Реферат тақырыбы: Заманауи білім берудегі өлшемдік бағалау технологияларының қызметі

Орындаған: ШТҚс 131 тобының студенті А. Бақтыбекқызы

Талдықорған, 2019 жыл

КІРІСПЕ
1. БІЛІМ БЕРУ САПАСЫНЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ. БІЛІМ БЕРУДІҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН САПАСЫН БАҒАЛАУ.

ҚОРЫТЫНДЫ

12 жылдық білім беруге көшу білім беру жүйесін модернизациялауға әкеледі, бұл ретте әр ұстаз педагогикалық құндылықтар жүйесін өзгертуі тиіс, және, ең алдымен, бұл бағалау жүйесіне қатысты болуы тиіс. Тек аспаптардың әртүрлілігі, шкалалардың икемділігі мен сезімталдығы, өлшемдік және жинақтаушы бағалау құралдарын қолдану заманауи мұғалімнің пәндік, сонымен қатар тұлғалық нәтижелерді әділ бағалауына мүмкіндік береді.

Оқу нәтижелерін бағалау оқу үдерісінің бір жақты сипаты болып табылады:

• 
  баға қоюда қолданылатын меже;
  
• 
  баға қою мерзімділігі;
  
• 
  білім беру үдерісі субъектілері арасындағы байланыс механизмі;
  
• 
  оқушылардың қаншалықты табысты оқитындығын өз бетімен анықтау механизмі.
  

Көптеген онжылдықтар бойы 5 балддық бағалау оқушылардың жетістіктерін басқа оқушылардың жетістіктерімен салыстырудан тұрды, және бағалаудың осындай тәсілінің бірқатар кемшіліктері де жоқ емес:

• 
  Оқытудың жоспарлы нәтижелеріне жетуді бағалаудың оқушыларға, ата-аналарға және педагогтерге түсінікті нақты критерийлері жоқ.  Педагог бірыңғай критерийлер бойынша әр оқушының жетістіктеріне емес, керісінше сыныптағы білімнің жалпы орташа деңгейіне бағдарлана отырып баға қояды.
  
• 
  Оқушыларға қойылатын бағалар оқу бағдарламасының жеке бөлімдері бойынша білімнің, машықтардың, қабілеттердің нақты элементтерін меңгеру туралы түсінік қалыптастырмайды, ол әрбір оқушыны оқытудың жеке траекториясын анықтауға мүмкіндік бермейді.
  
• 
  Оқу барысында оқушы мен мұғалім арасында жедел байланыс жоқ, ол оқушылардың оқуға деген ынтасын көтеруге ықпал етпейді.
  

Сапа - бұл жүйелі-құрылымдық және құндылық-прагматикалық аспектілердің бірлігін көрсететін анықтамалар жүйесі арқылы ашылатын күрделі философиялық, жүйелі, экономикалық және әлеуметтік санат.

Сапа - бұл объектінің елеулі анықтығын білдіретін философиялық санат, соның арқасында ол басқаша емес, бұл олардың қасиеттерінің жиынтығында анықталатын объектілердің сипаттамасы.

Білім сапасы адамның түрлі қызмет түрлерінде білімді меңгеруі мен қолдануын көпаспективті талдау ретінде анықталады. Жүйеде білім сапасының негізгі параметрлері: толымдылық, тереңдік, жеделдік, икемділік, саналы болу болып табылады.

Білім беру сапасы - қоғамдағы білім беру процесінің жағдайы мен нәтижелілігін, оның жеке адамның азаматтық, тұрмыстық және кәсіби құзыреттілігін дамыту мен қалыптастыруда қоғамның (түрлі әлеуметтік топтардың) қажеттіліктері мен күтулеріне сәйкестігін анықтайтын әлеуметтік санат.

Білім беру сапасы деп «білім беру мекемесі ұсынатын білім беру қызметтерінен білім беру процесінің әртүрлі қатысушыларының күтулерін қанағаттандыру дәрежесі» немесе «білім беруде қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу дәрежесі» түсініледі.

Соңғы келтірілген анықтамалардан, Егер білім беруді тауар немесе қызмет ретінде қарайтын болса, бағаның нарықтық түсінігімен білім беру сапасының ұқсастығы туындайды.

