Паскаль – программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері. Тілдің алфавиті

Сабақтың мақсаттары:

а) білімдік: Оқушыларды Паскаль – программалау тілімен, паскаль тілінің негізгі элементтері және тілдің алфавиті таныстыру .

ә) тәрбиелік: Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге және уақытты үнемдеуге тәрбиелеу

б) дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілетін және логикасын дамыту
Мақсаты: Pascal тілі туралы бірінші мәліметтерді қалыптастыру. Мәліметтердің әр түрлі типтерімен, арифметикалық амалдармен және негізгі математикалық функциялармен танысу. Математикалық өрнектердің Pascal тілінде жазылу дағдысын қалыптастыру.

Міндеті: Pascal тілінде программалау құрылымы туралы алғашқы мәліметтерді қалыптастыру.  Алгоритмдерді өңдеу және Pascal тілінде мәтіндік  редакторында жұмыс істеу дағдысы мен біліктілігін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

• 
  Әрқандай мәселеге сыни тұрғыдан қарауға үйренеді;
  
• 
  Еркін ойлайды;
  
• 
  Жан-жақты ізденеді;
  
• 
  Тіл байлығы дамиды;
  
• 
  Белсенділігі асады
  
• 
  Шығармашылықпен жұмыс жасауы артады;
  
• 
  Бір-бірін тыңдау, сөйлеу мәдениеті қалыптасады
  

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Көрнекіліктері: түсті маркерлерлер, бағалау парағы, а - 4 форматтар

Сабақтың барысы:

1. 
   Психологиялық ұйымдастыру кезеңі:
   • Бүкіл сынып қол ұстасып, бір – біріне іштей тілек тілейді.
   • Сабақтың мақсаты, міндеті баяндау.
   • Бағалаушысын сайлау
   

2. 
   Қызығушылығын ояту кезеңі:
   
   
   

• 
  Блум таксаномиясы бойынша сұрақтар
  

1. 
   Алгоритмен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар?
   
2. 
   Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
   
3. 
   Тармақталған алгоритм дегеніміз не?
   
4. 
   Циклдық алгоритм дегеніміз не?
   
5. 
   Құрама командалар құрылымдары?
   
6. 
   Компьютерде есеп шығару кезеңдері?
   

• 
  Венн диаграммасы
  

Алгоритмдік тіл

3. 
   Мағынаны тану кезеңі:
   • Сабақтың тақырыбын бір оқушыға оқыту.
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   

Бұл тілде жазылған программа алдымен трансляцияланады(машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады. Компьютерде осы уақытта екі нұсқасы болады:

1. 
   алгоритмдік тілдегі алғашқы түпнұсқасы;
   
2. 
   объектік кодтағы жазылған программа.
   

Программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Олар теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Бір жолда бір-бірнеше команда немесе оператар орналаса алады, олардың арасы нүкте үтір(;) арқылы ажыратылады. Бірақ бір жолда бір оператардың түрғаны дұрыс, себебі түзетуге жеңіл және ыңғайлы.

Паскаль тіліндігі программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

Кез келген программа PROGRAM сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Одан кейін сипаттау бөлімі жазылады, онда программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеше бөліктен тұруы мүмкін.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі. Осы бөлімде іс-әрекет, командолар бөлімі орындалады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, end түйінді сөзімен аяқталады.

Операторлар: шартқа, қайталанатын цикл немесе қосымша программа(подпрограмма, процедура) түрінде орындалады.

Дерек енгізу – бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.

Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.

Нәтиже алу (шығару) - аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға, дискіге немесе енгізу-шығару порттарына жазу.

Шартты түрде атқарылу - белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты (ақиқат болса), командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

Цикл - белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса) жағдайда көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

Көмекші программа – алдын ала қандай да бір атаумен аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.

Түсініктеме – программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркестері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді.

Тіл алфавиті

Программаның элементтерін құруда тілдің алфавиті символдар жиынынан тұрады. Тіл ерекшеліктеріне қарай символдар тобын бірнеше топқа бөлуге болады: атаулар(идентификатор); цифрлар; айыру белгілері; арнайы символдар.

Пунктуация белгілерінің атқаратын қызметі

DIV – бүтін бөлу(мыс: 10 DIV 3 – нәтиже 3);

MOD – қалдықты табу(мыс: 10 MOD 3 – нәтиже 1).

Логикалық амалдар:

AND – және(логикалық көбейту);

OR – немесе( логикалық қосу);

NOT – емес(терістеу немесе жоққа шығару);

XOR –арифметикалықнемесе;

SHL – биттер(1 мен 0-дер) тіркесін солға ығыстыру;

SHR - биттер(1 мен 0-дер) тіркесін оңға ығыстыру.

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері:

=(тең), <>(тең емес), <(кіші), >(үлкен), < =(үлкен емес,  таңбасының орнына), > =(кіші емес, ≥ таңбасының орнына).

Әрбір символдың өзінің реттік нөміріне сәйкес белгіленген коды болады, ол мемлекеттік стандарт түрінде бекітілген.

Паскаль тіліндегі түйінді сөздер үш топқа бөлуге болады: қордағы(резервтегі) сөздер, стандартты атаулар немесе идентификаторлар, бейстандарт идентификаторлар.

Келтірілген түйінді сөздерді айнымалы атаулар немесе тұтынушы қойған бейстандарт атаулар ретінде қолдануға болмайды.

Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалылар, атаулар, функциялар, жиындар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады. Математикадағы формулалар, арифметикалық өрнектер, алгебрадағы көпмүшелер программалау тілінде тек осы өрнек ұғымы арқылы беріледі.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлемі – оператор деп аталады.

Тіл обьектілерін, яғни программада пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны – программаның сипаттамасы болып табылады.

Компьютер орындай алатын программа жазу үшін программалау тілінің синтаксисі (оның элементтерін жазу ережелері) мен семантикасын (оларды пайдаланудың мағыналық ережесін) білу қажет.

Егер паскаль тілі болсаң?

3. 
   Ойтолғаныс кезеңі:
   

1. 
   Эссе жазу
   
2. 
   Бес жол өлең
   

4. 
   Үйге тапсырма 4, 5 есеп
   

4. 
   Оқушылардың білімін бағалау