Практикалық сабақтың тақырыбы: Тарих философиясы. Адамзат тарихы: өткені-бүгіні Практикалық сабақтың тапсырмасы

1. Тарихтың мақсаты, мәні, бағыты мәселесі

2. Адамзат тарихының бірілігі мен көптүрлілігі. Тарихи үдерістегі революциялық және эволюциялық.

3. Тарихтың қозғаушы күштері. Тарихтағы прогресс және регресс. Формациялар және өркениеттер.Шығыс-Батыс өркениеттер қақтығысы.

4. Біртұтас адамзат пен әлемдік тарихты қалыптастыру үдерісі. Қазіргі өркениет, өзгешелігі және қайшылықтары. Адамзаттың даму үрдістері


1. Адамның барлық объективті мүмкіндіктері (дүниені тану, түсіну, ұғыну т.б.) және одан қисынды туындайтын шығармашылық, жасампаздық іс-әрекеттері нақты тарихи дәуірде, қолайлы жағдайларда ғана іске асырылады. Адамның басқа адамсыз күні жоқ, о бастан-ақ ол өз болмысын басқаларсыз қарастырмаған.

Адамның дүниеге қарым-қатынасының мәнін ашу – негізгі міндеті болып табылатын философия қоғамды жан-жақты зерттеп, оның түпкі заңдылықтарына ерекше көңіл аударып отырған.

Философияның қоғамды ерекше құбылыс ретінде қарастырып, оның мәнін ашатын бөлімі – әлеуметтік философия деп аталады. Ол қоғамды біртұтас динамикалық жүйе ретінде ала отырып, оның негізгі және қозғаушы күштерін анықтап, өмір сүруі мен дамуының тетіктерін айқындайды, әлеуметтік процестердің қисынын түсіндіреді.

Әлеуметтік философия дегеніміз – қоғамдық дамудың жалпы заңдылықтарын түсіндіретін теория. Ол социологиямен тығыз байланысты. Социология қоғамдағы жеке жүйелердің өмір сүріп, даму заңдылықтарын зерттейді. Мысалы, отбасы социологиясы, білім беру социологиясы, ғылым социологиясы.

Әлеуметтік философия мен социология бірін-бірі толықтырады. Ғылыми білімнің тарих, археология, этнография, саясаттану сияқты салаларымен біріге отырып, қоғамның толық сипатын бере алады. Дегенмен, қоғамды философиялық зерттеудің өзіндік ерекшеліктері бар. Өйткені, тарихты санасы бар адам жасайды. Сондықтан қоғамдық өмір әртүрлі көріністерге өте бай. Оның терең қабаттарына бойлай отырып, заңдылықтарын анықтау оңай жұмыс емес. Қоғамдық болмысты тануға ең жетілген эксперименттік база көмектесе алмайды. Бұл жерде көптеген фактілерді жинақтап, талдап, түсіндіретін ақыл-ойдың ғаламат күші мен біліктілігі қажет. Әлеуметтік философияда әртүрлі ойлар мен теориялардың ақиқаттығын бірден тікелей дәлелдеу қиын, олардың дұрыс-бұрыстығына көз жеткізу үшін уақыт қажет.

«Өмірдегі ең дана нәрсе – уақыт» - деген қазақ халқы түйіндеген пікір кездейсоқтық емес. Мұны қоғамның күрделі, қат-қабат болмысы айқын дәлелдейді. Қоғам дамуының маңызды заңдылықтары XIX – XX ғасырлардың алып ойшылдары Гегель, К.Маркс, П.Сорокин шығармашылығында ашылған.

Қоғам – материя қозғалысының жоғарғы деңгейі. Оның қалыптасуының негізгі факторы еңбек болып табылады. Еңбек ете отырып, адам еңбегімен жасалған болмыс қоғам деп аталады.

Адам тарихта екі түрлі «ипостась» немесе қырда өмір сүрді. Ол – бір жағынан, тарихтың алғы шарты, екінші жағынан оның нәтижесі. Өйткені алғашқы тарихи іс-әрекеттің иесі – пенде. Оны іс-әрекетке итермелейтін негізгі күш – қоршаған ортадағы өз болмысын сақтау, ұрпақ жалғастыру, тағы басқа қажеттіліктер, оның терең тамыры өмір сүру мен дамуға жұмсалған қуаттың орнын толтыруда жатыр. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуынан кейінгі маңызды секіріс адамның қоршаған дүниені жаңғыртуға бағытталған мақсатты еңбегінен туындайтын оған тән қажеттіліктер жүйесінің қалыптасуы десек артық айтқандық болмас еді.

Адам жетілген сайын оның қажеттілктері де көбейеді, тереңдейді. Адамдардың бір-бірімен араласуының, достасуының, білуге деген құштарлықтың, ақиқатқа, мейірімділікке, сұлулыққа ұмтылуының оның тіршілігіндегі аса зор қажеттілікке айналғанына таң қаласың. Қажеттіліктердің табиғаты қоғам дамуымен тығыз байланыста. Мысалы, барынша қара дүрсін шаруашылық шеңберінен шыға алмаған орта ғасырлық адамның тіршілігінің ғылыми-техникалық прогресс өркендеген, электроника мен роботтар жұмыс істейтін қуатты демократиялық қозғалыстар, ақпарат тасқыны дүниесінде өмір сүретін осы замандағы адамдар тіршілігінен сапалық айырмашылығы бар.

Әлеуметтік философиядан көрнекті еңбек жазған С.Э.Крапивенский адамды белсенді іс-әрекетке итермелейтін негізгі қажеттіліктерді төрт топқа бөлген. Ең алдымен, материалдық және рухани қажеттіліктер. Материалдық қажеттіліктер рухани қажеттіліктерден бұрын пайда болған. Өйткені адам шығармашылық, сүйіспеншілік, бостандық, еңбек пен бақыт, қайғы мен қуаныш сезімдерінен рухани ләззат алу үшін өзіне қажетті материалдық игіліктермен, яғни, өзін тамақтандырып, киіндіріп, қозғалыс құралдарымен қаруландыруы қажет еді.

Екіншіден, қоғамдық және жеке адам қажеттіліктері. Бұл екеуі бір – біріне тең болмайды, тіпті олардың арасында қайшылықтар жиі туындап отырады. Тарихи процестің әрбір субъектісі өз мүддесінен қоғам мүддесін жоғары қояды, соған өз іс - әрекетін бейімдейді деу тарихи аңқаулық, тіпті ақиқаттан алшақ кету болар еді.

Үшіншіден, түпкі стратегиялық, ұзақ уақытқа бағытталған, сонымен қатар, кезеңдік сәттік қажеттіліктер. Адам да, қоғамда өз өмірін жоспарлап тіршілік етеді. Жоспарлау дегеніміз – ауқымды және қосалқы, жеке және жалпы міндеттерді анықтау деген сөз. Мысалы, ауқымды қажеттеліктерге қоғамның болашағын ғылыми түрде бағдарлай отырып, оның өркениет жолында дамуына жағдай жасайтын мүдделерді анықтап отыру жатады. Сонымен қатар, қоғамда кезек күттермейтін бүгінгі таңда шешуді керек ететін мүдделер де бар.

Төртіншіден, адам мен қоғамның дамуынан тікелей туындамайтын, бірақ оған қажет кейбір қызығу объектілері. Адамдарда бұлар көпжақты болатыны соншалықты, кейбіреулері оның өмір сүруіне кері әсер етуі мүмкін. Мұндай жағдайдың мысалы ретінде маскүнемдік, нашақорлық сияқты әлеуметтік ауруларды атауға болады.

Адамдар өзін қоршаған ортадағы табиғат күштері мен заттарын ғана өзгертіп отырмайды, олар өздерінің бір – біріне қатынастарын да өзгертіп, қайта жасайды.

Маркстың ілімі бойынша, қоғамдық өмір – практикалық өмір. Өйткені, адамдардың тіршілігінің кез келген саласы нақты қимыл - әрекеттерден тұрады.

Қоғамдық практиканың бастапқы түрі – материалдық өндірістік іс - әрекет. Бұл іс - әрекет әлі де басқа практикалық іс - әрекеттердің негізі болып келеді. Бірақ, оның мүмкіндігі бұрынғыдан әлдеқайда жоғары. Байырғы еңбек құралдарын жетілдіре, дамыта отырып, соған сүйене отырып, адам өз талабына сай жасанды ортаны дүниеге келтірді, оны өзінің эстетикалық, этикалық талғамдарына сәйкес етіп ұйымдастырды. Материалдық құндылықтарды өндіруші ретінде адамның өзі де өсіп, нығайып отырды, оның кәсіптік шеберлігі артып, жалпы білімдік деңгейіне қойылатын талаптар да кеңейе түсті, жалпы мәдениет өрісі кеңи бастады. Материалдық өндірістік қатынастарды нығайту, ұлғайту процесінде әлеуметтік практика қалыптасып, дамыды.