Біз білім беру сапасының ұғымына келесі көзқарасты ұстанамыз.

Білім беру сапасы қабылданған Білім доктринасына, әлеуметтік нормаларға, қоғам, мемлекет және жеке тұлға талаптарына сәйкес келеді.

Бұл мағынада білім сапасына қойылатын талаптардың үш бағыты бар: жеке тұлғаның талаптары, қоғам талаптары, мемлекет талаптары.

Мемлекеттің талаптары тиісті білім беру және кәсіптік бағдарламаларды қажетті деңгейде игеруге, қажетті біліктілік рәсімдерін жүргізуге (мемлекеттік емтихандарды тапсыру немесе дипломдық жобаны және т.б. қорғау түрінде) және тиісті мемлекеттік сертификат (диплом) алуға ауысады. Бұл ретте осы рәсімге білім беру процесін тікелей жүзеге асыратын тиісті мемлекеттік (немесе мемлекеттік емес) білім беру мекемесі әрекет ететін делдал міндетті түрде араласады. Мемлекеттік сынақтарда түлектердің алған бағаларын және олардың аралық нәтижелерге сәйкестігін ескере отырып (3-кесте), мемлекет тұрғысынан білім беру сапасымен барлық қалыпты және білім беру мекемесі Мемлекеттік стандарттардың талаптарын еркін түсіндірмейді деп айтуға болады.

Білім беру сапасын қалыптастыру үдерісі келесі факторлармен анықталады:

1. 
   білім беру мақсаттарының сапасына;
   
2. 
   білім беру стандарттары мен эталондарының;
   
3. 
   білім беру бағдарламаларының сапасына;
   
4. 
   кадрлық және ғылыми әлеуеттің сапасы;
   
5. 
   талапкерлер сапасымен;
   
6. 
   бітірушілердің сапасымен;
   
7. 
   білім беру процесі құралдарының сапасына;
   
8. 
   білім беру технологияларының сапасын;
   
9. 
   бақылау жүйесінің тиімділігі;
   
10. 
    білім беру процесінің барысы мен нәтижелері бойынша кері байланыстың болуы;
    
11. 
    дәстүр жүйесі;
    
12. 
    табыстылығы кіру социум;
    
13. 
    білім беру деңгейі мен сапасындағы қоғам мен мемлекет жеке қажеттілігінің келісілуімен.
    

1. Тұлғаның білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыру.

2. Қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру.

3. Мемлекеттің қажеттіліктерін қанағаттандыру.

4. Тұлғаның кәсіби қызметін меңгеруіне және тиісті біліктілік алуына жағдай жасау.

Сонымен қатар, кәсіби қызмет, кем дегенде, екі аспектіде қарастырылуы тиіс: тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі бекіту құралы ретінде және оның тұрақты әлеуметтік қорғалуы мен бейімделуінің құралы ретінде.

Білім беру сапасын бағалау үшін норма немесе ЭТАЛОН ұғымын енгізу қажет.

Білім беру сапасының нормасы-жеке адамның, қоғамның, мемлекеттің қажеттіліктеріне сәйкес келетін білім сапасына қойылатын талаптардың анықталған және белгіленген құжаттық жүйесі.

Білім сапасын бағалау эталондық деңгейді, сапа нормасын тіркейтін қасиеттерді (функцияларды) базамен өлшеудің ара қатынасын білдіретін сапа өлшемі (сандық немесе семантикалық) болып табылады.

Сапаны бағалау ішкі немесе сыртқы болуы мүмкін, онда ішкі баға деп біз білім беру процесін жүзеге асыратын жеке тұлғаның өзі немесе мекеменің берген бағасын түсінеміз. Соңғысы білім беру процесін жүргізуде кері байланыс пен түзетуді жүзеге асыру үшін қажетті аралық бағалау ретінде ғана мағынаға ие. Сыртқы деп - мемлекеттік аттестаттау комиссиясы (мак), Социум, кәсіби орта және т. б. арқылы мемлекеттің білім сапасына берілген бағалауды түсінеміз.

