19параграф pptx

А.Цельский, Г.Фаренгейт, 
У.Томсон, Л.Больцман.
Презентация жасаған Жақсыбай Данияр.

Андрес Цельсий 
Андерс Цельсий (швед. Anders Celsius), 1701 - 1744) - Швед астрономы, физигi. 
Ғалымның астрономия, геофизика жəне физика салалары бойынша көптеген 
еңбектерi бар. Солтүстiк территориялардың зертеулерiне үлкен үлес қосты, 
негiзiнде меридианды өлшеу мақсатындағы Лапландық экспедициясына мүше 
болған. Полярлық аудандардан оралысымен Цельсий Упсалда астрономиялық 
обсерваторияның ұйымдастырылуы мен құрылысы жайындағы жұмыстарға 
белсене кiрiседi де 1740 ж. обсераторияның директоры болады. 1742 ж. ол 100 – 
градустық бағанын (шкала) ұсынады. Онда 0 градус ретiнде қалыпты судың 
атмосфералық қысым кезiндегi судың қайнау температурасы, ал 100 градус ретiнде 
мұздың еру температурасы алынған. Шкаланың бiр бөлiгi 1/100 дi құрайды. Бiрақ та 
бүгiнгi күнде қолданыста жүрген градустық құрал, Халықаралық практикалық 
температуралық бағаны болып табылады, оның негiзiнде Цельсий жəне Кельвин 
принциптерi алынған.

Габриэль Фаренгейт 
Даниэль Габриэль Фаренгейт (1686-1736) неміс шыққан маңызды физик жəне 
аспаптар жасаушы болды. Оның негізгі үлесі 18-ші ғасырдың басында 
дəлірек құралға ие болуға мүмкіндік беретін алғашқы термометрлерді жасауға 
байланысты болды. Ол 1724 жылы өзінің атымен аталатын тиімді 
температуралық шкаланы орнатқанымен де ерекшеленді. Ол масштаб əлі 
күнге дейін өз күшін жойған жоқ.
Фаренгейт Нидерландыда өмірінің көп бөлігін физик жəне инженер ретінде 
өткізді, бірақ ол əйнекпен жұмыс жасамады. Оның ғылымға деген 
қызығушылығы оны физика туралы көбірек білуге жəне білуге итермелеген. 

Бүгінгі таңда 
Фаренгейт 
шкаласы əлемнің 
кейбір 
бөліктерінде 
қолданылады. Ең 
танымал орын - 
Америка Құрама 
Штаттары.

Термометрді бірінші рет ойлап табу
Термометрлер бұрыннан бар болғанымен, бұл аспаптардың ешқайсысы сол 
уақытта өте дəл болған жоқ. Екі термометр бірдей құбылысты өлшегенімен, 
ешқашан бірдей температураны көрсетпеді.
Бұл термометрлерде сұйықтықтың қандай түрін қолдану керектігі жалпыға бірдей 
анықталмағандықтан болды. Сондай-ақ, əмбебап болатын шкала орнатылған жоқ.
Мысалы, флоренциялық термометрлердің өндірушілері Флоренциядағы ең суық 
күндегі термометрлердің ең төменгі шкаласын белгіледі. Өз кезегінде, ең ыстық күн 
шкала бойынша ең жоғарғы мəнді белгілеуге қызмет етті.

Бұл процедура қате болды, өйткені температура жылдар бойынша өзгеріп 
отырды, сондықтан температуралары ұқсас екі термометр болған жоқ.
Бұл мəселе Фаренгейттің алкоголь термометрін дəл жасағанға дейін бірнеше 
жыл жұмысына əсер етті. Бұл 1709 жылы болды; содан кейін оның 
эксперименттері 1714 жылы дүниеге келген күміс деп аталатын сынап 
термометріне жеткенге дейін дамыды.
Бұл термометрлер температураны білдіру үшін Фаренгейт шкаласын да 
қолданды. Масштаб Цельсийге өзгергенге дейін Фаренгейт Еуропада кеңінен 
қолданылды, дегенмен ол АҚШ-та күнделікті өлшеу үшін, сонымен қатар 
Пуэрто-Рико немесе Белиз сияқты аумақтарда қолданылады.
Оның термометрлерін жасау процесі алғашқы 18 жылда көпшілікке жария 
етілмеді. Бұл коммерциялық құпия болып саналады.