Қоғам идеясы адамның өзіне о бастан – ақ орын тепкен. Өйткені, ол – қоғамдық жан. Егер адамның мәнін түсінсең, қоғамның мәні де айқын болады. адам тарихының алғашқы шарттары тірі пенделердің тіршілік етуі деп – К.Марск пен Ф.Энгельс бекер айтпаса керек.

Қоғам дегеніміз – жалпы қажеттіліктері, қызығушылықтары мен мақсаты бір адамдардың мәдени өмірі мен іс - әрекетінің белгілі бір заңдылықтарға негізделіп ұйымдастырылған формасы. Адам қоғамының негізгі сипаттары:

- біртұтастық – элементтер мен жүйелер бір құрылымға біріктірілуі;

- өзіндік ұйымдастырушылық – ішкі күштердің дамуы мен өмір сүруіне ықпал етуі;

- динамизм - әлеуметтік құрылымдар мен формалардың қозғалып, өзгеріп отыруы;

- заңдылық – қоғамның дамуы белгілі заңдылыққа бағынуы.

Әлеуметтік философияда қоғам материяның бізге белгілі қозғалысының ең жоғарғы түрі болып сипатталады.

Қоғам күрделі жүйе, оны бірнеше салаға бөлуге болады.

Біріншіден, бұл – экономикалық сфера немесе материалдық өндіріс әлемі. Адамға қажетті материалдық игіліктерді білім мен арнайы еңбек құралдары – техниканың көмегімен жасау. Экономика қоғамдық прорестің қозғаушы күші, қоғамдық өмірдің негізгі шарты.

Екіншіден, бұл әлеуметтік сфера немесе әлеуметтік топтар әлемі. Ол нақты тарихи – экономикалық негізде қалыптасып дамиды.

Үшіншіден, бұл саяси немесе басқару сферасы. Бұл адамдардың мемлекетті, басқа да әлеуметтік институтты басқару жолындағы іс - әрекеттері.

Төртіншіден, қоғамда рухани сфера, яғни сезімдер мен идеялар әлемі бар. Ол тарихи процестің саналы факторына ықпал ете отырып, қоғамда аса маңызды роль атқарады.

Қоғамдық дамудың заңдары – табиғат заңдары сияқты объективті өмір сүреді. Өйткені, олар адамдардың сана – сезімінен тыс қалыптасады, дамиды, өрістейді және өз уақыты келген жағдайда тарих көшінен өтіп отырады немесе ығысады.

Қандай заңдылықтардың қай уақытта қалыптасатыны әлеуметтік алғы шарттарға байланысты болады. Кезінде құл иеленушілерге, сонан кейін феодалдарға өз ыңғайына сай келетін қоғамдық қатынастарды сақтап қалу мүмкіндігі болмады. Өзі пісіп – жеткен жағдайда кез келген қоғамдық қатынастар өзінен - өзі ығысып, басқа қоғамдық қарым – қатынастарға орын беріп отырады. Бұл – тарихтың бұлжымас заңдылығы. Табиғат пен қоғамдық қатынастардың заңдылықтарында бір ұқсастық бар. Бұл - өте маңызды іргелі ұқсастық. Өйткені, олардың заңдылықтары адамнан, оның іс - әрекетінен, еркінен тыс өмір сүреді. Мысалы, өз еркімізге сүйеніп, зат пен денелердің еркін түсуі немесе Архимед заңын алып тастай алмаймыз, сол сияқты біз қоғамның дамуындағы материалдық қатынастардың шешуші ролі туралы, құн туралы заңды өзіміз біліп алып, сонан соң жойып жібере алмаймыз.

Материалдық игіліктер өндіру адамзат қоғамының өмір сүруі мен дамуының негізін құрайды. Бірақ, табиғат пен қоғамдық дамудың заңдылықтарының өте маңызды бір айырмашылығы бар: ол – олардың іске асу механизмінде көрініс табады. Табиғат заңдары адамның іс - әрекетінен тыс іске асырыла береді. Ал қоғамдық заңдылықтарда өзіндік ерекшелік бар. Өйткені, біз жоғарыда атап өткеніміздей, қоғамдық дамудың заңдары тек қана адамның іс - әрекеті арқылы іске асады.

Егер адам немесе адамдар арасындағы қарым – қатынастар болмаса, ешқандай да социологиялық заңдар, іске асырылып, қажетке жаратыла алмайды. Табиғат пен социологияның заңдарының осы бір ұқсастығын еске ала отырып, К.Маркс қоғам дамуы табиғи – тарихи процесс деп анықтады. Қоғамның дамуы, бір жағынан, табиғи процесс, өйткені ол табиғат сияқты қажетті және объективті. Сонымен бірге, қоғамның дамуы тарихи процесс, өйткені, ол – адамдардың іс - әрекетінің жемісі.

Қоғамдағы адамдар арасындағы өзара қарым – қатынас жалпы қоғамдық қарым – қатынастардан өзгеше. Ол – жеке адамдардың өздерінің арасында қалыптасатын қатынастар. Олар этикалық өлшемдерге негізделеді, өйткені адам өзінің жеке өмірі қарым – қатынастарын адамгершілік талаптарына сүйеніп, құрады. Өзіне көңілі жақын адамдардың ұлтына, кәсібіне, әлеуметтік статусына онша мән бермейді. Өйткені, тұрмыстық қажеттіліктер мен уақытты бірге өткізу мүмкіндігі қызықтырады. Бұл жағдайда адамдардың рухани – мәдени деңгейлері маңызды роль атқарады. Қоғам деңгейінде бір – бірімен әрекеттесетін пенделердің саны әр түрлі, көпжақты болады. Мысалы, П.Сорокин осы белгілеріне сүйеніп, қоғамда төмендегідей адам аралық қарым – қатынастар болады деп пайымдаған: а) екі пенде арасында (ері мен әйелі, оқытушы мен оқушы, екі дос); б) үш пенденің арасында (әке, шеше және бала; ері, әйелі және ашына); бес және одан да көп кісілер арасында (әртіспен немесе шешенмен оның тыңдаушылары арасында; көппен көптің арасында (мысалы, ұйымдаспаған топтың арасындағы).

Халықтың екі тобында – жастар мен зейнеткерлер арасындағы қалыптасатын қарым – қатынастар аса үлкен роль атқарады. Зейнеткерлер - әлеуметтік дамудың барлық сатысын басынан өткеріп, оның ыстығы мен суығын жеке өмірінде көрген, тәжірибесі мол, азаматтық дүниетанымы берік адамдар, ал жасөспірімдер мен жастар әлі пісіп – жетілмеген, буыны қатпаған, әлеуметтік тәжірибесі әлі қалыптаспаған топ. Жастардың зейнеткерлерден артықшылығы – олардың жастық энтузиазмы, қайраты, күші және болашаққа деген сенімі, өмірден күтетін дәмесі мен оларды алға жетелейтін үміті.

Осы екі үлкен топты біріктіретін маңызды фактор – олардың қоғамдағы әлеуметтік топтар мен таптар қарым – қатынасынан тысқары, алшақ өмір сүру жағдайы. Жастар әлі қоғамның негізгі әлеуметтік өміріне белсене араласа қоймаған, ал қариялар қоғамдық өмір қатынастарынан ығыстырылу жағдайында тіршілік етеді. Сондықтан, осы екі топта жеке адам аралық қатынас кеңінен орын алады. Түптеп келгенде, қоғамдық қатынастардан адамаралық қатынастарды бөлектеу салыстырмалы сипатта болады. Өйткені, кез – келген, адамаралық қатынас қоғамдық қатынас болып табылады.

Адамзат тарихының бірлігі мәдениеттердің өзара ықпалдастығы арқылы көрінеді, өйткені мәдени игіліктер өмір кеңістігі мен уақыт кеңістігіне тарайды.