Әрине, мемлекет тарапынан білім беру сапасының нормасын анықтау (проблеманың күрделілігі мен көп қырлы болуына байланысты) білім беру стандартының әртүрлі тұжырымдамаларында өз көрінісін тапқан эталондар жүйесін енгізуді талап етеді. Сонымен қатар, ол тек бір тараптың - мемлекеттің білім беру сапасына деген көзқарасын көрсетеді. Емтихандағы, сынақтағы барлық бағаларды және оқу процесінде алынған басқа да бағаларды тек ішкі және аралық деп қарастыруға болады, олар жақсы жағдайда өте пайдалы және маңызды (мемлекеттік білім беру стандартының білім беру мекемесінің түсіндірмесін көрсететін) болса да бере алады, бірақ студент пен бітірушінің кәсіби даярлығының сапасына жанама және жеткілікті шартты, пәндік бағытталған баға бере алады.

2. ОҚЫТУ НӘТИЖЕЛЕРІН БАҒАЛАУДЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ЖАҢА ҚҰРАЛДАРЫ.
Бағалау әдістемесінің жалпы принциптерін әзірлеу әлі күнге дейін проблема болып қалып отыр, себебі білім беру мақсаттарын қол жеткен оқу нәтижелерімен дәйекті салыстыруды жүзеге асыру өте қиын. Мақсаттар, әдетте, өте жалпы және сондықтан абстрактілі санаттарда көрсетілген: «білікті маманды дайындау», «ғылыми дүниетанымды қалыптастыру», «ғылыми әдіснамамен қаруландыру» және т.б. нақты бағалау жағдайында тексерілетін білім берудің соңғы мақсаттары мен оқу нәтижелері әртүрлі тілдерде тұжырымдалады. Мақсаты - интегралды, жалпы санаттағы тілде, ал нәтижелері - нақты білім, білік, дағды тілінде, яғни іс-әрекет тілінде. Бағалаудың тиімді және жеткілікті қатаң критерийлерін әзірлеу үшін оқытудың мақсаттары мен нәтижелерін бір тілде, бір ұғымда және терминде баяндауға тырысу қажет, бұл әрқашан мүмкін емес.

Оқушылардың оқу-танымдық қызметін бақылау нәтижелері оның бағалауынан көрінеді. Бағалау - бұл білімді, шеберлікті және дағдыларды меңгеру деңгейін анықтау.

Бағалаудың сандық көрінісі белгі болып табылады.

Қазіргі уақытқа дейін тек педагогикалық практикада ғана емес, сонымен қатар дидактикалық және әдістемелік әдебиетте «бағалау» және «баға» терминдері кейде синонимдер ретінде түсініледі. Жиі, белгі болған кезде баға айтады (баға қою, баға жүйесі және т.б.). «Бағалау» және «баға» – жақын, бірақ бірдей емес ұғымдар.

Баға - бұл білім алушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын цифрларда немесе Галлдарда сандық бағалаудың шартты көрінісі.

Оқу нәтижелері тек бағамен ғана емес, сонымен қатар басқа да құралдармен бағалануы мүмкін. Мысалы, бұл сөздік мақұлдау мен мақұлдамау, алғыс білдіру, грамоталар мен медальдармен марапаттау және т. б. болуы мүмкін.

Оқушылардың білімін бағалаудың балдық жүйесі Ресейде 1917 жылғы төңкеріске дейін болған. Содан кейін нөлдік баға жойылды, жүйе бес баллға айналды.

Мектеп тарихында білім беру нәтижелерін бағалау әр түрлі болды. 1917 жылдан кейін оқу идеясы дамыды. Кеңес Еңбек мектебінің тұжырымдамасына сәйкес оқу қызметі оқушылардың қызығушылығына, дербестігіне, бастамашылығына, оқу-жаттығудың шығармашылық сипатына бағытталуы тиіс. Оқушылардың белгілері арқылы тәртіптеудің бұрынғы әдістері жарамсыз деп танылды. 1918 ж. мамырында РСФСР Наркомпросының қаулысы шықты, онда мыналар анықталды:

* оқушылардың өзін-өзі тануын бағалау үшін балл жүйесін қолдану мектеп тәжірибесі жағдайында барлық жағдайларда тоқтатылады;

* сыныптан сыныпқа көшіру және куәліктер беру педагогикалық кеңестің оқу жұмысының орындалуы туралы пікірлері бойынша оқушылардың жетістіктері негізінде жүргізіледі.

