Жалғау (окончание)



жүктеу/скачать 81,57 Kb.
Дата20.11.2019
өлшемі81,57 Kb.
#52129
Байланысты:
Документ Microsoft Word (3)

1   2   3   4   5   6   7   8   9

Жалғау (окончание). Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар: көптік, тәуелдік, жіктік, септік Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок присоединения окончаний):

  • Сөз+көптік+тәуелдік+септік

  • Бала+лар+ым+ның

  • Сөз +тәуелдік+септік

  • Бала+м+ның

  • Сөз+жіктік+көптік

  • Бала+сың+дар

  • Көптік жалғау (окончания множественного числа)

  • Дауысты, Р,Й,У

  • лар, лер

  • М,Н,Ң,Л,З,Ж

  • дар, дер

  • Қатаң, Б,В,Г,Д,

  • тар, тер





  • 2)Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)



  • Жекеше (единст. ч)

  • Дауыстыдан кейін (после гл)




  • Дауыссыздан кейін

  • (после согласных)




  • жақ

  • жуан

  • жіңішке

  • жуан

  • жіңішке

  • 1 менің (мой,-ая,ое)

  • м

  • М

  • ым

  • ім

  • 2 сенің (твой,-ая,ое)

  • ың

  • ің

  • ың

  • ің

  • 2 сіздің (ваш,а-ув.ф)

  • ңыз

  • ңіз

  • ыңыз

  • іңіз

  • 3 оның (его, ее)

  • сы

  • сі

  • ы

  • і




  • Көпше(множест. ч)

  • Дауыстыдан кейін (после гл)




  • Дауыссыздан кейін

  • (после согласных)




  • жақ

  • жуан

  • жіңішке

  • жуан

  • жіңішке

  • 1 біздің (наш,-а,-и)

  • мыз

  • міз

  • ымыз

  • іміз

  • 2 сендердің(ваши)

  • Мн.ч+ың

  • Мн.ч+ің

  • Мн.ч+ың

  • Мн.ч+ің

  • 2 сіздердің (ваши-уважительная.ф)

  • Мн.ч+ыңыз

  • Мн.ч+іңіз

  • Мн.ч+ыңыз

  • Мн.ч+іңіз

  • 3 олардың (их)

  • Мн.ч+ы

  • Мн.ч+і

  • Мн.ч+ы

  • Мн.ч+і

  • 3)Жіктік жалғау ( Личные окончания)



  • Жақ






  • Жекеше (единст. ч.)

  • 1

  • Мен (я)

  • Мын,мін,бын,бін,пын,пін

  • 2

  • Сен (ты)

  • Сың, сің

  • 2

  • Сіз (вы-у.ф )

  • Сыз, сіз

  • 3

  • Ол (он, она)

  • -




  • Жақ




  • Көпше (множест. ч.)

  • 1

  • Мен (я)

  • Мыз,міз,быз,біз,пыз,піз

  • 2

  • Сен (ты)

  • Сыңдар, сіңдер

  • 2

  • Сіз (вы-у.ф )

  • Сыздар, сіздер

  • 3

  • Ол (он, она)

  • -



  • дауысты, р,л,й - мын,мін,мыз,міз

  • қатаң, б,в,г,д -пын, пін, пыз, піз

  • ж,з - бын, бін, быз, біз



  • Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.



  • Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.

  • Біз оқушымыз.

          • 4)Септік жалғау (падежные окончания)



  • Септік

  • Сұрақтары

  • Жалғаулары






















  • Қкп

  • стф

  • чш

  • бвгд

  • жз

  • л



  • рийую

  • мнң

  • дауысты

  • Атау

  • Кім? Кімдер? Не? Нелер? Кто? Что?

  • -

  • -

  • -

  • -

  • -

  • -

  • Ілік

  • Кімнің? Ненің? Чей?Чья?Чье?

  • Тың

  • тің

  • Дың

  • дің

  • Дың

  • дің

  • Дың

  • дің

  • Ның нің

  • Ның

  • нің

  • Барыс

  • Кімге? Кому Неге? Чему?

  • Қайда? Куда?

  • Қа

  • ке

  • Ға

  • ге

  • Ға

  • ге

  • Ға

  • ге

  • Ға

  • ге

  • Ға

  • ге

  • Табыс

  • Кімді ?Кого?

  • Нені ?Что?

  • Ты

  • ті

  • Ды

  • ді

  • Ды

  • ді

  • Ды

  • ді

  • Ды

  • ді

  • Ны

  • ні

  • Жатыс

  • Кімде? У кого?

  • Неде? У чего?

  • Қайда? Где?

  • Қашан? Когда?

  • Нешеде?

  • Во ск-ко?