Қазірге дейін жалпы есебі алты мыңжылдықты құрап отырған тарих, әр түрлі елдер мен халықтардың бір-біріне ұқсамайтын мәдени ерекшеліктері болуына қарамастан, орныққан адам ұрпағының бірлігі өмірдегі нақты феномен екенін айғақтайды. Қазіргі адамзат экономикалық, әлеуметтік, саяси және мәдени байланыстармен бірігіп топтасқан, бірақ бұл бірлік бір сәтте пайда бола қалған жоқ, ол — сандаған ғасырлық, тарихтың жемісі. «Адамзат тарихы әлдебір сүреңсіз үдеріс емес; ол өте нақты және әрқайсысының өзіне тән бет-бейнесі бар жекелеген халықтардың қызметінен құралады. Солай бола тұра, тек бір халықтың өзіне тиесілі көрінетін тарихи оқиғалардың мағынасы, толық мәнінде адамзаттың жалпы тарихы арқылы ғана ашылатын кезі аз емес» . Адам ұрпағы өткен жолдың тұтастығын түсіну жекелеген тарихи оқиғалардың, үдерістердің мағынасына жарық түсіретін және бұл өз кезегінде, оның көрінуін де айқындай түсетін секілді. Тарих Жер планетасы елдер, халықтар мен аймақтар арасындағы байланыстарды мейлінше жан-жақты ету белдеуіне енетін Жаңа заманда ғана бүкіл әлемдік тарихқа айналады. Бірақ солай дегенмен, әңгіме, мейлі, б.з.д IV мыңжылдықта пайда болған өркениеттің алғашқы ошақтары туралы болсын, немесе қоғамдық дамудың бүгінгі сатысы туралы болсын, бәрібір тарихты қазірдің өзінде оның «бүкіл әлемдігі» аясында қарастыруға тура келеді. Тарихтың бірлігі мен алуан түрлілігі арасындағы өзара байланыстың диалектикасын белгілі бір жалпы философиялық негіздерге сүйену арқылы ғана бақылауға болады: өйткені бұл мәселені талдауға кіріскенде бүкіл әлемдік тарихи үдеріске тұтастық беретін кейбір бастауларды тікелей жорамалдау немесе, керісінше, мұндай пайымдаудан бас тарту қажет. Б. Кроче философия және тарих білімдерінің тегі бір екендігін анық байқаған. Шынында да философия тарихи тәжірибенің жаппай сипатына арқа сүйемей тұра алмайды, сонымен бірге біздің бір мәртелік және қайталанбас тарихи оқиғалар туралы ойларымыз универсумға ортақ көзқарас жағдайында өрістейді. Біздің тарихқа тұтастық ретінде қарауымызда ортақ дүниетанымдық түсініктер бар екені даусыз.

Батыс еуропалық тарих философиясы дәстүрлі түрде субстанциализм мен номинализмнің дилеммаларын жасап отырды. Тарихи субстанциализм онда уақыт кеңістігінде өрістейтін және оның барлық дәуірлерін бейнелейтін рухани бастауды, тарихи субстанцияны жорамалдайтын теориялармен көрінеді. Ол өткен заман мен қазіргі заманның тұтастай бірқатар діни және зайырлы доктриналарынан нақты көрініс тапты. Мысалы, дүниежүзілік тарихтан абсолюттік идеяның жеңісін көрген Гегельдің тарихи даналық доктринасы оның неғұрлым кемелденген бейнесі болды. Тарихи номинализм, керісінше, барлық әлеуметтік-мәдени құбылыстар қайталанбас сипатта болады, оларды өзінің тереңінен шығатын идеалдық рухани негізге, субстанцияға жинақтауға болмайды деп санайтын мүлде басқаша бағытты білдіреді. Мұндай қисында біз, мысалы, жаңакантшылдар В.Виндельбанд пен Г. Риккерттің еңбектерінен немесе адамзат бірлігін түсінерлік мағынасы жоқ бос дыбыс қана деп санаған О. Шпенглердің «жергілікті өркениеттер» тұжырымдамасынан кездестіреміз. Жеке өзінің ілімін жасаған Маркс бүкіл әлемдік-тарихи байланыстардың әмбебаптануы идеясын, мәдениетті мұралау үдерісінде көрінетін жалпыға бірдей еңбектің барын негізге алды. Әрбір қоғамдық-экономикалық формация оған адам ұрпағын біріктірудегі жаңа қадам болып көрінді. Сонымен бірге өзі ұсынған тарихтың бірлігі тұжырымдамасында негізгі тақырып болмаған жеке мәдениеттердің тарихи өзгешеліктерін де Маркс жоққа шығарған жоқ. Дүниежүзілік тарихи байланыстардың қалыптасуының ең ортақ кезеңдеріне назар аударған Маркс, капиталистік қарым-қатынас орныққаннан кейін адам қоғамдастығы бірігуге шешуші қадам жасайды, сол кезде бұл үдерістің шарықтау шегі оның өзі талдап жасаған әлеуметтік идеал туғызатын дәуірге аяқ басады деп пайымдады.

Философия тарихтың бағыттылығы, оның адамгершілікті мазмұны туралы мәселеге де көптен бері ден қойып келеді. Адам ұрпағының үздіксіз әкелетінін болжаған прогресс теориясына қарама-қарсы тарихи оқиғалардың ұласуы тұжырымдасы да бар. Бұлардың алғашқысы дәстүрлі түрде субстанциялық ұстаныммен байланысты, бұл ұстаным бойынша қоғамдық өмірдің біртұтас рухани бастауы уақыт кеңістігінде үздіксіз қанат жаяды; ал екіншісі туу, өсу, гүлдену және өлу сияқты бірыңғай сатылық үдерісі қайталана береді, ол қайталанбас сипаты бар жекелеген мәдениеттерге де тән деген тұжырымды ұстанады. Тарихтың мұндай циклділік тұжырымдамаларының кемшіліктері болғанымен, оларды жасаушылардың қазір бір-бірінен өзгеше мәдениеттердің даму барысында қайталанушылық бар екеніне назар аударып отырғаны орынды екенін де мойындау керек. Алайда мұндай мәдениеттердің өзара байланысы үдерісіне, мәдениет мұраларының өмір мен уақыт кеңістігіне таралуына көңіл бөлмеуі олардың осал тұсы болып келеді. Прогресс идеясы Жаңа заманнан бері еуропалық ойшылдардың ақыл-есін билеп алды. Бұл дәуір философтарының шығармаларында адамзат ұрпағының озық ойлы ілгерілеуінің салтанат құруы, ақыл-ой жемістерінің жетілуі қажетті әрі болмай қоймайтын үдеріс ретінде көрсетіледі. Ақыл-ойдың абсолютті күшіне, оның қоғамды дамытудың әмбебап, келелі мүмкіндіктерін көрсету қабілетіне сену — Ағарту дәуірі ойшылдарына, неміс классикалық философиясының өкілдеріне, марксизмді жасаушыларға шабыт, жігер берді. Қоғамдық-экономикалық формацияның прогресшіл ауысуы көрінісін белгілей отырып, Маркс тарихтың болашағын бөлектенуді жоюдан көрді. Қазіргі батыс философиясы «ядролық ғасырда» бөлектенудің жалпы адамзаттық түрлері өсуінің нақты белгілерін көруге ден қойып, әлеуметтік прогрестің белгілерін көруден күдер үзді, мұндай идеяның өзін жойып бітті. Батыс авторлары ұсынған ағартушы прогресшілдікке сында ұтымды айтылған тұстар аз емес, олар тарихи дамудың тағдыр-талайы туралы қайтадан ойлануға мәжбүр етеді.

XX ғасырдың екінші жартысында прогреске бір жақты көзқарас, оның жүзеге асуы бір мағыналы деп ойлайтын көзқарас өзінің беделінен толық айырылғаны мағыналы деп ойлайтын. Көзқарас өзінің беделінен толық айырылғаны мейлінше анық көрінді. Иә, тарих адамзаттың табиғат күштерін игеруімен, өндіріс күштерін, экономикалық және әлеуметтік қатынастарды жетілдіруімен, жаңа мәдени құндылықтардың үздіксіз жаратуымен, ілесе жүреді, бірақ оның барысы бір мағыналы түрде алдын-ала белгіленбеген, ол көп нұсқалы, көп баламалы, сондықтан әрекет етуші адамдардың белсенділігін талап етеді. Қазір, бұрын-соңды болып көрмеген дәрежеде, қоғамның адамгершілікті жағын прогрестің көрсеткіші ретінде қарау мәселесі өткір қойылып отыр. Бұл критерий алдыңғы кезекке шығарылады, өйткені өндіріс күштерін жоғары деңгейде дамытуға, керемет техника мен технологиялар жасауға, қоғамдық өмірдің барлық саласын мейлінше тиімді етуге болады, бірақ адамның бір шетте, бөлектенген вакуумда қалдырылуы мүмкін. Түптеп келгенде, қандай да бір қоғам түрінің прогресшілдігін нақ осы өлшеммен, адамның өзін-өзі жетілдіруіне көмектесетін жағдайлардың деңгейімен бағалау қажет. Әлеуметтік прогресс қазір жаңа ойлау белгілеген құндылықтармен өлшенеді, бұл құндылықтардың арасында адам негізгі орын алады.

