Судың мұхиттан құрлыққа және құрлықтан мұхитқа үздіксіз ауысу процесін дүниежүзілік су айналымы деп атайды.Табиғаттағы су айналымының маңызы өте зор.Ол гидросфераның жеке бөліктерін біріктіріп қана қоймайды,сонымен бірге гидросфераны, литосфераны, атмосферамен тірі ағзаларды бір-бірімен өзара байланыстырады.
Табиғаттағы су айналымы
Су айналым
Мұхиттағы су күн жылуының есебінен оның булануына қарай ауаға көтеріледі. Бу желдің күшімен құрлыққа жетеді және су тамшыларына айнала отырып, суыған соң жаңбыр түрінде жерге түседі. Жаңбыр суы көлдер мен өзендердің суын толтырады және біртіндеп қайтадан мұхиттарға қайтып келеді. Жердегі барлық су осындай айналымды қайталап жасайды.
Гидросфера-Жер шарының су қабығы,ол ғаламшардағы химиялық қосылысқа түспеген табиғи судың барлық түрін қамтиды.Гидросфераны және оның құрамдас бөліктерін зерттейтін ғылымды гидрология деп атайды.Гидродогия зертеу объектісіне қарай екі салаға: Дүниежүзілік мұхит пен оның бөліктерін зерттейтін мұхиттану мен құрлықтағы суларды зерттейтін құрлық гидрологиясына жіктеледі.
Гидросфераның жалпы көлемі,шамамен,1,4 млрд км³.Бұл орасан мол су массасының тек 2,5%-ы ғана тұщы су,қалған 97,5% -ын ащы су құрайды.Тұщы сулардың басым бөлігі мұздықтарда шоғырланады.
Судың қасиеттері.
Судың қасиеттері.
Су-Жер шарындағы ең көп таралған айрықша зат,химиялық құрамы жөнінен сутек оксиді H₂O болып табылады
Су қалыпты жағдайдың өзінде үш бірдей күйде бола алады.Судың бір күйден екінші күйге ауысуы үшін белгілі бір мөлшерде жылу жұмсалады(булану,қар мен мұздың еруі) немесе бөлініп щағады (конденсация,судың қатуы).
Басқа заттармен салыстырғанда су қатқан кезде көлемін ұлғайтады.Таза су қалыпты қысым жағдайында +100ºС-та қайнайды,0ºС-та қатады.
Су еріткіш болғандықтан табиғатта таза күйінде болмайды,яғни оның құрамында еріген күйде азды-көпті бөгде заттар кездеседі. Суда тұздардың шоғырланумөлшері, яғни тұздылығы болады. Суудың тұздылығын бір литрдегі грамм есебімен(г/л),пайыз (%) және промилле(‰ ) есебімен өлшейді.
Табиғаттағы су айналымы,оның маңызы.
Судың күн энергиясы мен ауырлық күші әсерінен гидросфера,атмосфера,литосфера,және тіршілік дүниесін қамтитын үздіксіз айналымын Дүниежүзілік ылғал айналымынемесе су айналымыдеп атайды.
Судың барлық табиғат құрамбөліктерін қамтитын айналымы көптеген миллион жылдар бойы тоқтаусыз жүруде.Су айналымының нәтижесінде мұздық сулары толығымен «жаңаруы» үшін 8 мың жыл,мұхит суына 3 мың жыл қажет.Өзен сулары,шамамен,әрбәр 12 күн,ал атмосферадағы су әрбір 9 күн сайын алмасып отырады.
Гидросфераның пайда болуы туралы түрлі гипотизалар бар, бірақ оны Жердің пайда болуымен байланыстыратыны ең сенімдісі болып саналады. Литосфера, атмосфера мен гидросфера мантия заттарының балқу және дегазациясы нәтижесінде, біртұтас процесінде түзілгендігі бәріне де ықтимал.
Су дегеніміз – Жер бетіндегі ең көп таралған және ең төтенше зат.
Су дегеніміз – Жер бетіндегі ең көп таралған және ең төтенше зат.
Су ғана қалыпты жер жағдайларына үш күйде: қатты, сұйық және газ тәрізді күйде бола алады. Сонысымен ол сондай күйдегі барлық басты заттардан шұғыл айырымдалады. Судың бір күйден екінші күйге ауысуы жылу шығынын керек етеді немесе керісінше оның тиісті мөлшерінің бөлінуімен қосарланады.
Суды пайдалану
Судың негізінен тіршілік адамзат, жан – жануарлар, микроорганизмдер және өсімдіктер пайдаланады. Су тірі организмнің құрамына кіріп онда зат және энергия алмасуына қатысады. Су 10 – 12% кемсе адам әлсіреп, шөлдеп, қол – аяғы дірілдеп жалпы жағдайы нашарлайды. Ал 20 – 25% кемсе оның өмір сүруі тоқтайды. Бір адамның 50т су пайдаланады.
Суды ең негізгі қолданушы ауыл шаруашылық саласы. Мысалы, 1 тонна бидай алу үшін 1,5 тонна су пайдаланады