  • Та

  • те

  • Да

  • де

  • Да

  • де

  • Да

  • де

  • Да

  • де

  • Нда

  • нде

  • Шығыс

  • Кімнен ?

  • От кого?

  • Неден?

  • Из чего?

  • Қайдан?

  • Откуда?

  • Тан

  • тен

  • Дан

  • ден

  • Дан

  • ден

  • Дан

  • ден

  • Нан

  • нен

  • Дан

  • ден

  • Көмектес

  • Кіммен?

  • С кем?

  • Немен?

  • С чем?

  • На чем?

  • пен

  • бен

  • мен

  • мен

  • мен

  • мен

  • Зат есім (имя существительное)- заттың атын білдіретін атау сөздер.

  • Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не?Нелер?



  • Түрлері (типы)







  • Мысалдар

  • Мағынасына қарай(по значению)

  • 1) Жалпы (нарицательные)




  • Бала, мектеп, гүл




  • 2) Жалқы (Собственные)




  • Әлия, Қостанай




  • 3) Деректі-қолымен ұстауға болады




  • Ағаш, қалам




  • 4) көзбен көріп, қолмен ұстауға келмейді




  • Арман, қуаныш

  • Тұлғасына қарай (по способу образования)

  • 1) негізгі (непроизводные)




  • Ел, жер, су, қала




  • 2) туынды (производные)

  • Сөз тудырушы жұрнақтар арқылы (словообразую-

  • щие суффиксы):

  • -шы,-ші, -ім,-ым, -лық,-лік,-дық,

  • -дік,тық,-тік,

  • -ша,-ше

  • ән+ші,

  • қой+шы

  • біл+ім,

  • аш+тық,

  • бала+лық, жаман+дық,

  • кеуде+ше

  • Құрамына қарай

  • (по составу)

  • 1) Дара (простые)




  • Жылқы, ауыл




  • 2) Күрделі (сложные)










  • А) біріккен (сращенно-слитные)




  • Қол(рука)+жазба

  • (письменный)- қолжазба рукопись




  • Ә) қосарлы (парные)




  • Ата-ана(отец-мать) -родители




  • Б) тіркесті (словосочетания)




  • Сиыр еті - говядина




  • В) қысқарған

  • (сложносокращенные)




  • ПОМ – Первомай орта мектебі

  • Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады

  • (Производные образуются при помощи следующих суффиксов)



  • Жұрнақтар

  • Мысалдар

  • -ШЫ,-ШІ – профессии или склонность к чему-либо

  • Жазу+шы – писатель

  • Етік+ші – сапожник

  • Балық+шы-рыбак

  • Дауысты,р- ЛЫҚ,ЛІК

  • л,н - ДЫҚ,ДІК

  • т,в - ТЫҚ,ТІК

  • отвлеченные понятия

  • Бала+лық детство

  • Жеңіл+дік легкость

  • Биік+тік высота

  • Дауысты,р- ЛАС,ЛЕС

  • л,н - ДАС,ДЕС

  • т,в,с - ТАС,ТЕС

  • Совместное местонахождение или совместное действие

  • Жер+лес земляк

  • Ауыл+дас люди с одного ауыла

  • Курс+тас однокурсник

  • Зат есімнің болымсыз түрі

  • (Отрицательная форма имен существительных образуется

  • путем прибавления личных окончаний в 1 и 2 лице ед. и множ. числа к отрицанию ЕМЕС )



  • Жақ

  • (лицо)

  • Жекеше (ед. ч)

  • Көпше (множ. ч)

  • 1 жақ

  • Мен оқушы емес+пін

  • Я не ученик

  • Біз оқушы емес+піз

  • Мы не ученики

  • 2 жақ

  • Сен оқушы емес+сің

  • Ты не ученик

  • Сендер оқушы емес+сіңдер

  • Вы не ученики

  • 2 жақ

  • Сіз оқушы+сыз

  • Вы не ученик

  • Сіздер оқушы емес+сіздер

  • Вы не ученики

  • 3 жақ

  • Ол оқушы емес

  • Он (она) не ученик(ца)

  • Олар оқушы емес

  • Они не ученики



  • Сын есім (имя прилагательное)– заттың сынын, сипатын, түрін, көлемін,сапасын білдіретін сөздер.

  • Сұрақтары: Қандай? Қай? Кімнің? Ненің?

  • Какой?-ая, -ое? Который? Чей? Чья? Чье? Чьи?



