Дауысты дыбыстар. Жуан және жіңішке дауыстылар.
(5-сынып)
1.«Әліпби» сөзі қандай атаулардың бірігуінен жасалған?
2.Әліпбидегі таңбалар қалай аталады?
3.Қазақ тіліне тән қанша дыбыс бар?
4.Қандай сөздер бас әріппен жазылады?
Әлипбиді жатқа үш оқушыдан сұрау.
«Фонетика» тақырыбын топтастыру.
Әліпби
Буын
Фонетика
Тіл білімінің бір саласы
Тіл дыбыстары
Әріп
-Тіл дыбыстары қалай жасалады?
-Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады.
-Сөйлеу мүшелеріне не жатады?
-Өкпе,ауыз қуысы ,тіл,таңдай,ерін және мұрын қуысы.
№4 слайд.Жаңа сабақты түсіндіру.
Дыбыстар
Дауысты Дауыссыз
Ауа өкпеден еш кедергісіз шығып,үннен ғана тұратын дыбыстарды дауысты дыбыстар дейміз.
Дауысты дыбыстар саны он екі.
Олар:А Ә Э
О Ө Е
Ұ Ү У
Ы І И
№5 слайд.
Тілдің,жақтың,еріннің қатысына қарай дауысты дыбыстар үш топқа бөлінеді:
Жуан,жіңішке
Ашық,қысаң
Еріндек,езулік
Тілдің қатысына қарай
Жуан Жіңішке
Жуан дауыстылар тілдің кейін Тіл ілгері қарай созылу
шегініп,үсті дөңестену арқылы арқылы жасалады.
жасалады.
Мысалы: Мысалы:
Ақтау-жуан буынды сөз Шетпе-жіңішке буынды сөз
Адай-жуан буынды сөз Бәйтерек-жіңішке буынды сөз
№ 6 слайд.
Аралас буынды сөздер
Мысалы:Ботагөз-аралас буынды,себебі біріккен сөз.
Аз-кем-аралыс буынды сөз,себебі қос сөз.
Кітап-аралас буынды сөз,себебі кірме сөз(араб сөзі)
У-ерекше дыбыс.Ол-бірде дауысты,бірде дауыссыз.Мысалы:ару,сұлу,қауын,жауын.
Бірде жуан,бірде жіңішке дауысты.
Мысалы:тоқу,шоқу,тігу,жүру.
№9 слайд.241-жаттығу
I топ Жуан буынды сөздерді теріп жазыңдар.
(Ашу,қазу,жазу,қу,жолығу,сызушы,жу,қону.)
II топ Жіңішке буынды сөздерді теріп жазыңдар.
(Білу,сену,беру,ілу,кезу,көну.)
I топ А дыбысынан басталатын 10 қаланың атын жазыңдар.
II топ Тек қана а,е,ы,і дыбысынан басталатын 10 сөз ойлап жазыңдар.
III топ Қай жағынан оқыса да,мағынасы өзгермейтін сөздер ойлап жазыңдар.
№13 слайд._Сабақты бекіту.
Дауысты дыбыстар дегеніміз не?
Бір
Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар?
лік
Тілдің қатысына қарай дауысты дыбыстар неше топқа бөлінеді?
Жуан дауысты дыбыстар дегеніміз не?
жер
бар
Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
де
Жуан дауысты дыбыстарды ата.
тір
Жіңішке дауысты дыбыстарды ата.
лік
У дыбысы қандай дыбыс?
бар
Бірде жуан бірде жіңішке болып келетін у дыбысына мысал
келтіріңдер.
Сабақты қорытындылау.
-Міне,балалар, «Бірлік бар жерде тірлік бар» дегендей,бірліктің арқасында білімге қол жеткізіп отырмыз.Әрқашанда тату,ынтымақта болайық!
14 слайд.Үйге тапсырма
1.242-жаттығу.
2.Дауысты дыбыстан басталатын ұлттық спорт ойындарын жазып келу.
Оқушыларды бағалау.
Бағалау парағы бойынша ұпайларды есептеп,жеңімпаз топты анықтау.
17-нұсқа
1-мәтін
Бауырсақ
Шай, қымыз, шұбат ішкенде дастарқанға бауырсақ салады. Бауырсақты жоғары немесе бірінші сортты бидай ұнынан пісіреді. Оны қамырды ашытып та ашытпай да дайындауға болады. Ашытпай пісірген бауырсақ көпке шыдайды, ал ашытып пісірілген бауырсақ кеуіп қалса, жеуге жайсыз болады. Ашымаған қамырдан бауырсақ пісіру үшін ұнға май, жұмыртқа, сүт, тұз салып илейді. Қамырды жазып, төрт бұрыштап немесе жіңішкелеу кеседі. Кесіп дайындаған бауырсақтың бетін кеуіп кетпеу үшін жауып қойған жөн. Қазанға май салып әбден қыздырып алған соң, бауырсақ майдың мөлшеріне қарай салынады. Бауырсақты үздіксіз араластырып тұрса, біркелкі болып піседі. От қатты жанса, бауырсақтың іші шикі болады немесе тым қызарып кетеді. Қызыл-күрең болып піскен бауырсақ сәнді де, дәмді де болады.
«Шикі» сөзінің антонимі
A) шала
B) піскен
C) піспеген
D)қамыр
E)ашытқы
Бауырсақ қай жағдайда көпке шыдайды?
A) ашытпай пісірсе
B) ашытып пісірсе
C) бетін жауып қойса
D) оты қатты жанса
E) үздіксіз араластырмаса
Достарыңызбен бөлісу: |
