«Әдебиеттанудың жаңа бағыттары» 6М020500 «Филология: қазақ тілі» мамандықтарына арналған

СЕМЕЙ

2 Дәріс сабақтарының мазмұны

3 Тәжірибелік сабақтардың мазмұны

4 Студенттердің өздік жұмысы

5 Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Глоссарий

1. 
   Әдебиет теориясы - әдеби шығармашылықтың табиғаты мен адамзаттық қызметін зерттейтін және оны талдаудың методологиясы мен методикасын айқындайтын әдебиеттану ғылымының саласы. Әдебиет теориясының зерттеу объектісі үш түрлі мәселені қамтиды: қаламгердің болмысты бейнелеудегі суреткерлік шеберлігін, шығарманың әдеби көркемдік құрылымын, әдеби процесті.
   
2. 
   Эстетика – болмысты суреттеудегі әдебиеттің адамның эсетикалық санасын байытып, жан тазалығы, эстетикалық ләззат беретін әдемілікті идея мен мақсатқа сай суреттеу. Эстетиканы анқтаудың үш шарты бар: 1) тұтастық, 2)үйлесім, 3) айқындық.
   
3. 
   Әдеби шығармашылық – қаламгердің көркем туындылар тудырудағы еңбек процесі.
   
4. 
   Методологиялық мектептер – көркем шығармаларды жазу мен танудағы ғылыми ілімдер.
   
5. 
   Әдеби бағыт - әдебиет тарихындағы қаламгерлердің идеялық көркемдік мақсат-мүдде бірлігінен туған шығармашылық үндестік.
   
6. 
   Әдеби ағым – бірнеше қаламгерге тән шығармашылық бірлік.
   
7. 
   Көркем әдебиеттің табиғаты – көркем өнердің халықтық, танымдық, тәрбиелік, көркемдік, эстетикалық мәндері.
   
8. 
   Эстетикалық таным – халықтың өмірге философиялық көзқарасының көркем өнердегі көрінісі.
   
9. 
   Кейіпкер – көркем әдебиетте бейнеленетін оқиғаға қатысушы образ.
   
10. 
    Архетип – о баста адам қиялында пайда болып, соңында өзіндік мазмұнға ие болған архаикалық рәсімдердегі психологиялық схемаларға тән мотивтер мен әдіс-тәсілдер.
    
11. 
    Автор - өнер туындысын дүниеге әкелуші қаламгер.
    
12. 
    Поэтика – көркем шығармадағы құндылықты бар болмысымен айқындар жүйе туралы әдебиеттанудың көне ғылым саласы.
    
13. 
    Сюжет - өзара жалғасқан оқиғалар тізбегі, біртұтас желісі.
    
14. 
    Композиция - әдеби шығарманың құрылысы, оның үлкен кішілі бөлім бөлшектерінің бір-бірімен қисынды түрде қиюластырылып, әр түрлі тәсілмен байланыстырылған тұтастық бірлігі.
    
15. 
    Герменевтика – текстерді ұғындыру және оның принциптерін түсіндіру жөніндегі ілім.
    
16. 
    Жанр - әдеби шығармалардың жеке түрлері, көркем әдебиеттің салалары.
    
17. 
    Әдеби процесс- бұл белгілі бір дәуірде, сонымен қатар, ұлттар мен елдердің, аймақтардың, әлемнің күллі тарихи кезеңдерінде өмір сүріп келе жатқан әдебиеттің тарихи заңды қозғалысы.
    
18. 
    Стиль – жазушының өмір шындығын танып-білу, сезіну қабілетін, бейнелеу шеберлігін, өзіндік суреткерлік тұлға бітімін танытатын даралық өзгешелігі, жазу мәнері, қолтаңбасы.
    
19. 
    Әдеби байланыс – ұлттық әдебиеттер арасындағы көркемдік дәстүрлер жалғастығы, ықпалдастығы.
    

1.Әдебиет теориясының зерттеу аялары мен проблемалары.

2.Әдебиет теориясы және фольклортану.

3.Әдебиет теориясының пәнаралық байланысты.

Әдебиет теориясы жайлы алғашқы ұғымдар. Көне үнді, шумер елдерінің мәдени ескерткіштері. «Махабхарата», «Ригведа», «Рамаяна» эпостарындағы сұлулыққа қатысты сезім, пайымдар, өлең түзу ережелері. «Гильгамеш» жырындағы ерлік пен достық, махаббат идеялары. Энкиду бейнесінің көшпенділер эстетикасымен тамырластығы Антикалық дәуір эстетикасындағы екі бағдар. Өмірге материалистік көзқарас және обьективті, субьективті идеализм. Дүниетанымның тарихи-әлеуметтік, философиялық алғы шарттары. Соңғы классика дәуірі және Аристотель (б.д.д. 384-322ж.ж.). Поэзияның табиғатқа еліктеушілік қызметі. Өнерде нанымды құбылыстарды бейнелеу. Қиял, өмірлік материалды іріктеудің маңызы. Көркемдік танымның ғылыми танымнан өзгешелігі. Рухани тазару, «катарсис» теориясы және шығарманы қабылдау мәселелері. Гораций Флакк(б.д. 65-8 ж.ж.). «Пизондарға арнау» («Поэзия өнері») атты өлеңмен жазылған трактат. Шығармадан қарапайымдылықты талап ету. Көлемдік шектеу. Шынайылық пен нанымдылыққа айрықша мән беру.

Орта ғасыр қайта өркендеу дәуірінің эстетикасы.

Орта ғасыр эстетикасындағы діни, құдайшылық сарындардың жетекші сипат алуы. Ерте орта ғасырда өмір сүрген Аврелий Августиннің (б.д.д.354-430ж.ж) абсолютті сұлулық туралы пікірлері. Кейінгі орта ғасыр эстетикасының өкілі – Фома Аквинский (1225-1274). Әсемдіктің обьективтік сипатын мойындау. Сұлулықты анықтау үшін қойылатын үш шарт: 1) тұтастық, 2) үйлесім, 3) айқындық. Құдай-абсолютті сұлулық әрі абсолютті игілік. Ұлттық эстетиканың қайнар бұлағы. Андрон, Беғазы-Дәндібай мәдениеттерінің ізі. Қаңлы жазуы. Сақ-скиф бейнелеу өнері. 6-9 ғасырлардағы орта түрік әдеби мұралары саналатын «Күлтегін», «Тоныкөк» жырларында, 10-12 ғасырлар әдебиетіндегі М.Қашғаридің «Диуани лұғат ат-түрк», Ж.Баласағұнның «Құтадғу біліг», А.Яссауидің «Диуани хикматында» ұшырасатын жалпы адамдық асқақ сезім, әсем ой, биік әсер көріністері. Әбунасыр әл-Фарабидің өнер салаларының теориясына қосқан үлесі . Муыканың ұлы кітабы . Әуеннің үш түрі . Музыкалық қабілет . Дарын . Ұстаздық .

Батыс Европадағы ояну дәуірінің (ренессанс) әдебиет пен өнердегі ілгері жаңалықтарға бастауы . Қоғам өміріндегі алғы шарттар . Адам тұлғасының асқақ орны . Ізгілік пафосы .