Емтихандардың кез келген түріне тыйым салынды: түсу, аударма және бітіру. Жеке бас тартылды: сабақта оқушыларды тексеру. Тек соңғы жағдайларда ғана жаппай ауызша тексерулер мен сынақ сипатындағы жазбаша жұмыстар іске қосылды. Өткізілген тақырып бойынша оқушылармен мерзімді әңгімелер, оқылған кітаптар, мақалалар туралы баяндамалар ұсынылды. Оқушылардың жеке таңдау бойынша өз бетінше орындалған жұмыстары туралы есептері құпталды. Дәстүрлі бақылау жүйесінің орнына негізгі нысан өзін-өзі бақылау, жеке оқушының емес, мектеп ұжымының жетістіктерін анықтау болды. Тест тапсырмалары өзін-өзі бақылаудың ең жарамды түрлерінің бірі ретінде кеңінен таралған.

Білім алушылардың дербестігін дамытатын болғандықтан, білім берудің оң жақтары бар. Бірақ көбінесе мұндай оқыту білім сапасының төмендеуіне, тәртіптің нашарлауына әкеп соқты. Оқушылар мектепте және үйде үнемі жаттығуды, сабаққа қатысуды тоқтатты. Сондықтан алдымен бақылаудың әртүрлі формалары стихиялық түрде енгізіле бастады, ал 1932 жылы жеке тәсіл негізінде әрбір оқушының білімін жүйелі түрде есепке алу принципі ресми түрде қалпына келтірілді.

1935 ж. қыркүйекте бес сөздік (ауызша) баға енгізілді: «өте жақсы», «жақсы», «қанағаттанарлық», «нашар», «өте нашар», олар 1943 ж.соңына дейін жүзеге асырылды. Осы қаулымен кейін шыққан сандық бес балдық бағалау жүйесін қолдану туралы нұсқаулықта параметрлер қалыптастырылды, сол немесе өзге белгі қойылады.

Білімді жүйелі түрде есепке алуды енгізу өзін ақтады, оқу дайындығы және оқушылардың тәртібі артты.

Оқу іс-әрекетінің нәтижелерін балл түрінде бағалаудың қалыптасқан жүйесі кемшіліктерге қарамастан әлі күнге дейін лайықты алмастыруды таппады. Кейбір педагогтар, ғалымдар оқу дәрежесін бағалаудың қазіргі жүйесіне қарсы. Олардың басты дәлелдері:

* оқытылуы іс жүзінде үш балдық шкала бойынша бағаланады • «1» және «2» белгілері білмеу белгілейді);

* оқуды бағалаудың дұрыс еместігі (белгілер «5», «4», «3» гимназия сыныптарында да, дарынды балаларға арналған сыныптарда да, жалпы білім беретін мектептердің сыныптарында да, түзету-дамыту сыныптарында да қойылады, сондықтан олар бірдей емес);

*оқушылардың білімін бағалау үшін үш баллдық шкала жеткіліксіз (сондықтан оқытушылар суррогаттық шкаланы пайдаланады. Ғалымдар жаңа бағалау шкалаларын ұсынады: он балдық, он екі балдық, стобалль және т. б.

Дәстүрлі бағалау әдістемелерімен қатар білімді тестік бақылау кеңінен қолданылады. Стандартты пәндік тестілерді Мұқият эмпирикалық тексеру және ажарлау жүргізіледі және мұғалімдер мен оқушылардың тестілеу процедурасына психологиялық әдеті біртіндеп өзгереді.