  • Түрлері (типы)




  • Мысалдар

  • Мағынасына қарай(по значению)

  • 1) Сапалық (качественные)

  • Ақ, қара, сұлу, үлкен




  • 2) Қатыстық (относительные)

  • Тұзды, ақшалы

  • Тұлғасына қарай (по способу образования)

  • 1) негізгі (непроизводные)

  • Жақсы, әдемі, суық




  • 2) туынды (производные)

  • Қысқы, таулы

  • Құрамына қарай

  • (по составу)

  • 1) дара (простые)

  • Кіші, тар, нәзік




  • 2) күрделі (сложные)

  • Ұзын бойлы,

  • қызыл ала

  • Сын есімнің шырайлары (Степени сравнения прилагательных)



  • Шырай түрлері (Степени сравнения)

  • Жұрнақтар

  • Мысалдар

  • 1) Жай шырай (положительная степень)

  • -

  • әдемі,

  • жақсы,

  • ақ

  • 2) салыстырмалы шырай (сравнительная степень)

  • А)1)дауысты-рақ,рек

  • 2)дауыссыз - ырақ,ірек

  • Незначительное различие качества

  • Кіші+рек меньше

  • Жас+ырақ моложе




  • Ә)1) дауысты,р- лау,леу

  • 2) з,л,н,ң,й - дау,деу

  • 3) қ,к,т,с - тау,теу

  • Соответствует русским прилаг-м с суфф-ми:-оват,- еват

  • әдемі+леу красивее

  • семіз+деу жирнее

  • биік+теу высоковатый

  • сары+лау желтоватый

  • 3) Күшейтпелі шырай (Превосходная степень)

  • А) 1)Путем прибавления удвоения первого слога и добавления П

  • Сап-сары

  • желтый-прежелтый

  • жап-жақсы

  • очень хорошо




  • Ә) с усилительными словами: ең(самый), өте(очень),тым(весьма,слишком), аса(наиболее),нағыз(настоящий), тіпті(совсем)

  • Высшая степень качества признака

  • өте жақсы

  • тым биік

  • тіпті жақын



  • Сан есім (имя числительное)- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздер.

  • Сұрақтары: Неше?Нешеу?Қанша? (Сколько?)Нешінші(Который)

  • Түрлері (типы)




  • Мысалдар

  • Тұлғасына

  • Қарай

  • (по способу образования)

  • 1) негізгі (непроизводные)

  • екі

  • отыз

  • алпыс




  • 2) туынды (производные)

  • бірінші

  • елудей

  • Құрамына

  • қарай

  • (по составу)

  • 1) дара (простые)

  • бес, жүз, мың




  • 2) күрделі (сложные)

  • он бес, бес жүз

  • Мағынасына

  • Қарай

  • (по значению)

  • 1) есептік (количественные)

  • үш, мың, елу




  • 2) реттік (порядковые)

  • Дауысты-ншы,нші

  • Дауыссыз – ыншы,інші

  • Бір+інші первый

  • Алты+ншы шестой




  • 3) жинақтық(собирательные)

  • 1-7 - ау,еу

  • Жетеу семеро




  • 4) топтау(разделительное)

  • Дауысты,З,Ж,Р,Л,Й,У-дан,ден

  • М,Н,Ң - - нан,нен

  • Қатаң,Б,В,Г,Д - тан,тен

  • Екі-екіден по два

  • Он-оннан по десять

  • Үш-үштен по три




  • 5) болжалдық

  • (предположительное)

  • ш, т, с, тай,тей

  • дауысты,р,м,н,з-дай,дей

  • Алпыс+тай

  • в пределах шестидесяти

  • тоғыз+дай около девяти




  • 6) бөлшектік (дробные)

  • бестен екі -Две пятых

  • Бір бүтін бестен үш

  • Одна целая три пятых

  • он – 10, жиырма -20; отыз-30; қырық-40; елу-50;алпыс-60; жетпіс-70; сексен-80;

  • тоқсан-90; жүз-100; мың-1000; 1000000-миллион

  • Есімдік (местоимение)- (зат есім, сын есім, сан есім) ауыстырып, солардың орнына жүретін сөздер.

  • Түрлері (типы)




  • Мысалдар

  • Тұлғасына

  • қарай

  • (по способу образова

  • ния)

  • 1) негізгі (непроизводные)

  • Мен, сен,не,кім




  • 2) туынды (производные)

  • Біреу,мынау,қандай,

  • барлық

  • Құрамына

  • қарай

  • (по составу)

  • 1) дара (простые)

  • Ол,сонау,қанша




  • 2) күрделі (сложные)

  • Бірнеше,ешкім, кейбіреу

  • Мағынасына

  • қарай

  • (по значению)

  • 1)жіктеу

  • (личные)

  • Мен,сен,сіз,ол,біз,біздер,сендер,сіздер,олар




  • 2)Сілтеу

  • (указательные

  • Бұл,осы,мына,мынау(этот,эта,это),

  • сол,ана,анау(тот,та,то);