Әдебиет теориясының ғылым ретінде қалыптасуы .

Классицизм эстетикасының көне дәуір және қайта өрлеу кезеңінің эстетикасымен байланысы . Көркем шығармаға тұрақты шарттар ұсынуы . Үш бірлік туралы ереже . Әлемдік ұғымына уақыттан тыс мағына арту .

Дидро мен Лессинг арқылы әдеби – көркем сынның өріс алуы. 18 ғасыр-әдебиет теориясының негізі қалану кезеңі. Лессингтің «Гамбург драматургиясы» , «Лаокоон немесе бейнелеу өнері мен поэзияның шек – жиегі» атты еңбектері .

И.Г.Гердердің (1744 – 1803) ағартушылық эстетикасындағы идеяның басымдығына наразылық .

И.Кант (1724 - 1804) . Табиғат әлемі мен адамзаттық (мәдениет, мораль) әлемі . Мәдениеттің ең жоғарғы көрінісі – эстетикалық көрініс .

Романтиктер – ағартушылық идеяны жалғастырушылар . Шығармашылық қызметтегі жекелік фактордың орны . Лиризм .

Г.В.Гегель (1770 – 1831) – эстетикалық ойдың алыбы , ғылымдағы диалектикалық ойлау принцптерін қалыптастырушы .

Абсолюттік идея теориясы . Идеяның ең биік асуы – абсолюттік рух . Эстетикалық қызметпен айналысудың себептері . Шығармашылықтың ескіні қиратпай – ақ , жаңаны тудыруы .

Антикалық өнерді ардақтау . Дүниеге тарихи көзқарас . Көркем шығарманы қарастырудағы тарихи және логикалық тәсілдердің бірлігі .

Артур Шопенгауэр (1788 – 1860) . «Өмір философиясы» . Интеллектінің ерікке бағыныштылығы . Еріктен асу арқылы қасіреттен айығу . Суреткердің қабылдау әсеріне билігі . Обьективті сұлулықтың субьектімен сабақтастығы . Музыканың ерекшелігі .

Серен Кьеркегор (1813 – 1855) . Қорқыныш философиясы . Құдайға баратын жол іздеу . Субьективтіліктің ақиқаттығы . Экзистенция .

Ф.Ницше (1844 – 1900) . Әлем және «құдіреттікке еріктілік» .Мәдениет тілі . Өмір формаларын сақтауға тырыса отырып , өзгерту .

В.Дильтей (1833 – 1911) . Герменевтикалық зерттеудің бастауы . О.Шпенглер (1880 – 1936) . Мәдениеттердің шектеулі ғұмыры . Мәдени полицентризм туралы .

1. 
   Әдебиеттанудағы мифологиялық мектеп.
   
2. 
   Тарихи –мәдени мектеп.
   
3. 
   Компративизм мектебі.
   
4. 
   Әдебиеттанудағы психологиялық мектеп.
   
5. 
   Интуитивизм мектебі.
   
6. 
   Әдебиеттану және фрейдизм.
   

Халықшылдық эстетиканың тағлым, талаптары.

Уақытқа диалектикалық көзқарас. Марксшілдік, кейіннен маркстік-лениндік деп аталған әдебиеттану мен өнертану қағидаларын, басым пафосына қарап, шартты түрде халықшылдық эстетика деп таңбалау. Маркстік, материалистік дүниетанымның адамзат дамуына елеулі рол атқарғанын біржақты жоққа шығармай, тарихи факт ретінде түсіну. А.Герцен, В.Белинскиий, Н.Чернышевский, Н.Добролюбов, Д.Писарев. Орыс революционер демократтарының ғылыми-сын мұрасы.

В.Плеханов: әсемдіктің обьективті мәнін ашу. Оның адам тіршілігімен тамырластығы. Өнердің шығу тегін, даму жолын қоғамдық сананың өсу жолымен тығыз қарастыру.А.В.Луначарский. «Жылжымалы эстетика» туралы. Формалистік, тұрпайы социологиялық бағдарлармен арадағы тартыс.

Әдебиеттану ғылымындағы методологиялық мектептер.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында Батыс Еуропа елдеріндегі капиталистік қарым-қатынастың өрістеуі. Философиядағы позитивизм бағыты. Әдебиеттанудағы ірге тасын ағайынды Якоб Гримм (1785-1863) мен Вильгелм Гримм (1786-1859) қалаған мифологиялық мектеп.

ХХ ғасырда бұл мектептің қайта жаңғыруы. Швейцар психологы К.Н.Юнгтің (1875-1961) адам психикасындағы архетип жайлы идеясы. Ж.Лакан. Адам психикасында реалды, қиялдағы символдық кабаттар.

Тарихи-мәдени мектеп. Француз тарихшысы әрі өнер зерттеушісі Ипполит Тэн (1828-1893). Әдебиет пен өнер мәселелерін жаратылыстану ғылымдарындағы салқынқандылық бағдармен сараптауды ұсыну.

Теодор Бенфей (1809 – 1881) . Салыстырмалы-тарихи (компоративизм) мектеп. Шығыс пен Батыс арасындағы сюжет алмасу теориясы.

А.Н.Веселовскийдің (1838-1906) көшпелі сюжет ілімі. Әдеби дамудың ортақ кезеңдері. Ұқсас сарындардың туу себебі. Әдеби дәстүрдің маңызы. В.Жирмунский, Н.Конрад. Қазіргі салыстырмалы әдебиеттану. Клод Пишуа мен Андре Мишель Руссо («Салыстырмалы әдебиеттану» ,1951), А.Дима («Салыстырмалы әдебиеттанудың принциптері», 1972»), Д.Дюришин («Әдебиетті салыстырмалы зерттеудің теориясы», 1979), т.б.

Психологиялық мектеп және А.А.Потебня (1835-1891). Сана мен тілдің байланысы. Тіл мен әдебиет. Адамның рухани өмірі. Көркем туындыны қабылдау процесі.

Анри Бергсон (1859-1941), Бенедетто Кроче (1866-1952) есімдерімен тығыз байланысты ағым – интуитивизм. Әр заттың дара қасиетін интуиция арқылы ғана ашу. ХХ ғасырдағы дүние жүзі эстетикасына психиатр-дәрігер Зигмунд Фрейд (1856-1939) енгізген жаңалық. «Психоанализге кіріспе», «Тотем мен табу», «Мен» және «Ол» еңбектері, сол сияқты Ф.Достоевский шығармашылығына қатысты мақалалардағы тұтас толымды өзгеше батыл тұғырнама.

Әдебиеттер: 1-12,16,17,21,22,24,25,45,33,34,35,39,49.

2 модуль. Қазіргі әдебиеттану іргелі зерттеулер
3-дәріс: Қазіргі әдебиеттану теориясындағы ғылыми ағымдар.

1. 
   Формализмнің теориялық ұстанымы.
   
2. 
   Тұрпайы социологизм ағымы.
   
3. 
   Структурализм эстетикасы.
   

