен парызы емес пе?!.

Дегенмен, сот саласындағы қыз­меткерлер, судьялардың барлығы бірдей қазақша сөйлеп кетті деп айта алмаймыз. Қара қылды қақ жарған судьялар арасында ескіліктен бас тартып, уақыт талабына сай тіл мәселесін түпкілікті шешуге белсене араласып кеткендері аз. Ал заң­герлерге мемлекеттік тілді үйретудегі әр өңірдің қолданып жүрген өз тәсілі әзірге айтарлықтай нәтиже беріп отырған жоқ. Әр басшы өз шама-шарқына қарай ұжымға қазақша үйретуге талпыныс жасайды, қазақ тілінен сабақ ұйымдастырады. Дей тұрғанмен, әсіресе, солтүстік өңір­лер­де ауыз толтырып айтарлық ештеңе жоқ. Осылайша, заңды құқығын қорғау үшін құқық қорғау органдарына, прокуратураға, сотқа жүгінген қазақ тілді азамат өз елінде жүріп, өзінің жан күйзелісін қазақ тілінде тыңдар, оны дұрыс түсінер заңгер таппай шарқ ұрады, сарсаңға түседі. Сондықтан “Келісіп пішкен тон келте болмас” демекші, мем­ле­кеттік тілді заңгерлер қауымына үй­ретудің тұтас қазақстандық ұтымды, нәтижелі, ұғынықты, сапалы бір бағдарламасын жасау уақыты жеткен секілді. Және де сөзбұйданы қойып, сол бойынша қарқынды жұмыс бастау қажет. Тәуелсіздіктің басында барлық құзыретті органдарда жұмыс тек мемлекеттік тілде жүргізілсін деп бірден қатаң қарамауды саясат та қажет еткен шығар. Алайда, жазушы С.Елубай айтпақшы, бүгінде бұл мәселе пісіп-жетілді ғой. Ол Қазақ­стан жері мен мемлекетінің тарихи иесі, ғасырлап ұлт азаттығы жолында “мың өліп, мың тірілген” қазақ ұлты енді бүгінде сол тәуелсіздікке қолы жеткен кезде кешегі бодан заманда шектетілген, қысым көрген тіл туын жерден іліп алып, төбесіне көтере алмауымыз ешқандай қисынға сыймайтын құбылыс. Бұл келеңсіздік қазақтардың ұлттық намысын шабақтайтын негізгі фактор екенін ашық айтатын мезгіл келді.

Сондықтан бұл іс заңгерлер ара­сында да шешуін ұзақ күткен ең басты мәселе. Бұл түйінді шешу үшін алдымен арнайы сөздіктер са­нын көбейтіп, қазақ тілінде тер­гелген, сотта қазақша қаралған істер бойынша тиісті әдістемелік мате­риалдар дайындауды жаппай қолға алған жөн. Болашақта құқық қорғау органдары мен сот жүйесінде мем­лекеттік тілдің қолдану аясын кеңей­тудің тағы бір маңызды тұсы заң­герлерді дайындайтын жоғары оқу орындарында қазақ тілін үйрету бағдарламаларын күшейту болып табылмақ. Қазақтың тілін білмейтін сол арқылы елдің әдет-ғұрпынан, ұлттық ерекшелігінен еш хабары жоқ шәкірттен келешекте елдің елдігін бекемдейтін азамат шығар деп үлкен үміт күте алмасымыз анық.

Қай маман болмасын мемлекеттік қызметке орналасқанда “Тіл туралы” заң бойынша арнайы сынақтан өтеді. Ал оның мемлекеттік тілді аз да болса білуіне баса назар аударып жатпаймыз.

Бұл мәселе судьялыққа үміткер­лерден емтихан алу кезінде де ескеріліп жатса, нұр үстіне нұр болар еді. Себебі, алдағы уақытта бұл салада мемлекеттік тілдің көсегесін көгертіп, қолданыс аясын кеңітеміз десек, жас буын өкілдерінің қазақ тілі мәселесіне немқұрайлы қарамауына осы бастан қам жасаған жөн.

Көзі ашық, көкірегі ояу әр қазақ­стандықты қазақ тілінің мәселесі толғандыратын кез жетті. Ендігі алаңдайтынымыз, осы мүмкіндікті уыстан шығарып алып, баршамыз “қолымды мезгілінен кеш сермедім” деп өкініп қап жүрмесек игі. Ал бұған жол бермеу үшін алдымен заңды­лықты жақтап, заңсыздықты даттап жүрген заңгерлеріміздің, барлық құ­қық қорғау органдары қызметкерле­рінің өзге заңдар секілді тіл туралы заңның орындалуына да баса назар аударуы керек. Әр адам өзінің бой­ындағы мемлекеттік тілді үйренуге деген немқұрайлылық пен жалқау­лықты жеңіп, ана тіліне деген көз­қарасын өзгертіп, намыссыз­дықтан арылып, бұқаралық іске белсене араласар мезгіл. Бұл – уақыт талабы.