Тарихтың мағынасы туралы біздің ой-толғауларымыз көбінесе өткенді түсіну үшін қолданылатын ойлағыштық және құндылық алғышарттарынан туындайды. Тарихтың мағыналық мазмұны адамның тарихи тіршілігінің елес-көлеңкелері арқылы жеткен түсініктер нәтижесінде оның өзінің игілігіне айналады. Адамның жанды тіршілік иесі ретінде өзінің өткенмен байланыстылығын сезінген, бүгінін уайымдап, болашағына ой жүгірткен өмір сүру тәсілі оның тарихты түсінуі мен пайымдауына өшпес ізін қалдырады. Әрбір жеке адам белгілі бір әлеуметтік дүниеде, қоғамдастықта өмір сүреді, соған қарай өткен тарихты өзінше көріп-біледі, соның өзінде де, лайықты негізде адам болу - тарихтан ажырағысыз болу деп айтуға болады. Тарихтың тұтастығын пайымдау құндылықтармен безендірілген және адам тұрмысының тәсілдерінен тамыр тартатын күрделі таным үдерісі екені бірден түсініле қойған жоқ. Ол батыс ойшылдары «тарихи ақыл-ой сынының» қажеттігі туралы айта бастаған өткен ғасырдың екінші жартысынан бері ғана философиялық ойлаудың игілігіне айналды. XX ғасыр бұл бағыттағы ізденістерді тереңдетіп тарихтың мағынасын іздеп табу үдерісінің неғұрлым мазмұнды түрде көрінуіне алып келді. Кәсіби тарихшылар мен философтар тарихтың мағыналы көріністерін табу тәсілдерінің өзін ойластыра бастады.

Тарихшы қашанда өз зерттеуінің тақырыбын мағыналық бірлік ретінде түсінуге ұмтылады. Уақыттың қойнауына батып кеткен жергілікті оқиғалар, үдерістер жекелеген халықтардың, мемлекеттердің, адамзат басып өткен бүкіл жолдың неғұрлым кең мағыналы тарихына кіргізіліп жазылуға тиісті. Бұл үшін белгілі бір философиялық-дүниетанымдық негіздеулер талап етілетіні айдан анық. Тарих білімінің өзіндік философиялық жүгі ауыр екендігі де сондықтан. Бірегей тарихи оқиғаларды бүкіл әлемдік тарихтың картинасымен байланысты көру — философиямен шұғылдану деген сөз. Тарихтың мағынасы туралы ой толғайтын философтың жұмысы мұнан да күрделі: ол өзі қабылдаған дүниетаным тұғырнамасына сүйене отырып, тарихи білімдерді талдауға тиіс болады. Оның жұмысында философиялық ой-толғамдары өзіндік бір көп қалыптылыққа ие болады: бұлайша ойлау өткен оқиғаның тандап алынған көрінісіне, философ қарастырып отырған оқиғалардың біразының мәнісін ашуға үміткер, бәсекелес теорияларға сүйенеді, эмпирикалық деректерді пайдалануды көздейді, ал олардың көлемі өзгермей тұрмайды, өйткені мамандардың назарына жаңа дереккөздер ілігеді, кейде, тіпті, ескі деректердің бұрын белгісіз қырлары ашылып, басқа аяда көрінуі де жиі болып тұрады. Осының бәрінде де философ өзінің міндетті мақсатын — тарихты мағынаға ие бүтін ретінде қарастыруды ұмытпауға тиісті.

Тарихи процесс , кейде кенеттен, кейде эволюциялық рет өте гетерогенді ағып және барлық тоқырау түсіп. Алайда, жас ескі мәселе тарих қозғаушы күші болып табылады, қандай болып табылады. Осы күштердің бағыты туралы мәселені қою көптеген жауап берді, және ол мрачно утопизм элементтерімен, ұмтылмаған үшін дико оптимистік оның мағынасы өте әр түрлі болып табылады.

Ежелде ғана емес көне, ол адамзат өз төмендеуіне «алтын» ғасыр шыққан бұл өте танымал сенім болды. Тұрақты және прогресс қозғаушы күші экстремалды физикалық бедерінің жұмысқа адамдарды әкеледі, ғылыми-зерттеу және дамыту, ойлау адамды айыру компьютерлер пайда тік бағытын тоқтатты. Бұл, әрине, прогресс салдарын көзқарасы төтенше нүктесі, алайда, мұнда ақиқат үлесі бар. Жылы дамудың қозғаушы күштерінің тарихындағы болып есептеледі өндіргіш күштер, тиісінше, оларды жетілдіру географиялық және кейбір енгізуі бар адамзаттың одан әрі табысты дамуына әкеледі, және сипаты ұлттық. Басқаша айтқанда, өндірістік әдіс және прогресс белгілі бір дәрежесін білдіреді. қозғаушы күштер түрлі факторлар, бірақ қоғамның барлық салаларында негізінен ғылыми-техникалық прогресс болып табылады.

Ежелгі әлемде, өндірістің негізгі режимі деп уақытқа дейін, ол өте жемісті болды және сол қоғамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, құл еңбек болды. Бірте-бірте, алайда, бұл олардың еңбек нәтижелері мүдделі емес үшін құл, тиімді жұмыс істей алмайды аксиома, ол басым және құлдық өндірісінің неғұрлым прогрессивті феодалдық режимін ауыстыру келді. Әрине, ол өзінің алғашқы кезеңдерінде көп өнімді болды, бірақ байланысты шаруалар бостандығы жеке болмауына, сондай-ақ оның төтенше дәрежеде өнімсіз болып табылады. Келесі өндіріс іс-қимыл капиталистік режиміне енеді, жеке тегін өндіруші әрі қарай осы әсерін күшейту еді өндіріс құралдарына, құқығын бекіту үшін қажеттілігі бар екенін білдіреді, олардың жұмыс, нәтижесінде мүдделі қазірдің өзінде бар.

Екі жақты процесс және селективті әрекет - Жалпы, аяқталмаған. Адам дамуы барлық қоғамдардың бір мезгілде прогреске дегенді білдірмейді. дәуірінде мұздатылған, егер керісінше кейбір көнерген қоғам туралы Тас ғасыры, бұл Amazon индейцев еске жеткілікті.

Осылайша, прогресс қозғаушы күші ғана қоғам тарапынан жарамды, тіпті оларға бұл әсіресе 17, жүйе қарапайым емес - 18 ғасырдың. Осы кезеңде өндірістік процестерге елеулі өзгерістер болды. басқа салаларда әскери істерде үлкен өзгерістер, мемлекеттік басқару, техникалық және технологиялық процестерді қатар, олар өте қарапайым, тіпті артқа болуы мүмкін. қолданыстағы Басыбайлылыққа бірге, 19 ғасырдың ортасында орыс кең индустриялық дамуды еске алсақ та жеткілікті. тарих күштерін қозғалатын кешенді ғаламдық процесінде шығарылды және жалпы даму құйылады. Дамудың қозғаушы күштері, сондықтан, прогрессивті даму қайшылықтар болып табылады.

«Өркениет» ұғымы. Өркениет дегенде, алдымен «мәдениет» ұғымы ойға оралады. Бұлардың мағыналық жағынан бірінің екіншісіне өте жақын болуынан көпшілік жағдайда ғалымдар оларды синоним сөздер ретінде қолданып та келді. Жалпылама мағынада алғанда, мәдениет— айналадағы нағыздықты жаңартуға, адамның мүмкіндігі мен қабілетін айқындауға шыңдауға бағытталған адамзаттың шығармашылық қызметі болып табылады.

Өркениетті дүниежүзілік тарихи үрдіске талдау жасай отырып, мәдениеттен бөле қарастыру жаңа дәуір зерттеушілерінен басталды. Қазіргі замандык әлеуметтанушылар, тарихшылар мен философтар қоғамның өркениеттілігін оның үш айқындаушы өлшемі — техниканың жетістігі, қоғамның әлеуметтік түзілімі және қоғамның ішкі ұйымдасуы мен негізделуі тұрғысынан бағалайды. Осы тұрғыдан алып топшылағанда, өркениет (лат. civilis — азаматтық, мемлекеттік) деп белгілі бір елдер мен халықтардыц тарихи дамудың белгілі бір кезеңіндегі материалдық, рухани және әлеуметтік өмірінің өзіне тән сапалық ерекшеліктерін айтамыз.

Шығыс өркениеті. Өркениеттер арасынан тарихшылар әлемнің әр өңірінде, дамудың түрлі кезеңдерінде өмір сүрген елдерді немесе елдер топтарын бөліп алып қарастырады. Олардың ішінде айрықша маңызы бар өркениеттер тобы ежелгі Үндістанды, Қытайды, Вавилонды (Бабыл), Египетті және Шығыстағы мұсылман мемлекеттерін құрайтын топтар жатады.