Формализм – ХХ ғасырдың басындағы белгілі теориялық ағымдардың бірі. 1920 жылдардағы орыс зерттеушілері құрған ғылыми ұйымның аты – ОПОЯЗ. Бұл бағыттың іргелі өкілдері: В.Шкловский, Б.Эйхенбаум, Ю.Тынянов, Р.Якобсон, В.Томашевский.

Тұрпайы социологизм. В.Фриче, В.Шулятников, В.Переверзев, т.б. Әлеуметтік ортаны, қоғам сипатын артық қою, тұрақталмаған әркелкі көзқарас.

Э.Кассирер (1874-1945). «Символикалық формалардың философиясы» атты зерттеуі. Дж.К.Рэнсомның 1941 жылы жарық көрген «Жаңа сын» еңбегі. Америка әдебиеттануындағы және Батыс елдеріндегі соны ғылыми мектептің қалыптасуы.

Структурализм – формализмнің бір тармағы. Француз мәдениет танушылары Р.Барт, Кл.Леви – Стросстың 1950 жылдардан бергі ізденістері. Р.Барттың бәрінен бұрын мәтінге көңіл аударуы.

Ю.Кристеваның лингвистикалық структурализм шеңберінен шығуы. «Роман тексі» (1970), «Поэтикалық тілдің революциясы» (1974) атты кітаптары. «Текст өнімділігі», «семиотикалық ырғақ» туралы.

Шетел әдебиеттануындағы антропологиялық теориялар. А.Шопенгауэрдің өзгермес дүние туралы пікірлеріне сүйену. А.Кестлердің К.-Г.Юнгтің «архетип» терминін пайдалануы.

Орыс әдебиет тануындағы М.Бахтин еңбектерінің философиялық, теориялық мәні. Ю.Лотманның «Поэтикалық тексті талдау», «Көркем текст құрылымы» атты кітаптары. Математикалық, статистикалық зерттеу тәсілдері.

Әдебиеттанудағы АҚШ-та серпін алып отырған семантика-символикалық сын. Қазіргі миф, символ, метафора жайлы теориялар. Символдық формалардың дербестігі. Көркем шығарманың біртіндеп «тұйықталу» процесі. Табиғат, адам, қоғам қарым-қатынасы.

Әдебиет пен өнерге қатысты синэнергетика жетістіктерін пайдалану (Г.Хакен, И.Пригожин, И.Стенгерс, И.Евин). «Тәртіп параметрі», «Тұрақтылық пен тұрақсыздық» ұстанымы. Құпия символы, апат, секірмелі сапалық өзгерістер, ырғақ пен синхрондылық, «керемет», «бедел» ұғымдары.

Әдебиеттер:1-12,13,18,21,25,38,39,48.

4-дәріс: Қазақ әдебиеттану ғылымындағы эстетика мен теория мәселелері.

1. 
   Фольклор және әсемдік.
   
2. 
   Ш.Уәлиханов,Ы.Алтынсарин,Абайдың эстетикалық көзқарасы.
   
3. 
   Әдебиет теориясы туралы оқу құралдары.
   

ХІХ ғасырдағы поэзия өнеріне қатысты арнайы пікір, толғамдар. Шоқан Уәлихановтың (1835-1865) «Манас» жырын, «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» лиро-эпосын жазып алып, насихаттауы.

Ы.Алтынсариннің ауыз әдебиеті үлгілерін жинау, жариялаудағы еңбегі. Абай шығармаларындағы поэзияның әлеуметтік, эстетикалық сипатына байланысты пайымдаулар.

«Түркістан уәлаятының газеті» (1870-1882), «Дала уәлаятының газеті» (1888-1902), «Қазақ» (1913-1918), «Алаш» (1916-1917), «Сарыарқа» (1917-1918) газеттерінде, «Айқап» журналында жарияланған әдеби нұсқалар мен мақалалардың әдеби-эстетикалық талап-тілектердің өсіп толысуы үшін атқарған ролі.

М.Жұмабаевтың Ақан сері, Базар жырау, Ә.Диваев туралы мақалалары. Ж.Аймауытовтың М.Жұмабаев шығармашылығын талдайтын еңбегінде стиль, әдеби әдіске қатысты пікірлер.

Ахмет Байтұсыновтың «Әдебиет тынытқышы» (1926) – қазақ әдебиет тануындағы алғашқы теориялық кітап.

1920-30 жылдардағы әдеби сын. Зеттеу және айтыс-дау сарынындағы мақалалар. Пролеткультшілдер. Тұрпайы соцологизм. Ғ.Тоғжановтың Абай, Мағжан шығармашылығы жайлы кітаптарының мәні.

М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, Ә.Нүрпейісов, Т.Ахтанов сияқты көрнекті қаламгерлер айтқан ой-тұжырымдардың шығармашылық әлемімен тығыз байланысы.

Е.Смайыловтың, Қ.Жұмалиевтың «Әдебиет теориясы» пәні бойынша дайындаған оқулықтарының «Әдебиеттану ғылымының негіздерін» танып-білудегі орны. З.Қабдоловтың әдебиет теориясын терең қамтып қарастаратын «Сөз өнері» атты жоғары оқу орындары филология факультетінің студенттеріне арналған оқулығындағы жаңалықтар.

Өлең құрылысы мен поэтикалық тіл табиғатын зерттейтін З.Ахметов еңбектері. Поэзия және проза, драма поэтикасын, жанрлар сырын сарапқа салатын зерттеулер.

М.Қаратаевтың реализм, эстетика табиғатына байланысты мақала зерттеулері. Лирика, поэма жанрларын таразылайтын С,Қирабаев, М.Базарбаев, М.Дүйсенов, Ә.Нәрімбетов, Қ.Мәшһүр-Жүсіпов еңбектеріндегі ой-толғамдар, ТКәкішевтің әдеби-сын, Р.Нұрғалиевтың драмадағы поэтика, мазмұн мен пішін байланысына орай жазылған кітаптарындағы, Р.Бердібаев, Ш.Елеукенов, Н.Ғабдуллин, Ж.Дәдебаев, Т.Есембеков, А.Жақсылықов сияқты ғалымдардың проза, роман болмысы жайлы еңбектеріндегі ғылыми-эстетикалық тұғырнама. Т.Қожакеевтың сатира жанрларына берген анықтама, талдаулары. Салыстырмалы әдебиеттану. Ш.Сәтбаев, Л. Әуезова, Н.Жуанышпеков, БМамыраев, М.Маданова т.б. еңбектері. Коммуникативтік поэтика мәселелері.

Қазақ әдебиеттануының әдебиет тарихы, фольклористика саласындағы табыстары. Салыстырмалы әдебиеттану.

5-дәріс: Көркем әдебиеттің табиғаты, ерекшелігі және мәндері.

1. 
   Әсемдік және ажарлылық.
   
2. 
   Асқақтық сезім сипаты.
   
3. 
   Қаһармандық туралы ұғым.
   
4. 
   Трагедиялық сезім мазмұны.
   
5. 
   Келеңсіздіктің табиғи,әлеуметтік шарттары.
   
6. 
   Күлкі және сұрқайлық.
   
7. 
   Ғылым мен әдебиет.
   
8. 
   Өнер және әдебиет.
   