Томсон Уильям (Лорд Келвин, 1824 - 1907)- Ағылшын физигi Уильям Томсон əкесi Джеймс 
Томсонның жетекшiлiгiмен бастауыш бiлiм алды. 1834 ж. Томсон Глазго университетiне түседi, 
одан Кембридж университетiнiң Святой Петр (Питерхаус) колледжiне ауысады. 1845ж. 
универститеттi тəмамдағаннан кейiн, Париждегi Анри Виктор Реньоның лабораториясында 
бiрнеше ай жұмыс iстеп тəжiрибе жинайды. 22 жасында Томсон Глазго университетiнiң табиғи 
философия, яғни физика ғылымының профессоры болып тағайындалады. Глазгода Томсон 
Ұлыбританиядағы алғашқы физикалық лабораторияны ашты. Томсонның тəжiрибелерi 
жылудың динамкалық теориясын жасауға мүмкiндiк бердi. Термодинамиканың ең басты 
принциптерi Томсон (Кельвин) температурасының абсолют шкаласына жəне оның тапқан 
энергия диссипациясының принципiне негiзделген. 1851 ж. термодинамиканың екiншi 
бастауын тұжырымдап, энергия теориясын жасап шығарды. 1856 ж. Томсон өткiзгiштен ток 
өткен кезде жылу бөлiнетiнiн немесе жылу жұтылатынын байқаған. Бұл құбылысты Томсон 
эффектiсi деп атаған. 1870 ж. қаныққан будың серпiмдiлiгi сұйық бетiнiң пiшiнiне байланысты 
екенiн көрсеттi. Томсон – сымсыз телеграфтың негiзiн құрушы. 1854 ж. бастап 
трансатлантикалық телеграфтық кабельдердi жүргiзу жұмыстарына көп көңiл бөлдi. 
Телеграфтық байланысты шын мəнiнде жүзеге асыруда Томсонның тек теориялық бiлiмi ғана 
емес, сонымен қатар оның техникалық ашқан жаңалықтары де негiзгi роль атқарды. 
Томсонның магнетизмнiң математикалық теориясы, серпiмдiлiк теориясы, эфирдiң 
жаратылысы, атомның өлшемi жəне т.б. жөнiндегi еңбектерi бар.

Больцман Людвиг (1844 ж. 
Вена - 1906) – аустрия 
физигi, классикалық 
статистикалық физиканың 
негiзiн құрушылардың бiрi.
Оның негiзгi жұмыстары газдардың 
кинетикалық теориясы, термодинамика жəне 
сəуле шығару теориясы салаларына 
байланысты.

1866 ж. газ молекулаларының жылдамдық бойынша таралу заңын қорытты 
(Больцман статистикасы).
Идеал газдардың кинетикалық теориясына статистикалық əдiстердi 
қолданып, 1872 ж. физикалық кинетиканың негiзi болып табылатын 
газдардың негiзгi кинетикалық теңдеуiн қорытып шығарды. 1872 ж. 
физикалық жүйенiң энтропиясын оның күйiнiң ықтималдығымен 
байланыстырып, термодинамиканың екiншi бастамасын статистикалық 
түрде дəлелдедi.
Больцман алғаш рет сəуле шығаруға термодинамика принциптерiн 
қолданды. Дж.Максвеллдiң жарық қысымы туралы болжамын пайдаланып, 
1884 ж. абсолют қара дененiң сəуле шығару энергиясы дененiң абсолют 
температурасының төрт дəрежесiне пропорционал болатыны туралы 
жылулық сəуле шығару заңын теория жүзiнде ашты. Бұл заңды тəжiрибе 
жүзiнде 1879 ж. Й.Стефан дəлелдедi. (Стефан-Больцман заңы).

Назарларыңызға рахмет!