Мәдени қызмет саласында Шығыс өркениеті бір кезде іргесі қаланған мәдени үлгілердің, ғұрыптардың, әрекет тәсілдерінің, еңбек машықтарының алдын ала қалыптасқан сүрлеуімен жүрді, шығармашылықтың жеке сипатына жол берілмеді. Адамдарға жеке еркіндік жағдайы жасалмады, оларды сословиелік немесе касталық бекітуге тартатын тұрақты еңбек бөлінісіне қатыстылық орын алды.

Дүние жүзіндегі алғашқы университет Шығыста ашылды. Жаңа тарихқа дейінгі кезеңдегі ғылым мен өндіріс технологиясының теңдесі жоқ жаңалықтарының басым көпшілігі Шығыста пайда болды. Индустриалдық өркениеттің суырылып алға шығуына, кейіннен ғылым мен техниканың қарыштап дамуына кең жол аршып берген төрт ұлы жаңалық — қағаз, компас, оқ-дәрі, әлемнің гелиоцентрлік жүйесі — алдымен Шығыста пайда болды.

Батыс өркениеті. Біздің заманымызға дейінгі VIII— VI ғасырлардағы Грекияда өзгеше ақша айналысы жүйесі, нарық және саяси ұйымдасудың негізгі формасы — полис қалыптасты. Халықтардың егемендігі мен бостандығы, демократиялық формалары туралы идеялар көтерілді.

Ежелгі Рим өркениеті Батыс өркениетінің ішінде ерекше орын алады. Римде қазіргі заманғы құқықтың негізі қаланды және ол бірнеше ғасырға созылған уақыт ішінде орнықты. Римдегі құқық жүйесі мүліктік және шаруашылық қатынастарды реттейтін, меншікпен байланысты құқыктық нормалар жүйесінің шартты міндеткерлік пен жауапкершілікті қамтамасыз ету ережесін, мүлікті мирасқа қалдырудың жетілген нормаларын қамтыды. Римдік заңгерлер құқықты жеке адамдардың пайдасын көздейтін жеке құқық және Рим мемлекетінің жағдаятына қатысты жамиғаттық құқық деп екіге бөлді. Римде императорлардың заң шығарушы қызметі үлкен маңызға ие болды. «Конституция» деген жалпы атпен эдикттер, декреттер жарияланды, рескрипттер, мандаттар таратылды.

Жердегі адамзат қоғамының прогресі үшін теңдесі жоқ ұлы күш пен жаңа серпін бергендері — еркіндік пен теңдік идеяларының көтерілуі болды. Бұл идеялар туралы түсініктер өзін-өзі басқару — коммуна үшін ғасырларға созылған күрес үрдісінде қалыптасты. Парламенттік басқарудың қайнар көзі де осы идеялардан басталды.

Көшпенділер өркениеті. Қазіргі қазақтардың жөне Орталық Азия мен Еуропаның шығысын мекен еткен өзге түркі тілді халықтардың бірқатарының ата-бабалары — қыпшақтардың көшпелі мал шаруашылығымен айналысқаны белгілі. Бұл көсіпті қыпшақтар өздерінен бұрын өмір сүрген сақ, ғүн тайпаларынан, кейін түрлі аттармен түрлі тармақтарға ыдырап, жеке ұлттардың негізін құраған түркі тайпаларынан мұра ретінде қабылдаған.

Көшпенділер өркениетін қоғамда орын алған рухани құндылықтар мен идеялар жүйесі тұрғысынан бағалау нағыз адами қасиеттер молшылығына бастады. Көшпенді халықтардың, соның ішінде қазақтардың өмірлік қызметі, әлеуметтік қатынастары, рухани өмірі ізгілікке, мейірімділікке, парасаттылыққа және басқа адамгершілік нышандарға толы. Оларды көшпенділердің әрбір әрекетінен де, сөзінен де көруге болады.

Көшпенділерде қылмыстың аз болуынан (жесір дауы, жер дауы немесе мүліктік қақтығыстар, барымта, төбелес сияқтылардан басқа, құқықтық жаза қолданылатын қылмыстардың болмауынан) мемлекеттік жазалаушы органдардың жұмысы жетілмеді. Бұқара тұрмысының қанағаттанарлық деңгейден төмен түспеуінен жергілікті билік иелеріне қарсы наразылык актілері — көтерілістер, толқулар, революциялар болмады.

Көшпенділерде қатыгездіктен гөрі мейірімділік, әділетсіздіктен бәрі әділеттілік, ездіктен бәрі ерлік, қайыршылықтан бәрі мырзалық, жұпынылықтан бәрі сәндік, мұңнан бәрі жайдарылық басым болды. Өмір сән-салтанатқа, толып жатқан мерейлі мерекелерге толы болды. Көшпенділер аштық, көтеріліс, сот, абақты, қайыршылық дегенді білген жоқ.

Шығыс өркениет – шығыс мәдениеттерінің әр түрлі уақыт және мекен кеңістігіндегі даму деңгейін бейнелейтін жалпы атау. Шығыс өркениет көп жағдайда Батыс өркениетіне қарама-қайшы ұғым ретінде қолданылып, дәстүрлі қоғамның батыс мәдениетінен ерекшелігін айғақтай түсу үшін пайдаланылады. Шығыстағы дала өркениеті, ислам өркениеті, қытай өркениеті, үнді өркениеті, т.б. сипаты жағынан әр алуан және әрқайсысының өздеріне тән ерекшеліктері бар мәдениеттердің болуы олардың бастау алатын рухани, діни, мәдени бастауларының әрқилылығымен анықталады. Жалпы адамзат өркениетінің ішінде өзіндік қайталанбас ерекшелігімен, рухани құндылықтарға қосқан мол үлесімен ерекшеленетін қазақ мәдениеті де дала өркениетінен бастау алатын, ислам өркениетімен құнарлана түскен жалпы Шығыс өркениет аясындағы дербес төл өркениет.

Ұлт тарихына байланысты келелі әңгіменің басталғанына біршама уақыт өтті. Бұқаралықақпарат құралдарының белсенділігі арқасында қалың жұртшылық Қазақстан тарихынан біршама дерек пен дәйек алды, соңғы уақытта алған рет қытай мұрағаттарынан Қазақстан тарихына қатысты 72 мыңнан астам құжаттың 283 томы көшіріліп алынғандығынан, Иран мен Үндістаннан тарихи қолжазбалар жеткізілгендігінен хабардар. Әрине, насихаттау мәселенің бір қыры ғана, Ұлттық тарихымызды зерттеу мен білікті оқытудың арқалап тұрған жүгі өте ауыр. Демек, бүгінгі дөңгелек үстел басындағы салиқалы ой пікірлер Отан тарихын оқыту, зерттеу және насихаттау бағыттары негізінде үш арнада өрбиді.

Бүгінгі күнгі тәуелсіздік жағдайында Қазақстан тарихын оқытуда, ғылыми тұрғыда пайымдауда қандай ұстанымдар басшылыққа алыну керек?

Мемлекеттің дамуына тікелей әсер етуші факторлардың бірі салиқалы саясат, тұрақты экономикамен қатар, ұлттық идеология екені белгілі. Ұлттық идеология қоғамды бір мақсатқа жұмылдырып, сол мақсатқа жету де бірігіп әрекет етуге шақырады. Ұлттық идеологияны қалыптастырудың жолы көп. Соның бірі және бірегейі Отан тарихы болып табылатыны сөзсіз. Ал, оны қалыптастырудың жолдары мен кейбір мәселелерін талқылау қазір маңызды.

Астанада өткен алқалы жиында көтерілген мәселелер мен айтылған ойлар сан-алуын. Солардың ішінде айрықша айдарланғаны – тарихи зерттеулер методологиясын жаңа сапалық сатыға көтеру. Кез-келген ғылыми жұмыс белгілі методологияға бағынып, соның негізінде жазылатыны даусыз. Бұл мәселе, Отан тарихында аса өзекті болып табылады. Ал, оның этномәдени аспектісі белгілі бір ұлттық құндылықтар төңірегіне негізделеді. Бұл қаншалықты жұмысты тиімді етпек?

Расында да еліміз егемендікке қол жеткізгеннен кейін Отан тарихын зерттеуде бірнеше ғылыми бағыттар қалыптасты. Осы бағыттар негізінде бүгінгі күнге дейін бірнеше ғылыми еңбектер жазылып, тың тұжырымдар жасалды. Заман талабы мен жаһандық құбылыстың өзгеруі ғылыми зерттеу жұмысын ұйымдастыру мәселесіне де жаңа көзқарастарды туындатты. Отан тарихында қандай бағыттар пайда болды және бұл бағыттар қандай методологияға негіздеуде.