9. 
   Сөздің бейнелік қызметі.
   

Өнер түрінің пайда болуындағы сатылық даму. Табиғи тұрмыс-кәсіптік өмірдің алғышарт ретіндегі орны. Рулық қауым. Өнердің синкреттілік болмысы.

Кәсіптік өзгешіліктердің уақыт алмасу үрдісімен сабақтастығы. Көне гректердегі Дионис туралы миф. Қоғамдық құрылымдағы ірілену. Құдайларға табыну. Көркем би, әуен, сөздік лириканың тууы.

Көне түкі заманы. Отырықшылық пен көшпенділік. Көне жәдігерлер. «Түймекент», «Тас-Ақыр қамал» аңыздарындағы тарихи өзек. Соңғы палеолит, сақ-сармат (б.д.д. ҮІІІ-ҮІІ ғғ.) өнеріндегі қиялдың ролі, табиғатпен бірлікке ұмтылыс. Мал шаруашылығы. Аңшылық. Неолит заманындағы миф. Бұғы суретіндегі көне таным.

Ай, күнге табыну. Аруаққа сыйыну, жоқтау өлеңдері. От-анаға табыну.

Әдебиет және эстетикалық категориялар.

Әсемдік-эстетикалық қасиет ұғымының баламасы. Ажарлылық пен әсемдіктің айырмасы. Түр, көлем, түс, ырғақ, симметрия, үйлесім туралы сезімдердің тарихы. Әсемдік нысандары және қабылдау сезімдері. Әр дәуірдің, әр ғұламаның сұлулыққа байланысты өз ұғымдары. Әсемдік – объективті құбылыс. Өмірге эстетикалық көзқарас.

Эстетикалық таным – халықтың өмірге философиялық көзқарасы. Қазақ фольклоры мен әдебиетіндегі әсемдік талғам. Табиғат, жыл мезгілдері, көш суреті, қаһармандық. Тіршілік сәні, әрекет сұлулығы, ой әсемдігі.

Қаһармандықтың эстетикалық табиғаты. Әсерлілік. Отан, туған жерге сүйіспеншілік. Қозғаушы күш. Халықтық мүдде. Батырлар және қарапайым адамдардың ерлігі.

Трагедиялық сезімнің терең қуаты. Туу және бейнелену түрлері.

Асқақтықтың қаһармандықпен байланысы. Келеңсіздіктің табиғи, әлеуметтік алғышарттары. Жағымсыз әсер және күлкі табы. Сұрқиялықтың эстетикалық болмысы. Ғылым және әдебиет. Әдебиеттің образдық табиғаты. Әсерлілік. Дүниені тану тәсілдері. Әдебиет пен басқа өнер түрлерінің байланысы және өзгешеліктері. Уақыт пен кеңістікті игерудегі әдебиет туындыларының артықшылығы.

Шығармадағы көркемдік кеңістіктің композициялық амал-тәсілдері арқылы берілу ерекшелігі. Өмір құбылыстарын қамту тереңдігі мен қарымдылық. Абай және Пушкин өлеңдеріндегі тіршілік, табиғаттың мол тынысын дәл де әсерлі бедерлеу шеберлігі.

Көркем әдебиеттің әлеуметтік сипаты.Әдебиет пен өнердің обьективті сипаты. Авторлық субъектінің қатысы. Социализм заманындағы көркем творчество. Әдебиет пен өнердің халықтығы мәселесінің тарихи, эстетикалық ролі. Көркем әдебиеттің объективті болмысындағы ұлттық және жалпыадамдық қасиеттер диалектикасы. Ұлттық пен жалпыхалықтықтың түбірлес табиғаты. Ұлт ұғымын құрайтын шарттар.Тілдік, антропологиялық, территориялық, экономикалық факторлар. Тұрмыс-салт, дағды-машық туралы. Ұлттық психика ерекшеліктері. Көркем шығармадағы ұлттық сипат. Тақырып, объект таңдау, эстетикалық талғамдағы тың өрнектер. Бейнелеу жүйесіндегі өмірмен сабақтас детальдар. Қаламгер тұлғасының ерекшелігі.

Әдебиет пен өнердің танымдық мәні. «Тақырып» ұғымының екі түрлі мағынасы. В.Жирмунский мен Б.Томашевскийдің пікірлері. Тақырыптың үш түрлі бастауы. М.Гришманның көзқарасы. Мәңгілік тақырыптар. Тақырыптың антропологиялық аясы. Оның болмыстық қайнар көзі мен архитиптілік, мифопоэтикалық сипаттары. Автор категориясы. Оның өмірбаяндық тәжірибесі.

Әдебиеттер: 1-12,13,14,16,18,21,22,28,33,34,35,36,37,39,43,44,50,51,53,54.
6-дәріс. Әдебиет теориясындағы әдеби шығарма, орта және автор мәселелері.

1. 
   Таңба және көркем образ.
   
2. 
   Қаһарман типтері.
   
3. 
   Автор және шығарма.
   
4. 
   Шығарманы зерделеу.
   
5. 
   Шығарманы қабылдау.
   
6. 
   Архетип және образ.
   

Образ және архетип. Сана және ырықсыздық туралы К.Юнгтің ілімі. Ырықсыздықтың адам психикасындағы объективті сипаты. Ұжымдық ырықсыздық. Архаикалық тәжірибе. Архетип және психиканың даралығы. Архетип түрлері. Сарын ұғымы. А.Веселовский, В.Пропп, Е.Мелетинский пікірлері. 19-20 ғ.романдарындағы инициация (шыңдалу) рәсімінің көріністері, мифтік желілер, образдық ой салыстырулары.

Шығарманы пайымдау.

Коммуникативтік поэтиканың маңызы. Герменевтика – гуманитарлық ғылымдардың метеодологиялық негізі. Түсіну ұғымы. Сөз, өнер сөзі. Түсінудің кісіаралық сипаты. Интуитивті тану және интерпретация. Түсінудің шарттылығы. Интерпретацияның (зерделеу) таңдамалы және шығармашылық қуаты.

Шығарманы қабылдау.

Оқырман және автор. Шығарманы зерделу. Оқырманның дербестілігі мен авторға тәуелділігі. Рецептивті эстетика. Оқырманның шығарма болмысына қатыстылығы. Оқырман бейнесі. Қиялдағы оқырман, адресат тұжырымдамасы. Әдеби сынның ролі. Бұқаралық оқырман. Әдеби классика. Бұқаралық әдебиеттің мағыналары. Беллетристика аталымы туралы. Эпигондықтың салдары.

Автор және шығарма.

Автор мәртебесі: 1) реалды тұлға; 2) автор образы; 3) көркемдік қызмет субъектісі. Шығармашылық субъективтілік көріністері. Дара авторлық бастау және дәстүршілдік сана. Өнердегі артистизм, ойын элементтері. «Ойын» нәтижесі, рахат сезімі. Автордың жоғалуы немесе автор және скриптор. (Р.Барт)Оқырман белсенділігі.

1. 
   Шығарманың көркемдік әлемі.
   
2. 
   Уақыт пен кеңістік.
   
