Полимерлер және беттік белсенді заттар

Кейбір бейорганикалық және органикалық қосылыстар беттік активті (беттік белсенді) қасиет көрсетеді. Мұндай қосылыстарды беттік активтік қосылыстар деп атайды. Мұндай заттарға:құрамына табиғаты жағынан 2-і түрлі фильдік қасиеті бар бөлшектерден құралатын қосылыстар жэатады. Мысалы, органикалық қышқылдар: акрил қышқылы, пропион қышқылы, сірке қышқылы, май қышқылы.

СН₃-СООН – сірке қышқылы

СН₃-СН₂-СООН – пропион қышқылы

СН₃-(СН₂)₂-СООН –валериан қышқылы

СН₃-(СН₂)₃ -СООН – май қышқылы

Келтірілген мысалдан қосылыстардың санын айтуға болады.

а). Құрамында көмірсутек саны асқан сайын осы қосылыстардың суда ерігіштігі кемиді, бірақ беттік белсенділік қаблеті артады. Оның себебі, бұл қосылыстардың молекуласы судың көлемінен бетіне қарай ығысу үдерісі артады, нәтижесінде су менен осы қосылған қосылыстардың арасында беттік шекара аумағы түзіледі. Ол судың беттік бөлігіндегі энергияны азаюына алып келеді.Нәтижесінде судың беттік кемуі яғни сигмасы кемиді. Мұндай қасиеттер дифильдік қаблеті бар кез-келген молекулаға тән.. яғни органикалық спирттер, аминдер т.б. үшінде осындай заңдар сақталады. Бірвқ сандық мәндері өзгереді.

Беттік активті заттардың беттік керілуі еріткіштікінен аз болуы керек. Олардың ерігштік қаблеті нешар болады және де жеке молекулалық қабат пайда болатындықтан, ол адсорбент бетінің қасиеттерін күрт өзгертеді. БАЗ- тар өздерінің физикалық және химиялық қасиеттеріне орай үш топқа бөлінеді: молекулалық, анион активті, катион активті. Молекулалық БАЗ-ды ионогенсіз, ал қалған екеуін ионогенд деп атайды. Барлық БАЗ-дың ортақ сипаттарының бірі – олардың молекулаларының полюсті және полюссіз екі бөлшектен тұратыны. Полюсті топқа ОН. СООН. NН₂ сияқты гидрофильді, ал полюссізге көмірсутекті және ароматты радикалдар жатады.

БАЗ халық шаруашылығында кеңінен қолданылады. Олардың болмашы ғана мөлшерін басқа заттарға қосқанда, онымен жанасатын зат табиғаты өзгеріп, оның көптеген қасиеті, беттік сипаты өзгереді. Мұндай түрлі толтырғыш ретінде қосылған БАЗ өзінің де, қосылған ортаның да бір сыпыра қасиетін жақсартумен қатар., олардың жалпыактивтілгін де арттырады.

Беттік активті заттардың түрлері.

1. Органикалық қосылыстар. Бұл түоднгі БАЗ төменгі молекулалық, жоғарғы молекулалық болуы мүмкін. Олардың беттік активтілігі төменгі молекулалық қосылыстарда да, жоғарғы молекулалық қосылыстарда да гидрофильдік, гидрофобтық қасиеттерінің тепе-теңдігіне өте бағынышты. Сондықтан төменгі молекулалық органикалық қосылыстардың гидрофильдік функциональдық

топтарының қандай болуына қарамастан беттік активтілігі көмірсутекті радикалдарының ұзындығына, көлеміне байланысты өзгереді.

Органикалық жоғарғы молекулалық қосылыстарла бнттік активтіліктің байқалуы төменгі молекулалық органикалық қосылыстарға қарағанда біршама күрделі. Оның себебі макро молекуласының үлкендігі себепті. Оның ерітіндіде конформациялық күйі әр түрлі болатындығымен түсіндіру қиын емес. Бірақ,, бұл заңдылықтар тек жоғарыда көрсетілген қосылыстар суда немесе сол заттар еритін органикалық еріткіштер де ғана сақталады.