Бүгінгі тарихты өзінің тар пәндәк шеңберінен шығару үшін де, ендігі жерде тарихшыны "пайымдаушы" ғалымға айналдыру үшін де біріншіден пәнаралық байланысты дамыту керек, екіншіден, ғылымның, мәдениеттің, қоғамның жаңа танымдық мәселелерін, олардың теориялық, әдістемелі, тұжырымдамалы арқауларын бір-бірімен ұштастыру керек.

Тарих – халықтың зердесі. «Өткенді білмей болашақты болжау мүмкін емес». Мұндай қанатты сөздердің түпкі мағынасы, ел үшін, мемлекет үшін тарихтың маңызы жоғары дегенге келіп тіреледі. Ендігі жерде ақиқат тарихты жазу ұлтшылдық деп саналмайды. Себебі, шынайы ел тарихын білу арқылы тарихи сана қалыптасады, тарихи сана арқылы ұлттық сана өсіп жетіледі, ұлттық санамыз биік деңгейге көтерілсе, егемендігіміз тұғырлы болатыны анық.

Талқыланған мәселелер аясындағы міндеттерді шешу кешенді жұмыс жоспарында назарға алынып, іс-шаралар жалғасын табады. Осы орайда бірнеше төмендегі ұсыныстарды назарға ұсынсақ :

1. «Тарих толқынында» бағдарламасы аясындағы Университет ғалымдарының атқаратын кешенді жұмыс жоспарын бекіту;

2. Ұлттық тарихты зерделеу мәселелері бойынша өзіндік тұжырымдарды ғылыми-практикалық конференция және ғылыми басылымдарда, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі тарапынан ғаламтор жүйесін Отан тарихы негізінде жаңадан ашылған Веб-порталға мақала жариялау;

3. «Тарих толқынында» бағдарламасы аясындағы университеттің профессор-оқытушылар құрамы Ғылыми жобалар даярлап, Отан тарихының зерттелу аясын кеңейту шараларына атсалысу;

4. Отан тарихын зерделеу бағытында Қазақстан тарихы кафедрасында саит ашу және жетекшісін бекіту;

5. Қазақстан тарихы пәні бойынша электронды оқу құралдарын әзірлеу;

6. Ұлттық сананы, ұлттық идеяны қалыптастыру мақсатында Ғылыми орталық құруды назарға алу;

7.«Тарих толқынында» бағдарламасының мақсатында Қазақстанның жаңа тарихының жиырма жылының мәнін пайымдау тапсырмасына орай, Тәуелсіз Қазақстан тарихы пәнін барлық бакалавриат мамандықтарының 2 курс студенттеріне оқытуды енгізу, сондай-ақ, Өлкетану пәнін оқытуды қолға алу тапсырмасын да назарға алып, тарихшы мамандықтарының элективті пәндері қатарына Өлкетану пәнін енгізуді қолға алу;

8. Әлемдік білім беру стандартына сәйкес ағылшын тобындағы мамандықтарға "Қазақстан тарихы ағылшын тілінде" атты пәнді оқытуды енгізу;

9. Пәнаралық байланыс жұмыстарын үйлестіру;

10.Ұлттық тарихты зерделеу жұмысын 2014 жылдың наурыз айында «Нұрпейіс оқулары» аясында өткізілетін халықаралық ғылыми-практикалық конференция барысында қорытындылауды назарға алу.

Тарихи қалыптасу тұрғысынан алғанда, қоғамның өркениеті әдетте классикалық, индустриалды және пост-индустриалды қоғамға бөлінеді. Құрылымдық тұрақтылықтың ең жоғары және әлеуметтік-мәдени реттеу салтына негізделген шығыс өркениеттері классикалық қоғамдар деп аталады. Дәстүрлі қоғамдарға жоғары сапалы деректер тұрғысынан, Еуропадағы халық алдындағы білім беру кезеңіне де жатады. Өнеркәсіптік кезеңнің басталуына дейін еуропалық феодалдық елдер шығыс елдерімен бірдей болды, онда өндіріс әдістері тайпалық қарым-қатынастармен және қоғамның әлсіз классификациясымен байланысты болды. Өнеркәсіптік (өнеркәсіптік, капиталистік) әңгіме — озық дамыған қоғамдардың сипаттамаларын көрсететін өндірістік технологиялардың қалыптасу дәрежесін сипаттайтын тұжырымдама. Өнеркәсіптік қоғамның доктринасын қолдайтындар, қазіргі заманғы әлемдегі неғұрлым елеулі өзгерістер кәдімгіден өнеркәсіптік қоғамға көшуімен байланысты деп санайды, оның басты ерекшелігі: машина жасау, зауытты ұйымдастыру, еркін сауда және базар, ең жоғары капиталдандыру. Өнеркәсіптік қоғамға көшу халықтың заманауи өзгерістеріне алып келді, оның нәтижесі классикалық догматты жою, халыққа тең құқықты орнату, қоғамдық-саяси өмірді демократияландыру болды. XV ғасырда. Жер халқының өміріндегі кржжалдық өзгерістер болды. Бұл кезеңде Еуропа өзінің дамуында алыс қашықтықта өтті. Шығыс елдерінің ең жаңа жетістіктерін пайдаланатын еуропалықтар — бұл қағазды ашу, ақпаратты сақтау мен мерзімінен бұрын таратуда айтарлықтай жетістікке қол жеткізді. Компасты пайдалану, саяхаттау, жаңа құрлықтарды ашты; тапаншамен қаруланған (қару-жарақтың көмегімен), колонияны басып алды.

Өнеркәсіптік қоғамда әлеуметтік топтардың еркін қозғалысы нәтижесінде сыныптық кедергілер жоғалып кетті, қарапайым адамдар үшін білім алуға ықтималдығы байқалды. Аралық топтардағы қайшылықтар жаңа құқықтық әдістер арқылы шешіле бастады. Жұмыстың барлық жағдайлары бойынша біріккен болатын. Барлық жұртшылық тең саяси және азаматтық құқықтарға ие болды — дауыс беру құқығы, саяси партияларда біріктіру және т.б. Монархияның әкімшілігін шектейтін жоғары заң шығарушы органдар (парламенттер) болатын ұлттық, либералдық-демократиялық елдер дамыды. XVIII ғасырда. саяси және қаржылық билікті заңды мемлекет құру және қоғамдағы құқықтық қатынастарды қалыптастыру негізінде бөлу процесі басталды. Бұл тегін алмасу дамыту жөніндегі әсер және үшінші мүлікке құқықтарын legitimizovat ықтималдығын берді. Капиталистік қатынастар батыстық мемлекеттерде тығыз орналасқан. Қазіргі адам мәдениеті. адамзат мәдениетінің саяси құрылымы тұрғысынан 191 федералдық және унитарлық үкімет қосылады — Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелері (БҰҰ), кейбір мемлекеттер, қаржы және әскери одақтарға қосу конфедерациясы, және әлі күнге дейін ешқандай анықталған ұлттық-мемлекеттік құрылыс бар 40 жер, ішінде. 3 мыңнан астам сөйлейтін халықтар мен адам топтарының саны көп жасалған Дараланған қоңырау. тілдер мен диалектілерде өз әдет, пайдалану, және жағдайға, 3 Әлемнің және басқа да діндер мен конфессиялардың саны көп ұстануға, қараңғыда жақтаушылары, сарғыш және қар-ақ жарысы . Прогрессивті мәдениет халықтың өмір сүру деңгейінің күрделі айырмашылығымен ерекшеленеді, ол шын мәнінде, негізгі құбылыстарды және қарама-қайшылықты анықтайтын сәнді және бақытсыз мемлекеттерде. Қажетті ерекшелігі ғылыми-технологиялық даму неғұрлым жоғары дәрежесі болып саналады. Оның жетекші бағыттары — автоматтандыру және компьютерлерді енгізу, жаңа материалдарды жасау, жаңа энергия көздерін іздестіру, ғарыш кеңістігін зерттеу.