  • 3)Сұрау

  • Вопроситель-е

  • Кім,не неше,қай, қандай,қалай,қайда,қайдан,нешінші




  • 4)Өздік

  • возвратные

  • өз(свой),өзім(я сам),өзің(ты сам),өзіңіз(вы сами),өзіміз(мы сами),өздерің,өздеріңіз(вы сами),өздері(они сами)




  • 5)Белгісіздік

  • неопределенные

  • Біреу(кто-то,некто,кто-либо), кей, кейбір(некоторый,-ая,ое),бірдеңе(что-то,нечто,что-либо)




  • 6)Болымсыз-

  • дық отрицательные

  • Ешкім(никто),ешбір(ничто),ештеме,

  • дәнеме(ничего),ешқашан(никогда), ешқайда(никуда), ешқандай(никакой)




  • 7) жалпылау

  • (определительные)

  • Бәрі,барлық,бүкіл,барша(весь,вся,

  • все), әр,әрбір(каждый,-ая,-ое)

  • Үстеу(наречие) -қимылдың,заттың сынының түрлі белгілерін

  • сөздердің лексико-грамматикалық тобы.



  • Түрлері (типы)




  • Мысалдар

  • Тұлғасына

  • Қарай

  • (по способу образования)

  • 1) негізгі (непроизводные)

  • әрең,әзер(еле),әрі(туда,

  • дальше),бері(сюда),дәл(точно),

  • сәл(чуть-чуть)




  • 2) туынды (производные)

  • Ескіше(по старинному), мұнша(настолько),жаяулап

  • (пешком)

  • Құрамына

  • қарай

  • (по составу)

  • 1) дара (простые)

  • Ерте(рано),кеш(поздно),тым

  • (слишком),ерекше(особенно),

  • басқаша(по другому),




  • 2) күрделі (сложные)

  • Бірталай,біраз(немного),алдын-ала(заранее),

  • анда-санда(временами)

  • Мағынасына

  • Қарай

  • (по значению)

  • 1) Мезгіл (времени)

  • Кеше(вчера),бүгін(сегодня),

  • ертең(завтра),кешке(вечером),

  • ертемен(с утра), таңертең

  • (утром), анда-санда(временами)




  • 2) Мекен

  • (места)

  • әрі(туда,дальше),бері(сюда),

  • жоғары(на верху), төмен(внизу),алға(вперед),артқа

  • (назад),ішке(во внутрь),мұнда

  • (здесь),сонда(там)




  • 3) Мөлшер

  • (количества и меры)

  • Сонша,соншама(столько), онша(не очень),едәуір(значи-тельно),бірталай(немало), бір-бірден(по одному)




  • 4) Сын-бейне (образа и способа действия)

  • әрең,әзер(еле), дереу(тотчас), жедел,шапшаң,тез,жылдам

  • (быстро),кенет(вдруг),түгел(все),

  • ауызша(устно),өзгеше(по другому), осылай(так),тікелей

  • (непосредственно),бірге(вместе),

  • зорға(насилу)

  • 5) Күшейту

  • (усилительные)

  • Аса(очень),нағыз(настоящий),

  • ең(самый),тым(слишком),айырық-ша(особенный),әбден(совсем,окончательно)

  • 6) Мақсат (цели)

  • әдейі,біле тұра(специально),жорта(нарочно),қа-сақана(назло)

  • 7)Сабап-салдар

  • (причины и следствия)

  • Бекерге(напрасно),босқа,текке(зря),

  • амалзыздан(вынужденно),лажсыздан,

  • шарасыздан(поневоле)

  • 8) Топтау (разделительности)

  • Екулеп(вдвоем),бір-бірлеп(по-одному),аз-аздан(по-немножку),бас-басына(на каждого),жұп-жұбымен(по парам),рет-ретімен(по порядку);

  • Туынды үстеулердің жасалуы

  • (Образование производных наречий)



  • Жұрнақтар

  • Мысалдар

  • -ША, -ШЕ

  • Жаңа+ша (по-новому),

  • неміс+ше (по-немецки)

  • Дауысты,з,м,р,н,й-дай,дей

  • т,ш,с - тай,тей

  • (иногда-лай,лей)

  • Гүл+дей(как цветок)

  • Құс+тай(как птица)

  • Осы+лай (так)

  • -СЫН, - СІН

  • Кеш+кі+сін (вечером)

  • Ертең+гі+сін(утром)

  • Дауысты,үнді,З,Ж - да,де

  • Қатаң,Б,В,Г,Д - та,те

  • Жаз+да (летом),түн+де(ночью)

  • Қыс+та(зимой),

  • Дауысты,үнді,З,Ж – ға, ге

  • Қатаң,Б,В,Г,Д - қа, ке

  • Жоғары(верх)+ҒА – на верх

  • Арт(зад)+ҚА - назад




жүктеу/скачать 81,57 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет