Саяси билікті жүзеге асыруға қолданатын әдіс-тәсілдердің жиынтығы және қоғамдағы еркіндік деңгейі
Саяси режимді анықтайтын параметрлер:
Билік үшін күрес формасы (ашық, жабық, формалді);
Халықтың саясатқа қатысу деңгейі (белсенді, енжар немесе мәжбүрлеу);
Саяси құндылықтар (еркіндік, тәртіп, саяси идеялар).
Тоталитаризм
Тоталитарлық (латынның total - бүтін, тұтас деген ұғымын білдіреді)
Тоталитаризм дегеніміз -
қоғам, адам өмірінің барлық салалары тұтасымен мемлекеттік бақылауға алынған мемлекеттік-саяси құрылым.
Тоталитаризмнің үш түрі ХХ ғасырда болған.
Ол Италиядағы Муссолини кезіндегі фашизм, Германиядағы Гитлер кезіндегі национал-социализм және Кеңес Одағындағы Сталин негізін салған коммунизм.
Тоталитаризмнің белгілері:
Өндіріс, экономика, бұқаралық ақпарат құралдары, білім, мәдениет, адамдардың жеке өмірі – бәрі тек мемлекеттің бақылауында
Тоталитаризмнің белгілері:
2. Сөз бостандығының болмауы
Тоталитаризмнің белгілері:
3. Жеке меншік, бәсекелестік, нарықтық қатынастарға жол бермеу
Тоталитаризмнің белгілері:
4. Азаматтық қоғамның элементтері жұмыс істегенімен, ол тұтасымен мемлекеттің қарамағында
Тоталитаризмнің белгілері:
5. Жеке басқа табынушылық, бір партияның идеялық күштілігі
Тоталитаризмнің белгілері:
6. Мемлекеттің идеясына қарсы шыққандарды «халық жауы» деп санау. Оппозицияны болдырмау.
Тоталитаризмнің ерекшелігі:
Халықты әлеуметтік жағынан
қолдау мемлекеттің басты миссиясы болды
Авторитаризм
Авторитарлық режим тоталитарлық қоғамнан демократиялық қоғамға өтетін кезең, бұл күшті тәртіпке негізделген, жеке адамның билігі қалыптасқан режим.
Авторитаризмнің ерекшелігі:
Авторитарлық режим кезінде тоталитаризмнің де демократияның да белгілері кездесе береді
Авторитаризмнің ерекшелігі:
2. Қоғам өзінің қатаң тәртібі мен тұрақтылығымен ерекшеленеді
Авторитаризмнің ерекшелігі:
3. Азаматтар биліктен алшақтатылған, билікті бақылай алмайды.
Авторитаризмнің ерекшелігі:
4. Мемлекет басында тұрған адам өзінің үстемдігін еркін жүргізе алады. Оны шектейтін демократиялық элементтер, мемлекеттің тармақтарының болуы формалді түрде.
Авторитаризмнің ерекшелігі:
5. Мемлекет тұтас бақылаудан бас тартқан.
Адам саяси жүйеден басқа әлеуметтік, экономикалық, мәдени және тағы басқа салаларда өз таңдауын жүзеге асыра алады.
Авторитаризмнің түрлері
Қатаң авторитаризм;
Орташа авторитаризм;
Жеңіл авторитаризм.
Демократия
Демократия ұғымы көне грек ойшылы Геродоттың еңбегінде кездеседі.
Жалпы ежелгі
дәуірдің ойшылдары демократияны биліктің нашар түрі деп сынаған.
Демократияның белгілері:
Билік көзі халықта;
Сөз бостандығы;
Сайлаудың ашық жүргізілуі;
Азаматтардың тең құқықты болуы;
Азшылықтың көпшілікке бағынуы.
Иозеф Шумпетер (1883-1950) австрия әлеуметтанушысы өзі аттас «шумпетерлік» теорияның негізін қалады
Иозеф Шумпетер (1883-1950) австрия әлеуметтанушысы өзі аттас «шумпетерлік» теорияның негізін қалады
Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт жағдай керек:
Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт жағдай керек:
1. Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай білікті, маман өкілдер тобы болуға тиіс.
1. Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай білікті, маман өкілдер тобы болуға тиіс.
2. Саяси органдар халық, негізінен, жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта алатын шешімдер қабылдауы тиіс. Олай болмаса, шешімдердің легитимдігі жөнді болмайды.
2. Саяси органдар халық, негізінен, жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта алатын шешімдер қабылдауы тиіс. Олай болмаса, шешімдердің легитимдігі жөнді болмайды.
3. Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек. Ол құрам орта тап өкілдерінен құралуы тиіс.
3. Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек. Ол құрам орта тап өкілдерінен құралуы тиіс.
Саяси теорияның ғана емес, саяси мәдениеттің де элементі болып табылатын демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды.Саяси үдеріске қатысушы әрбір адам өзін-өзі тежеп отырмаса, қандай демократия болуы мүмкін.
Саяси теорияның ғана емес, саяси мәдениеттің де элементі болып табылатын демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды.Саяси үдеріске қатысушы әрбір адам өзін-өзі тежеп отырмаса, қандай демократия болуы мүмкін.