3. 
   Көркемдік психологизм.
   

1. 
   Сюжет пен тартыс.
   
2. 
   Сюжет элементтері.
   
3. 
   Композиция түрлері.
   
4. 
   Лингвистикалық поэтика мен стилистика.
   
5. 
   Мәтін және диалогтық қатынас.
   
6. 
   Мәтін құрамы.
   

Шығарма әлемі.

а) Шығарманың көркемдік әлемі қамтитын аялар: предметтік бейнелеу жүйесі, кейіпкер іс-әрекеті, кейіптемесі, психика құбылыстары, қоршаған болмыс фактілері.(заттар, табиғат суреттері, т.б.).

Психологизм. Адамның ішкі өмірін кестелеу.

б) Кейіпкер сөздері.Диалог пен монологтың эстетикалық тұрғыдан қажеттілігі.Әр түрлі функционалдық мағыналары.

хы, эстетикалық сипаты.

Әлем және шығарма:

а)Уақыт пен кеңістік. Сөз бейнелілігінің уақытпен сабақтасуы.Физикалық уақыт, перцепуталдық уақыт,концепуталдық уақыт.Фольклор мен әдебиеттегі уақыт пен кеңістік.Автор уақыты, кейіпкер уақыты, сюжеттік уақыт.

ә) Сюжет пен тартыс. Сюжет туралы А.Веселовский, В.Шкловский, Б.Томашев-

ский пікірлері. Фабула ұғымы.Сюжеттің XIX ғасырдағы анықтамасы.Сюжет оқиғалары-

ның өмір құбылыстарымен байланысы. Сюжет табу жолдары.Сюжет түрлері.

б) Композиция.Композицияның шығармадағы реттілік,үйлесім тудырушы қызметі.

Эстетикалық әсері. Айшықтылығы.Қайталаулар.Өзгерте қайталау.Сарын ұғымының сюжеттік жүйедегі ролі.Сөздік сарындар.

Бейнелеудің детальдық түрі.Жасыру тәсілі.Тану тәілі. Ой астары. Ишара.

Монтаж немесе ой арқылы алыстан қиыстыру.Қосымша әңгіме, лирикалық шегі-

ніс, уақыт барысындағы алмастырулар.

Көркем сөз бен мәтін:

а)Стилистика.Лингвистикалық поэтика мен стилистиканың айырмашылығы.В. Виноградов: лингвистикалық және әдебиеттанушылық стилистика тарминдері.

Көркем сөз қабаттары : лексико-фразеологиялық амалдар, сөздік семантика,фонетикалық деңгей.Сөз әуені. Дыбыс мәні. Интонация. Дауыс ырғағы.

Өлең сөз бен қара сөз.Даму жолдары. Құрылымдылық, эмоционалдық ерекшелік-

тері.

Мәтінді семиотикалық және мәдениеттану тұрғысынан бағалау.Сөзсіз мәтіндер. Текст-толғамдар.

М.Бахтин және Ю.Лотман пікірлері.Мәтіндегі диалогтық қатынас.Текстегі әртілділік.Мәтіннің мәдени әрі қарым-қатынас субъектісі ретіндегі маңызы. Мәтін шексіздігі (Ж.Деррида, Р.Барт.)жайлы постмодернистік тұжырым.

Әдебиеттер: 1-12,13,23,24,28,31,32,35,39,41,42,45,46,47,48,49,52,58,59.
9-дәріс: Әдебиеттің көркем шығарманың көркемдеу құралдары мен тілі.

1. Әдебиеттің көркемдеу құралдары.

2. Әдеби шығарманың тілі.

Ауызекі, әдеби және поэтикалық тіл мәселесі. Автор сөзі мен персонаж сөзі. Көркем сөздің құрамы. Көркем сөздің ерекшелігі. Көркем сөз. Әдебиет және сөзді есту арқылы қабылдау. Номинация, синонимдеу және антонимдеу образдық салыстырудың, салыстырмаудың тиімді тәсілі. Омоним және оның түрлері. Сөздің морфологиялық вариациясы. Поэтикалық тілдің ерекше лексикалық ресурсы. Сөздің көп мағыналығы. Эпитет пен теңеу. Метафора( тұрақты, күшейткіш т.б.), паралелизм, метонимия, синекдоха, гипербола, литота, кейіптеу, символ. Поэтикалық фигуралар. Әдеби тілдің синтаксисі. Қайталау, амплификация(таралу, кеңею), плеоназм( мөлшерден артық), ретардация. Силлепсис, эллипсис. Градация, антиклимакс анастрофа, анаколуф. Түсіну – герменевтиканың орталық ұғымы. Интерпретация – түсінудің екінші компоненті. Өмірге мағынаның қуаты сіңірілген. Мағына мен мән.

10-дәріс: Өлең сөздің теориясы.

1. Өлең ұғымы мен жүйесі.

2. Өлеңдегі буын мен ұйқас.

3. Өлең айшықтары.

Өлеңтанудың негізгі бөлімшелері. Өлең сөздің ерекшелік мәселесі. Өлеңдегі ырғақ, бунақ, ұйқас мәселесі. Көркем прозаның ритмы. Өлең проза ұғымы Лирикада ( көне гр. lyra – сүйемелденуімен өлең оқылатын музыкалық аспап) бірінші кезекте адамның жеке бастық санасының ахуалы [761]: эмоционалды реңктегі ой толғам, ерік-жігер тынысы, әсер, бейрационалды сезінім мен талпыныс тұрады. Егер де лирикалық туындыда әлдебір оқиғалық қатар таңбалана қалса, онда ол (көп жағдайда) өте сараң, әлдебір ежегейлікпен детальдандырмайды (пушкиндік "Я помню чудное мгновенье..." тармағын еске алайық). "Лирика әрқашанда өздігінен тек белгілі бір ахуалды ғана суреттейді, мысалға, таңқалушылық, ашуға булығу, дерттілік, қуаныш құшағына бөлену және т.с.с., өз алдына жеке тұтастық болып табылмайтын әлдебір бүтіндік. Бұл жерде ең керегі сезімінің біртұтастығы" деп жазды Ф. Шлегель. Лирикалық поэзия тақырыбына деген бұл көзқарасты замана ғылымы мұрагерлікпен иеленіп отыр.

Лирикалық күй кешу сөйлеушіге (сөз өкіліне) тән болып табылады. Ол тек қана сөзбен ғана таңбаланып қоймайды (бұл жеке жағдай), сондай-ақ, бірқатар әлеуеттілікпен көрініс табады. Лирикада (тек сонда ғана) көркемдік құралдары басы бүтін адам жанның қозғалысын ашу үшін бағындырылады.