Табиғат өздігінен дамиды және адамзат қоғамының заңдарынан тыс. Әңгіме шығармашылық күш ретінде жұмыс істейді, мәдениетті қалыптастырады. Бұл табиғаттан қоғамның бөлінуінің мәні. Кез-келген әңгіме мен табиғатқа қарсы тұру мүмкін емес. Табиғатқа байланысты адам осы принциптермен басқарылуы керек. Адам табиғатқа жеңімпаз немесе жеңімпаз ретінде емес, оның үлесі мен адвокаты ретінде тиіс. Табиғи ресурстарды қолдану үнемді және үнемді болуы керек. Адам табиғатпен маңызды нәрселерді қабылдауға міндетті емес, сонымен бірге оны бұзады. Табиғатқа, судың ластануына, іргетастың эрозиясына, өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің жойылып кетуіне байланысты антропогендік әсерлерге байланысты жақын арада пайда болған экологиялық апаттар — адамзаттың сәтсіздіктері. Мұндай әсердің нәтижесі өте қиын болады. 5. Қазақстанда экологиялық тарихтың өршуі. Табиғат адам өмірін — ауаны, суды, қолайлы климатты сақтауға барлық жағдайды жасады. Бұдан басқа, адам табиғи ресурстарды өзінің қалыптастыру үшін пайдаланады — ол үй, киім, басқа қажетті заттар жасайды. Табиғат — өмірдің бесігі, кілті. Тірі ағзалардың бар болуын қолдайтын табиғи жағдайлар бастапқыда болып саналады, ал барлық адам мен тірі адам өмірдегі екінші компонент болып табылады. Шындығында, планетадағы адам өмірі мен адамның өзі ең табиғи критерийлерге негізделгені туралы қорытынды шығаруға болады. Егер сіз оны қолдайтын жағдайларды жойсаңыз, Жердегі өмір жоғалады. Өкінішке орай, бұл қарапайым шындықты жүзеге асыру әрдайым қолайлы нақты әрекеттерге әкелмейді. Адамдар қажетті табиғи компоненттерді жойып жатыр. Бұл үшін оның алдын-ала шарты ретінде сілтеме жасауға болады, себебі адамның жазатайым оқиғаны білуіне және оның профилактикасы бойынша белсенді түрде әрекет етпейтін қоғам жұмысына қарсы екенін білдіру арасында қарсылық бар.

Өркениет — конфигурациясы және қоғам қалыптастыру. Мәдениет күн сайын дамып келеді. қоғамдағы нұсқаулығы адамның жағдайы, оның әлеуметтік және рухани әл-ауқатын, прогреске әлеуметтік жүйенің мүмкіндігі ретінде өркениеті. бірдей немесе әр түрлі әңгіме тарихи даму барысында пайда болатын сұрақтарға жауап беруге қабілетті емес кезде өркениет төмендеуі жағдайларда басталады. өркениеттің төмендеуі — алдыңғы әлеуметтік-мәдени нысандарда оны одан әрі қалыптастыру мүмкін еместігі, болашақ әлеуметтік прогресс үшін өткен сарқылуы. жеке факторлардың, әлеуметтік қауымдастықтар және саяси жоғары оқу орындарының мазмұны, қоғамдық өмірдің дәуірлеу аспектілері, және басқа да таң балғын рөлі: әлеуметтік қалыптастыру мәселелерін орнату zanogo қазіргі қоғамдағы бұқаралық модификациясы. Өркениеттердің түрлері: — космогенді, — техногендік немесе өнеркәсіптік — нақты уақыт режимінде қалыптасатын ақпараттық мәдениет. Cosmogenic мәдениет технология және қолдан-мылтық технологиясына негізделген, және әмбебап ғарыш заңдар әлеуметтік мекемелеріне байланысты жеке тұлғалардың әлеуметтік ұйымдастыру қатаң нысандары орнату құруға, өмірдің мәні анықтайды кезде қоғам табиғи күштер үлкен тәуелді сипатталды.

Ақпараттық өркениеттің қалыптасуы мен қалыптасуы Әлемнің жаппай үдерісіне айналды. Ақпараттық технологияларға негізделген қалыптасып келе жатқан әмбебап мәдениет — нақты уақыттың ішінде үміткердің жоқтығы туралы қоғамдық сеніммен сөйлесу. Қоғамдық сенімділік — қоғамдық өмірді ұйымдастырудың әмбебап обсоциотиологиялық және этикалық негіздерінен бір рет. Прогрессивті философия өнеркәсіптік өркениеттің орнына айналатын ақпараттық қоғамның мәні ретінде әлеуметтік лоялдылықты бағалайды. Оның ерекшеліктері: көп секторлы экономика мен муниципалды сектордың негізгі рөлімен реттелетін нарық болуы; еңбектің негізі, жұмыскерлердің еңбек ақы санына және сапасына сәйкес, қоғамның сол салаларының күшті қоғамдық қорғанысын, қандай да бір себептермен жұмыс істеуге мүмкіндігі жоқ; әлеуметтік өмірдің барлық салаларында ұйымдардың демократиялық формалары; барлық әлеуметтік маңызды процестерді мемлекеттік басқару; ғылым мен мәдениеттің жоғары дәрежесі, заңды және моральдық. Әлеуметтік адалдық туралы әңгіме адам санының және еңбек сапасының санына байланысты адамның жағдайын анықтайтын азаматтық әңгіме болып табылады.

Капитализм мен социализммен салыстырғанда әлеуметтік-экономикалық, саяси және рухани салалардағы ең жоғары көрсеткіштермен сипатталды.

Ақпараттық өркениеттің қалыптасу кезеңінде оның қалыптасуы әртүрлі тарихи және әдет-ғұрыптарға, наным-сенімдеріне, мемлекеттік тілді және тұтастай алғанда рухани мәдениет деңгейіне тән ұлттық және этникалық сипаттамалармен қалыптасатын әртүрлі формаларда жүзеге асырылады.

Бізді қоршаған әлем өзгеріп, өзгеріп отырады. Уақыт өте келе, барлық нәрсе бір мемлекеттен екіншісіне ауысады. Материалдың бәрі қартайып, қартайып, қирайды: «Ай астында ештеңе жоқ». Қашықтан жарқыраған жұлдыздарды қосқанда, қартайып, өледі. Уақыт ежелгі өркениеттерді сақтап қалды, бұл көптеген құпияларды және жұмбақтарды жердегі адамдарға қалдырды. Бір нұсқаға сәйкес, адамның өзі өліміне қатысады. Уақытты ешкім қорғайды — достар, қарсыластар жоқ. Көптеген басқа тіршілік формалары сияқты адам да пайда болып, есейіп, өледі. ең тамаша тұлғаны қоса алғанда, кезең ішінде әжімдерді, posedeyut және poredeyut шаш олардың жылтырлығы көрінісін жоғалтады қасы, бірақ жақсы жүрек өтелген жоқ, жарқын жарық шаша жалғастыруда және жарықтандыру жомарт жол дерлік барлық болашақ ұрпақ, және осы жолмен, бұл маңғаз ой пайда ғасырлар бойы, ақындар мен үкімет басшыларының көмегімен уақытқа жетіп, бізге жетеді. « Олар антикалықтан шығып, мыңдаған жылдар бойы адам ақыл-ойын ағартады. Біз болашаққа көз жүгіртіп, өткеннен шығып, ежелгі дәуірден дәм татуға тырысамыз, бірақ біздің уақытымызды сақтаймыз.

Мәдениет жердің барлық прогрессивті халқына дерлік берді, олар бұрыннан келе жатқан ұрпақтарды армандай алмады. Енді, бірнеше сағат емес, бірнеше ай бұрын, бұрынғыдай, континенттер мен мұхиттарды кесіп өтеміз; Біз үлкен ғимараттар саламыз, оған қоса, Бабель мұнарасы кішкентай ойыншық ретінде қарастырылады; Компанияның қолдауымен және Интернет арқылы біз планетамыздың әрбір нүктесімен дереу шатастыруға болады; осы дүниеде құпия болып табылады; ғаламның ұлылығын және ұлылығын біледі.

