Мәуләна Джәләл ад-дин Мұхаммед Руми

Мәуләна Джәләл ад-дин Мұхаммед Руми.

Моулавидің өлеңдеріне қарағанда, Шәмс Тәбризи көрген түсті де біліп, оның себебі неден екенін айтып беретін сұңғыла болған екен.

Тәбриздік Шәмс — адам жанын зерттеуші, емдеуші, кез келген дертке дауа тапқан жан. Көпшілікке сөйлеген сөздері әдетте түсініксіздеу көрінетін Шәмс — Моулави үшін кемелдікке жеткен толық адамның нағыз өзі, идеал болды. Шәмсті Моулавидің өзіне ұстаз тұтқанын шәкірттері түсіне алмайды. Оларға өз ұстаздарының басқаны ұстаз тұтуы, ол аз болса, өзі белгісіз адамның алдында қызмет етіп жорғалап жүргенін көру ауыр тиеді. Көре алмаушылық пен күндеуге шыдамаған Шәмс бір рет кетіп қалады. Моулави шарқ ұрып іздеу салады. Димашық — Дамаскіде жүрген жерінен тауып алып, жалынғандай болып қайтарып алады.

Екінші кездесу де ұзаққа созылмайды. Өзі кетпейінше Моулавиге басқалардың тарапынан тыныштық болмайтынын сезген Шәмс бір түнде ешкімге айтпастан тағы да кетіп қалады. Бұл жолы Моулави қанша іздесе де оны таба алмайды. Бір деректер бойынша, Шәмсті кетуге мәжбүрлеген ақынның шәкірттері болса керек. Ал тағы да бір деректерде Моулавидің кенже ұлының Шәмстің түбіне жеткені айтылады. Қалай болғанда да, Моулави Шәмсті кездестірген соң, рухани түлеуге ұшырағаны анық. Моулави Шәмсті кездестірмей тұрғанда да өлең жазатын болған.

Бірақ Шәмс ғайып болған соң жазылған жырлар Румиге әлемдік әдебиеттен орын ойып беріп, даңқ сыйлағаны анық.
Семаъ.
Моулавидің Шәмспен кездесуінен кейін қалдырған мұрасының бірі - "семаъ". «Моулавие» сопылық мектебінің негізін қалаған Моулави Руми жаратқанға жалбарынып Шәмсті жоқтап жүріп, ақырындап айналып басталатын, бірте-бірте үдете түсетін, соңынан бас айналып, талып түсетін жағдайға дейін шырқ айналып қозғалатын «семаъ» үрдісін қалыптастырды.
Семаъ — би емес, «семаъ» сөзінің өзі арабшадан аударғанда «тыңдау» деген мағынаны береді. Ал Моулавие мектебінен бермен қарай семаъ — адамның жан тербелісін, жан айғайын, ішкі сезімін сырнай күйімен үндестіре жеткізетін таңғажайып қимылдар жиынтығы ретінде қалыптасты. Ол сырттай қарағанда шарқ ұрып айналған биге ұқсайды. Семаъ сайып келгенде, тәннің емес, жанның шарықтауымен үндесіп жатыр.
Моулави мектебінің алып келген жаңалығы — семаъ арқылы жанның тәнді өзіне бағындыруы болып табылады. Семаъ найсыз орындалмайды.
Най.
Най — қамыстан жасалатын сырнай. Моулави сызылтып тартқан сырнай үнімен семаъның серпіліс күйіне түсіп, шыркөбелек айналып жүріп, алты кітаптан тұратын «Маснави маънави» шығармасын жырлап шыққан. Семаъға түскенде айтқан ақынның өлеңдерін алғаш оның Салахаддин атты мүриді, кейін Хисамуддин есімді хатшысы қағазға түсіріп отыратын болған.

Моулавие мектебі де, семаъ да әлі күнге жалғасын келе жатыр. Түркияда 1924 жылы Ататүрік оған тыйым салғанымен, ол елуінші жылдардан бермен қарай қайтадан жаңғырды.