Лирикалық айшықталған күй кешу кейбірде басымдыққа ие болатын тікелей өмірлік эмоциялы аморфтықтан, айқындықсыздықтан, бейберекетсіздіктен өзгешеленіп тұрады. Лирикалық эмоция дегеніміз – бұл өз кезегінде ұйыспа, адамның жани тәжірибесінің квинтэссенциясы. Лирика туралы Л. Я. Гинзбург: "Басқаларға қарағанда ең субъективті әдеби тек жани өмірді жалпыға ортақтықтағы етіп суреттеуге құлшыныс танытады" деп жазды. Лирикалық туындының өзегінде жатқан күй кешу дегеніміз – бұл өз кезегінде жан-дүние арайлануы. Ол шындық өмірде адамның басынан кешкен күйін шығармашылықпен қайыра түзудің нәтижесі және көркемдікпен қайыра сомдау болып табылады. Пушкин туралы Н. В. Гоголь: "Тіпті ол құштарлықтың қойнына терең дендеп еніп кеткен шағында да ол үшін поэзия ең қастерлі, дәлірек айтсақ, әлдебір ғибадатханадай еді. Ол оған ешқашан ұсқынсыз және талғамсыз енген емес; ол оған өз өміріндегі ойланбастықты, құр елестілікті ешқашан енгізген емес; және болмыс әлемтапырық еткен жалаңаш күйінде бейпіл енбейтін. Оқырман одан тек хош иісті ести алды, осындай хош иіс сіңіру үшін ақынның кеудесі қандай күй кешкені ешкімге естілмейді" деп жазды.

Лирика ең бастысы шағын формада өзін табады. Осылай десек те, лирикалық поэма жанры да (В.В. Маяковскийдің "Ана нәрсе жайында", М.И. Цветаеваның "Тау поэмасы" және "Ақыр соңы поэмасы", А.А Ахматованың "Қаһармансыз поэмасы") бар, бірақ та лирикада сөзсіз шағын көлемді өлеңдер басымдыққа ие болып келеді. Әдебиеттің лирикалық тегінің принципі дегеніміз – бұл "барынша қысқа, барынша толық қамтушылық". Барынша жинақы, біршама "сығымдалушылыққа" тырысқан лирикалық мәтіндер кейбірде мақалдық формуларға, афоризмдерге, сентенцияға жуықтап, олармен бәскелеседі.

Әдебиеттер: 1-12,15,16,20,21,24,25,30,32,34,35,39,42,51,53,54,57,58.
11-дәріс:

Шығармашылық әлемі және әдеби жанрлар мен олардың түрлері.

1. 
   Әдеби процесс(үдеріс.)
   
2. 
   Жанрлық канондар мен жанрлық дәстүрлер.
   
3. 
   Әдеби тек түрлері.
   

Қаламгердің еңбек тәртібіне тән еркіндік. Белгілі бір схема, ереженің болмауы.

Шығармашылық процестегі ой өзегінің ролі. Оның пайда болу, қызмет ету түрлері.Кездейсоқтық факторлар. Мақсатты ізденіс.

Шығармашылық үшін жазушы өмірбаянының елеулі маңызы.Өмір материалын іздеу,табу,қоршаған ортаны, адамдарды зерттеу.

Жоспар құру. Қосымша деректер жинастыру, фактілерді анықтау.Түптұлғаны таңдау, іріктеу. Әр суреткердің күй таңдау, жұмысты жүргізу, аяқтау ерекшіліктері.

Әдеби тек.

Бұл ұғымның күрделі болмысы. Тарихи сипаты.Терминді анықтаудағы шартты пікірлер.

Эпос, лирика, драманың шығу тегі.Тұрмыс-салт жырлары;өнердегі синкретизм.

Уақыт межесі.Театр шарттары.Сахна талаптарына бейімделу.

Актер ойыны, режиссер шешімдері.

б)Лирика. Жекелік сана мен сезім көріністері.Көңіл күй ахуалы.Лирикалық әсер. Лирикадағы сыртқы әлем. Шағын формалар ұтымдылығы. Ықшамдылық. Толғану сәттері. Лирикалық экспрессияның синтаксистік-ырғақтық құрылымы.Әсер тұтастығы.Әнге ыңғайлас сипат.

Шартты түрдегі қосымша әдеби тектер. Очерктер, колжазбалардағы шынайылық пен автор толғаныстары.

«Сана тасқынының»әдебиеті. Ой мен әсер хаосы.

Әдеби жанрлар.

Жанр жіктемесінің күрделі сипаты.Жанрды анықтайтын сапалардың неғұрлым тұрақтылығы.

Жанрлық канондар. Жанрлық дәстүрлер және уақыт. Жанр мен композицияның төркіндестігі.

дырдың «сәйкессіздігі» (Бахтин).

Повесть пен поэманың ұқсастығы һәм айырмашылығы.

Лирика жанрлары.Баллада. Баллада мен өлең сөзге құрылған мысалдың лиро-эпикалық жанрларға тән сипаты.Сюжеттегі жаңалықты тыныс пен қуатты ширығыс.

Қазақ өлеңінің ұлттық болмысы. Арнау лирика, толғау лирика, баяндау лирика.

Трагедиядағы жеке мүдде мен сыртқы күштердің арасындағы шешілмес қайшылық. Көне дәуір шығармаларындағы тағдыр үкімімен күрес сарыны. Кейінгі дүниелерде мистикалық сипаттың жоғалуы.

Драмадағы қайшылықтың тұрмыстық, қарапайым тілек-мұрат ыңғайындағы мағына алуы. Қаһарманның әлеуметтік

белсенділігі.Өз дәуірінің рухани адамгершілік мәселелерін көтеру. Шектеулі дәрежедегі, ымыраға келетін қақтығыстар.М.Әуезов, Ж. Аймаутов,Т.Ахтанов, т.б. туындылары.

Комедияның дүниеге келуіндегі тарихи алғышарттар.Сахна өнері, сайқымазақ-

шылармен тығыз байланыс.

12-дәріс: Әдеби үдеріс (процесс), әдеби әдіс, бағыттар мен көркемдік тәжірибелер.

1. 
   Көркемдік әдіс туралы түсінік.
   
2. 
   Көркемдік әдіс негізгі дүниетаным (Аристотель, Белинский пікірлері).
   
3. 
   Әдебиет дамудағы әдіс қалыптасуы (классицизм, сентементализм, романтизм, реализм).
   
4. 
   Әдеби ағым-бағыттарының ерекшелігі (Энгельс, Горький пікірлері).
   
5. 
   Қазақ және орыс әдебиеттеріндегі ағымдар мен бағыттар.
   
6. 
   Стиль оның әдіспен бірлігі және шеберлік.
   

Дүниежүзі әдебиеттеріне тән ортақ мезеттер. Салыстырмалы әдебиеттану ұстанымдары.Халықаралық әдеби байланыстар.

Көркемдік бағыт.

Әдіс пен бағытты тудыратын объективті және субъективті факторлар.Көркемдік бағыттардың уақыт жағынан еркіндігі, әртүрлі деңгейде қайталанып отыруы.

Көркемдік әдісті анықтаудағы өмір шындығы, жазушы дүниетанымы және көркемдік ойлау жүйесінің маңызы. Негізгі шарт – идеялық- эстетикалық мәселелер бірлі-

гі. Көркемдік әдістің ойлау типі тұрғысынан жіктелісі:реализм мен романтизм.

Стиль.

Суреткер талантының даралығына хас белгілер. Стиль – көркемдік форманың қа-

сиеті. Стильдік принциптер.

Көркемдік тәжірибе.