Кереметтер адамды жұбату емес, қазіргі заманғы өркениеттің бар SovmestnoVmeste, жалғыздықтан жәбір сезімін тоқтатпаңыз. Бұл сезім әр адамның өзін-өзі бір-бірімен, шөл далада өмір сүру қабілетіне ие. Жалғыздықтан жалғыздықтан біледі және қашықтағы кеңсесінде сағаттар, және бір видео камера түрмеге, және ашық мұхит өмір салдарды болды бір екенін, және Оңтүстік полюске суық топтары тереңдігі ай бірқатар жұмсалған бір деп — бұл жерде бәрі түрлі тамаша жазылған кітаптар. Бірақ мәдениет адамдар арасында бұрын-соңды белгісіз жалғыздықты туғызды, бұл халықтың жалғыздықтарынан әлдеқайда қорқынышты. Ал қайыршы — туыстарының, көршілерімен және мемлекетімен тозған, жасырын пәтердің тұрғыны; баспанасыз, картон қораптардан тұрғын үйге арналған және қоқыс контейнерлерінде тамақ іздейді; және жолаушы толып жатқан метрода машинада; және, кең особняков тұратын, бай әлемінің ажурная темір қақпа және сенімді қауіпсіздік қызметімен төрт метрлік бетон қоршау кесіп және ақшаға сатып барлық махаббат пен бақыт қоспағанда, қолдаймыз — барлық осы адамдар тікелей немесе жанама түрде жалғыз болды. адам көрінетін сыртқы белгілері жоқ, оның ішінде жатыр ол (жалғыздық, қайғы-қасірет немесе мұң, жалғыздық, сандырақ) болды және ол (немесе өзімен оңаша соңындағы қаптай жылы) көрінеді қай жерде қандай да жалғыздық, әр уақыт қалады: егер ол ретінде көрінбейді, жағынан байқалмайды. Бірақ бұл барлық қарамастан елеусіз өзгеріс қоршаған ортаға айналасында орналасқан және, ең алдымен, біздің планетада климаттың өзгеруі болып жүре алмайды. Соңғы он жыл ішінде, жиі табиғи апаттар: желден, торнадодан, су тасқыны, жер сілкінісі, құрғақшылық. Және де 2010 жылдың ыстық жазы үлкен жердегі ерекшелігі болды. Бұл табиғи апаттар жыл бойы барлық материалдық зиянды және адам құрбандарының көбеюін тудырады. Олар жаһандық ақпарат әдістеріне мұқият сипатталған және олардың апатты нәтижелерін ұсынумен мерзімді түрде баяндалады.

Климаттың жылынуымен түсіндірілетін, бұқаралық деп аталатын, басқа, ең елеулі табиғи оқиғалар бар. Сонымен, канадалықтар солтүстік өзендердің мұзын жарты ғасырдан бұрын 2 апта бұрын орташа есеппен ериді деп санайды. Соңғы жылдары Гренландта мұздықтардың қозғалысы теңізге қарай жылжыды. Жазда Арктиканың мұздануы бұрынғыға қарағанда маңызды. Оңтүстік Америкаға қарай созылған Антарктик түбегінде мұздықтар қарапайымдан гөрі еруі мүмкін. Кез келген жылы Гүлдің ағынының бағыты баяулады. Орыстардың ауа райы, әсіресе, соңғы метеорологиялық жазбаларды бұзған 2010 жылдың ыстық жазы және 2010 жылдың ыстық жазы ауа-райының таңдануын жалғастыруда.Бұл табиғи оқиғалар климаттың жылынуын тікелей немесе жанама түрде көрсетеді. Шындығында, метеорологтардың айтуынша, 1970 жылдан бастап, бүгінгі күнге дейін жалғасып келе жатқан айтарлықтай жылыну басталды. Осы уақыт ішінде жылу 0.6-0.8 ° C Температураның бұл артуы, егер мұздық кезеңнен өте ұзақ уақытқа шыққан кезде жылыну тек 4-5 ° C болатындығын ескерсек.

Ауа-райының өзгеруі немесе жердің тұрғындары оның ұлы ақыл-ойы мен технологиялық әлеуетіне назар аудармай, табиғи элементтерді көбірек алмайды. Дегенмен, ауа райы мәселелеріне алаңдамайтын адамдар жиі кездеседі. Климаттың байқалып отырған жылытуы нені анықтайды? Жақында табиғи катаклизмдер мен табиғи апаттар неліктен жиірек болды? Оған қатысатын адам бар ма? Иә болған жағдайда, ол олардың пайда болу мүмкіндігін азайтуға қандай нақты қадамдар жасау керек? Олар өркениеттің шабуылының салдары немесе адамның жұмысынан автономды табиғи процестердің ерекше көрінісі деп санай ма? Осы және басқа да ұқсас сұрақтар барлық жастағы адамдарда пайда болды және олар соңғы жылдары маңызды болып табылады. Оларға өмірді растайтын және пессимистік әртүрлі жауаптарды алуға болады. Өмір-растай мысал дәл уақытында болды, және табиғи құбылыстар мен процестер орын туралы ерекше ештеңе жоқ; барлық осы әлемдегі ең үздік болып табылады. Мысалы, барлығын дерлік және оны немесе басқа да табиғи апаттар қозғады, және табиғи ресурстарды өндіру және жеке бизнес жоғалтып және жұмыссыз болуы қорқыныш байланысты сол, және әкімшілік және мүлікті алған кім, оларды жоғалтып күмән білдіре емес, кім жауап және әкімшілік төленген немесе бақуатты білдіреді, бірақ жәрмеңкеде, және алдын ала қамту оларға былай деді кімге сипаттағы аудармашылар, үлкен саны.

Өркениет көбінесе мәдениетке қарама-қайшы келеді. жиі өркениет адамзат рухының жұмыс ретінде түсініледі ретінде осы уақыт ішінде, жайлылық және әлеуметтік конвенциялар жиынтығы оны азайту, барлық нақты өркениетін қосу үшін. ХХ ғасырдағы философтар. көбінесе олардың мазмұны қарағанда өркениет және мәдениет пікір айналды, және мәдениет қарағанда, әдетте, мәдениеттер, тез қолайсыз бағалау болды. Освальд Шпенглер, кітап «Еуропа құлдырауы» жасаушы былай деп жазды: «Өркениет мәдениеттің сөзсіз тағдыры … логикалық салдары, соңы және соңғы мәдениет». Бірақ ол тез антитеза ол бейсаналық тұтастай Жердің халықпен салыстырады қоғамның Қақпаға фраза көңілі жасаушы жеке қалауы мен құндылықтар ретінде түсінген жөн болып табылады. Өркениеттің рухани құндылықтарды бұзатын монстр тәрізді көзқарасы заңның өзгеруіне байланысты заңсыз болып табылады. Бұл мәдениет жойылып кеткен адамның адамгершіліксіз күйзелісі туралы Руссостандық ұғымдардан келеді. «Қарабайыр жұмақ» ертегілері ғалымдар қиын шықты, дуализм тән христиан еңсеруге ойлау, усмешкой қоса алғанда себеп емес ілгеріледік. ұзақ уақыт бойы бездушные мәселенің дәл бөлу және иләһи рухына христиан Көрулер байланысты Cav адам санасының табиғи нысандары ретінде өркениет және мәдениет зерттеу тұйығы: мысалы биологиялық қажеттілігін, сондай-ақ арнайы заңдар psbiologicheekimi қалыптастыру қоғам саналы жаратылыстар.

Өркениет — әлеуметтік-мәдени білім. қалыптастыру өндіру әдісімен туындаған әлеуметтік қатынастар жүйесін қосатын болса, қарамастан мәдениет, мәдениет және жергілікті тарихи нысанын түрлі қайталанбас ерекшеліктерін сипаттайтын, негізгі пікірі болып саналады. бір қалыптастыру осы салдары әр мүмкіндік түрлі тиісті ерекшеліктерімен өркениеттер бірқатар poprisutstvuesh бар, және екінші жағынан, мәдениет құрамалардың бірқатар кезекпен өту арқылы, тек оған тән тұрақтылық және айырым симптомдары қорғау мүмкіндігі бар. біз нсек қалыптасу қадамдары туралы бірлігі ретінде қабылдауға барлық таныс Бұл тұрақты нысаны, болды, мысалы, Египет мәдениет.

Өркениеттің пайда болуы көптеген қарама-қайшылықтар, оның халқына даусыз элементтер. Сонымен қатар, қайшылықтар күнделікті өмірде, адамдардың тәжірибесінде әлеуметтік-экономикалық субъектілердің барлығында көрініс табады, бірақ олардың негізгі себебі қарапайым санадан жасырылады. Соның салдарынан бірінші жобадағы адам үшін өркениеттің деструктивті күші — мәдениет, мысалы, адам өміріне мүлдем керемет түрде бүлдіреді. Қоғамның әрқайсысының қозғалысын, рухани байлықтың құлдырауын, кедейшілік пен байлық арасындағы қарсылықты өркениеттердің өркениетінің көтерілуімен — жергілікті, сондай-ақ, адамгершілікпен қоса, қысым көрсетеді. Бірақ бұл құбылыс ғаламшарда, шын мәнінде, өркениетке айналу және ойнау үшін қажет. Бұл адам өркениетті жаңғыртуға және дамытуға дарынды адам. Осындай адамның қалыптасуы үшін мәдениет өмірінің маңызды шарты болып табылады. мәдениет жоқ, ешқандай өркениет, бірақ ол ретінде мәдениет мәдениетті қалыптастыруға әсер, сондай-ақ — өнімсіз еңбек істеп арналған қысқа мерзімді, материалдық және адам ресурстарын босатылды, пайдалылығы кейбір салыстырмалы саласына байланысты, мысалы, мен жанама, мәдени құндылықтарды жасау үшін тамаша материалдар астам қолдану ықтималдығын бере отырып және құралдары.