а) Алғашқы өнер туындыларындағы шынайылықтың өзгеше бітімі.Гуманистік реализм. Көне дәуір өнеріндегі мифологияның басым қызметі.Антикалық реализм. Орта ғасыр. Қоғам мен салт – санадағы шектелушілік.Қасіретті адам.Бойкүйездік.Орта ғасыр-

лік мұраттарын қалыптастырудағы мәні.Дара тұлға. Мінез бен әрекет.Тарихи көзқарас. Қайта өрлеу дәуірінің реализмі. Барокко, ояну дәуірінің дағдарысын жинақтау. XII ғ. абсолюттік монархия тәртіптері. Классицизм қағидалары: әсіресе асқақтық, үш бірлік ұстанымдары.Шынайы өмірден алшақтау.

ә) XVIII ғасырда іргесі қалана бастаған ағартушылық реализм. Білім, парасат-

ты дәріптеу. Тәрбиелік рухтағы романдар.Сентиментализмнің осы бағытпен байланысы.

дігі.

Қазіргі кезеңдегі мифологиялық реализм аталатын бағыттың қыр-сыры.

Г. Маркес, А. Карпентьер, М. Астуриас,М.Льоса, т.б.

б) Қазіргі терминология бойынша реализмге жатпайтын әдеби бағыт,бағдар-

лар. Натурализмнің философиялық негізі – позитивизм. Тәжірибие, ғылыми дәлелділікті ұнатудың себептері. Э. Золяның «Тәжірибиелік роман» теориясы.

Модернизм ұғымындағы әдебиетке жататын экспрессионизм, сиволизм, фу-

туризм, сюреализм, абстрационизм, т.б. тенденциялары. Символизмнің үздік өкілдері. Дж. Джойс, Ф.Кафка, А.Камю, Ж-П. Сартр, А. Сент – Экзюпери сияқты дара талант иелерінің көркемдік ізденістеріндегі ой ағымын жеткізу , адамның жан дүниесін бедерлеудегі, уақыт пен кеңістік диалектикасын игерудегі табыстары.

в)Модернистік дүниетаным:

Импрессионизм. Ағайынды Гонкурлер мен Э. Зояның импрессионистік қиялдары . Көру , сезіну және оны жеткізудегі қаламгердің өз табиғатына адалдығы. Тек қана суреттеу , бірақ баға бермеу идеясы. Поль Верлен әуезділік туралы. Рене Гильдің ер-

кін өлеңді қолдауы. Символизммен туыстық. Ішкі монологтың (Э. Дюжарден), «сана тасқынының» (М. Пруст) импрессионизм эстетикасынан өрбуі.Жан тарихы. Даралық сапалар, көріністерді іздеу.Естелік, әсерлер толқыны. Субъективтілікті дәріптеуші кубизммен (Г. Апполинер) үндестік.

Интуитивизм мен фрейдизм және романтизм мен символизм эстетикасы-

нан өріс алған сюрреализм . Өмір шындығы емес, оны көру шындығының маңызы. 1924 жылғы «Сюрреализм» журналындағы манифест. П.Элюар үшін «сапырылыс пен ойсыздықтың» «ақиқаттығы» (А. Бретон).Екінші манифест (1929).Революциялар мен «ғажайыптарға» ғашықтық аңсары. Лирика – негізгі жанр.Антироман өкілдерінің (Ф. Сол-

лерс) сюрреализммен тамырластығы.

Экзистенциализм. Өмірдің мәнін мансұқ ету. Тіршіліктен мағына таппау.

Әдеттегі құндылықтардан жатсыну. Ар-ождан тазалығына сенбеу. А.Камдің «Бөгде адам», Ф.Кафканның «Өзгеру» романдарындағы қалыптасқан тәртіпке қарсылық.

13-дәріс: Әдеби дәстүр мен жаңашылдық.

1. 
   Өнер дамуының қоғам өміріміен байланыстылығы.
   
2. 
   Өнер мен қоғам .
   
3. 
   Әдеби дамудың ерекшелігі.
   
4. 
   Әдеби процестегі жазушы мен сыншының негізгі ролі әдеби даму заңдылығы (идея, тақырып, образ көркемдік тұрғысынан).
   
5. 
   Дәстүр және жаңашылдық.
   

Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің ортақ міндеті.Дара жанрлар.Жанрлық құрылым,баяндау жүйелеріндегі өзгерістер. Миф, аңыз, ертегі жанрлардағы дәстүрдің жазба әдебиеттегі шағын эпикалық жанрлардан жалғастық табу мәселесі.Автор мәселесіне байланысты ауыз әдебиеті мен ақындар поэзиясы,кәсіби әдебиеттің айырмашылығы. Фольклорды тудырған орта мен қазіргі жағдай.Бүгінгі романдағы полифонизм элементінің фольклор жанрларындағы баяндау ағзасымен тамырластығы.

1. Ұлттық әдебиет және әлем әдебиеті.

2. Әдеби байланыс және ықпалдастық.

Әдеби дамудың кезеңдері. Әдебиеттің ұлттық, аймақтық және әлемдік ерекшелігі. Әдеби процесс теориясының негізгі ұғымдары мен терминдері. Классикалық стиль. Классикалық стильдің табиғаты. Классикалық стильдің элементтері мен факторлары. Даралық стиль.Даралық стильдің табиғаты. Даралық стильдің элементтері мен факторлары. Ұлттық ситиль.Ұлттық стильдің табиғаты, элементтері мен факторлары.

№1 Тәжірибелік саба Семинар тақырыптары, онда қарастырылатын сұрақтар әдебиеттану ғылымының өзекті теориялық және методологиялық мәселелерін кеңінен қамтиды. Студенттің білімді өз бетімен алуға ұмтылушылығын, ізденімпаздық қабілетін арттыру мақсат етіледі. Студенттен әр семинардың берілген сұрақтарына тыңғылықты әзірленуі талап етіледі. Ол үшін студент көрсетілген әдебиеттер бойынша әрбір сұрақтың мәнін ашатындай конспект әзірлеуі қажет. Бұл біріншіден, білімінің жүйелілігін, үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, өздік жұмысты орындау, коллоквиум, кезеңдік және қорытынды бақылауға дайындалу барысында пайдасы зор. Семинардың тақырыбымен танысып алған соң, қажетті әдебиеттерді іріктеп алу қажет. Бір сұрақтың айналасында айтылған түрлі авторлардың пікірлеріне іштей салыстырулар жасап, түйінді жерлерін қағаз бетіне түсіру керек. Осы мәселе төңірегіндегі өз ойыңыз қандай, соны дәйектеңіз. Бұдан соң белгілі бір тұжырымды дәлеледеу үшін өзіңіз оқыған көркем туындылардан, сын мақалалардан мысалдар келтіріңіз. Келесі семинарларда алдыңғы өткен сабақтарда дайындаған материалдарыңызды, алған біліміңізді дұрыс пайдалана біліп, жаңа тақырыппен байланыстырып отырыңыз.

1.Әдебиет теориясының зерттеу аялары мен проблемалары.

2.Әдебиет теориясы және фольклортану.

3.Әдебиет теориясының пәнаралық байланысты.

Әдебиеттер: 1-59.
2-семинар.Әдебиет теориясының пәнаралық байланысы.

1.Әдебиеттану ғылымының салалары.

2.Әдебиет теориясының және мәдениеттану.

3.Әдебиет теориясы және тарих.

Әдебиеттер: 1-59.
3-семинар.Әдебиет теориясыжәне өнертану мен тіл.

1.Әдебиеттану мен өнертану ұстанымдары.

2.Тіл білімі және әдебиеттану.

3.Әдебиеттану және стилистика.

Әдебиеттер: 1-59.
4-семинар.Әдебиет теориясы мен эстетиканың ерте кезеңі.

1.Әдебиет теориясы жайлы алғашқы ұғымдар.

2.Көне үнді,шумер елдерінің мәдени ескерткіштері.

3.Пифогоршылардың эстетикасы.

Әдебиеттер: 1-59.
5-семинар.Әдебиет теориясы мен эстетиканың ерте кезеңі.

1.Гераклит және қарама-қарсылықтардың бірлігі.

2.Демокрит мәңгілік қозғалыс туралы.

3.Сократ сұлулық пен сана туралы.

Әдебиеттер: 1-59.
6-семинар.Әдебиет теориясы және эстетиканың ерте кезеңі.

1.Платонның эстетикасы.

2.Аристотель және табиғатқа еліктеу ілімі.

3.Гораций Флакк эстетикасының ерекшелігі.

Әдебиеттер: 1-59.
7-семинар.Орта ғасыр және қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы.

1.Аврелий Августин және абсолюттік сұлулық.

2.Фома Аквинский және әсемдіктің объективті сипаты.

3.Ұлттық эстетиканың көне дәуірдегі және орта ғасырдағы белгілері.

Әдебиеттер: 1-59.
8-семинар.Орта ғасыр және қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы.

1.әл-Фараби және өнер түрлері.

2.Ояну дәуірінің эстетикалық мұраты.

3.Ояну дәуіріндегі поэтика ұғымы

Әдебиеттер: 1-59.
9-семинар.Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі.

1.Классицизм эстетикасы.

2.Дидро мен Лессингтің идеялары.

3.И.Гердердің эстетикасындағы бағалау өлшемдері.

Әдебиеттер: 1-59.
10-семинар.Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі

1. «Дауыл мен қысым» эстетикасы.

2.И.Кант эстетикалық талғам туралы.

3.Романтиктер және ағартушылық идея.

Әдебиеттер: 1-59.
11-семинар.Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі.

1.Г.В.Гегельдің диалектикасы.

2.Г.В.Гегель және абсолюттік идея.

3.Г.В.Гегель және өнердің даму кезеңдері.

Әдебиеттер: 1-59.
12-семинар. Әдебиет теориясының қалыптасу кезеңі

1.А.Шопенгауэрдің өмір философиясы.

2.С.Къеркегор және эстетикалық экзистенция.

3.Ф.Ницше және «құдіретке еріктілік»эстетикасы.

Әдебиеттер: 1-59.
13-семинар.Халықшылдық эстетикасы.

1.Материалистік эстетика ұстанымдары.

2.Орыс ойшыл-демократтарының эстетикалық көзқарасы.

3.В.Плеханов пенА.Луначарский өнер,әдебиеттің мәні туралы.

Әдебиеттер: 1-59.
14-семинар. Ғылыми-методологиялық мектептер

1.Әдебиеттанудағы мифологиялық мектеп.

2.Тарихи –мәдени мектеп.

3. Компративизм мектебі.

Әдебиеттер: 1-59.
15-семинар. Ғылыми-методологиялық мектептер

1.Әдебиеттанудағы психологиялық мектеп.

2.Интуитивизм мектебі.

3.Әдебиеттану және фрейдизм.

Әдебиеттер: 1-59.

4 Студенттің өздік жұмысы
СОӨЖ тапсырмалары және оны орындауға әдістемелік нұсқаулар
СОӨЖ тапсырмаларын орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар:

Әдебиет теориясынан СОӨЖ орындаудың ерекшеліктері – тәжірибелі мектеп мұғалімдерінің әдістемелерін терең талдаудан өткізе отырып, студенттің оған сыни көзқараспен қарау дағдысының қалыптастырылуы.

Студенттер қазақ тілін оқыту әдістемесін оқуы барысында қазақ әдебиеті мұғаліміне тән болуы тиіс деп саналатын іскерліктерді қалыптастырады. Қазақ әдебиеті мұғаліміне тән негізгі іскерліктерге мыналар жатады:

• 
  Мектепте білім берудің әр кезеңінде қазақ әдебиетін оқытудың мақсат-міндеттерін анықтай білу іскерлігі;
  
• 
  Әрбір сынып оқушыларының қазақ әдебиетін өз ана тілінің теориялық болмысы ретінде игеру психологиясы мен жас ерекшелігі психологиясын, физиологиялық, жеке бас ерекшелігін баланың қабілетімен байланыстыра алу қабілеті мен іскерлігі;
  
• 
  Әрбір қазақ әдебиеті сабағының білімділік, тәрбиелік, дамытушылық потенциалын мүмкіндігінше толыққанды жүзеге асыру жолдарын тану;
  
• 
  Оқу-танымдық процестің заңдылықтарын негізге ала отырып, оқушының танымын кеңейтетін, ойлауын дамытатын, тілін дамытатын танымдық, лингвистикалық, дидактикалық, пән мен оның ішіндегі жекелеген тақырыптардың өз ерекшеліктерінен туындайтын әдістер мен тәсілдер жүйесін тиімді қолдана білу іскерлігі;
  
• 
  Қазақ әдебиетінен берілетін ғылыми материалдың эиприкалық деңгейде қалып қоймай, оның теориялық деңгейге қарай ұласу жолдарын тану мен ұйымдастыра алу іскерлігі;
  
• 
  Сабақтағы оқу материалының сабақтан тыс жұмыспен байланыстылығын сақтай білу іскерлігі;
  
• 
  Жаңашыл әдістерді сабақтарда қолдана білу іскерігі.
  

СОӨЖ орындау барысында студент әдістемені зерттеу бағыттары мен зерттеу әдістерін саралап тани білу керек.

СӨЖ орындау барысында:

• 
  Көркем шығарманы талдаудың ғылыми принциптерін игеріп, әдебиет тарихы мен көркем туындыны зерттеуге қажетті біліммен қаруланады.
  
• 
  әдебиеттану ғылымын құрайтын ұғымдарды, категорияларды теориялық тұрғыда терең игереді.
  
• 
  өз бойында көркемдікті танитын талғам қалыптастырады.
  
• 
  әдеби туындының ішкі, сыртқы аспектілерін саралап, түрлі қырынан талдауды үйренеді.
  
• 
  қазіргі әдебиеттанудың өзекті мәселелерімен таныс болады.
  
• 
  теориялық білімді практикада қолдана білуді үйренеді.
  
• 
  зерттеу жұмысына икем-дағдысы қалыптасады.
  
• 
  кәсіби қарым-қатынас жағдайларын меңгереді.