Педагогикалық тестілеу білім алушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын меңгеруін бақылау әдістерінің бірі ретінде білімді бақылаудың дәстүрлі әдістері алдында маңызды артықшылықтарға ие. Міне, олардың кейбірі:

1. Дәстүрлі әдістерге қарағанда анағұрлым жоғары, бақылаудың объективтілігі. Әдетте студенттердің алған бағасына оның оқу жетістіктерінің деңгейінен басқа көптеген басқа факторлар әсер етеді: оқытушы мен студенттің жеке басы, олардың өзара қарым-қатынасы, қатаңдығы немесе керісінше, оқытушының либералдығы және т.б. дәстүрлі бақылау әдістері негізінде қойылған бағалауда Елеулі субъективті компонент көрсетіледі. Бұл белгілі бір жауап үшін әр түрлі оқытушылар әр түрлі белгілер қоя алады. Сынақта субъективті факторлардың мұндай әсері болмайды. Егер тест жеткілікті сапалы болса, онда алынатын баға объективті ретінде қарастырылуы мүмкін.

2. Тест көмегімен алынатын баға дифференциалды. Бақылаудың дәстүрлі әдістерінде төрт баллдық шкала («Өте жақсы», «Жақсы», «Қанағаттанарлық», «Қанағаттанарлықсыз») қолданылады.

Тестілерді ерекше ұйымдастыру арқасында тестілеу нәтижелері, егер қажет болса, бағалау градациясынан көп сараланған шкалаларда ұсынылуы мүмкін. Бұл ретте оқу жетістіктерін өлшеудің неғұрлым жоғары дәлдігі қамтамасыз етіледі.

3. Тестілеу бақылаудың дәстүрлі әдістеріне қарағанда анағұрлым жоғары тиімділікке ие. Тесттерді студенттердің үлкен топтарында бір уақытта өткізуге болады. Қорытынды баға алу үшін нәтижелерді өңдеу бақылау жұмыстарын тексергеннен гөрі жылдамырақ жүргізіледі. Әсіресе, тестілеу түрінде емтихан өтетін уақытты үнемдеу үлкен.

Әрине, тестілеу бақылау әдісі ретінде өз шектеулері бар. Тест арқылы тек ұйымдастырылған оқу материалын меңгеруді тексеру оңай. Пәнді терең түсінуді тексеру, оқылатын пәнге тән ойлау стилін меңгеру тестілер көмегімен қиынға соғады,дегенмен, негізінде мүмкін. Бір жағынан студентпен тікелей байланыстың болмауы бақылауды объективті етеді, бірақ екінші жағынан басқа кездейсоқ факторлардың нәтижесіне әсер ету ықтималдығын арттырады. Мысалы, студенттің тапсырманы дұрыс түсінбеу немесе дұрыс түсінбеуінен туындаған кездейсоқ қателіктерін бақылау мүмкін емес. Бұл кемшіліктерді едәуір дәрежеде жеңуге мүмкіндік беретін өте күрделі әдістер бар.

Тестілеу шектеуі бақылау әдісі ретінде тесттерді дұрыс қолдану үшін жақсы түсіну қажет. Кейбір жағдайларда тестілердің дәстүрлі бақылау әдістерімен үйлесімі жақсы әсер береді. Тестілердің қадір-қасиеті кездейсоқ факторлардың нәтижесіне әсер ету ықтималдығының дәрежесін бағалауға және демек, алынған нәтиженің қаншалықты дәлдігін білуге болады.

Ағымдағы бақылау оқыту барысында жүзеге асырылады және білімнің, іскерліктің, дағдылардың қалыптасу дәрежесін, сондай-ақ олардың тереңдігі мен беріктігін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл бақылау оқушылардың білімдеріндегі кемшіліктерді дер кезінде анықтауға және оларға бағдарламалық материалды меңгеруге көмек көрсетуге мүмкіндік береді. Ағымдағы бақылау әр сабаққа дайындалу үшін оқушының жауапкершілігін ынталандырады.

Мерзімді бақылау белгілі бір уақыт кезеңінде жұмыс қорытындысын шығарады. Ол тоқсан немесе жарты жылдықтың соңында жүзеге асырылады.

Тақырыптық бақылау осы материалдың меңгеру дәрежесін анықтау үшін тақырыпты, бөлімді зерделегеннен кейін жүргізіледі.

Қорытынды бақылау оқытудың соңғы нәтижелерін анықтауға арналған. Ол пән бойынша барлық білім, білік және дағды жүйесін қамтиды.

Кейінге қалдырылған бақылау-тақырыпты, бөлімді, курсты (бұл мерзім үш айдан жарты жылға дейін және одан да көп ауытқуы мүмкін) зерделегеннен кейін қандай да бір уақыт өткен соң қалдық білім мен іскерлікті анықтау. Кейінге қалдырылған бақылау бақылаудың түрі ретінде соңғы нәтиже бойынша процестің тиімділігі туралы талқылау талабына сәйкес келеді.

Бақылау әр түрлі нысандарда жүзеге асырылады. Нысан бойынша бақылау жеке, топтық және алдыңғы болып бөлінеді.

Бақылау кезінде әр түрлі әдістер қолданылады. Бақылау әдістері-бұл білім алушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің және педагогикалық жұмысының нәтижелілігін анықтайтын әдістер. Педагогикалық практикада ауызша, жазбаша, практикалық, машиналық бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері қолданылады.

Ауызша бақылау білім алушыларға ауызша сұрау жүргізу барысында жүзеге асырылады. Ол білім алушылардың білімін анықтауға, олардың материалды баяндау логикасын қадағалауға, процестер мен болып жатқан оқиғаларды сипаттау немесе түсіндіру үшін, өз көзқарасын білдіру және дәлелдеу үшін, дұрыс емес пікір мен т. б. теріске шығару үшін білімді пайдалана білуге мүмкіндік береді.
Жазбаша бақылау жазбаша тапсырмаларды (жаттығулар, бақылау жұмыстары, шығармалар, есептер және т.б.) орындауды көздейді. Бақылаудың мұндай әдісі барлық білім алушылардың білімін бір уақытта тексеруге мүмкіндік береді, бірақ жазбаша тапсырмаларды тексеруге көп уақыт жұмсауды талап етеді.

Практикалық бақылау практикалық жұмыс дағдылары мен біліктерінің қалыптасуын немесе қозғалыс дағдыларының қалыптасуын анықтау үшін қолданылады.

Ақпараттық технологиялардың дамуымен компьютерді пайдалану арқылы тарату бақылауға алынды. Машиналық бақылау оқушылар мен мұғалімнің уақытын үнемдейді. Бақылау машиналарының көмегімен білімді бағалау мен өлшеудің бірыңғай талаптарын орнату оңай. Бақылау нәтижелері статистикалық өңдеуге оңай беріледі. Білімді бағалау кезінде мұғалімнің субъективизмі жойылады.

Бақылау машиналарын қолдану өзін-өзі бақылауды табысты жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өзін-өзі бақылау машиналарды қолданбай да мүмкін. Бірақ ол үшін білім алушыларды өз бетінше қателерді табуға, танымдық есептерді дұрыс шешпеу себептерін талдауға, оларды жою тәсілдерін іздеуге үйрету қажет.

Әр түрлі бақылау әдістерін біріктіру аралас (тығыздалған) бақылау деп аталады. Әдетте ауызша және жазбаша сауалнаманың үйлесімі.

Оқыту үдерісінде бақылауға мынадай педагогикалық талаптар қойылады:

* бақылаудың жеке сипаты. Үлесті бақылау әр оқушының жұмысына, оның жеке оқу қызметіне жүзеге асырылады. Жекелеген оқушылардың оқу-жаттығу нәтижелерін ұжым жұмысының қорытындыларымен ауыстыруға болмайды және керісінше;

* оқыту процесінің барлық кезеңдерінде бақылау жүргізудің жүйелілігі, жүйелілігі;

* бақылау жүргізу нысандарының әртүрлілігі, бұл көбінесе оқыту, дамыту және тәрбиелеу функцияларын орындауды қамтамасыз етеді;

* бақылаудың жан-жақты болуы. Бақылау теориялық білімді тексеруге, интеллектке субъективті және қате пайымдаулар мен қорытындыларды, білім алушылардың жеке тұлғалық қасиеттерін тексеруге мүмкіндік беруі тиіс.;

* білім алушылар тарапынан талаптардың бірлігі.

Соңғы уақытта тестілік бақылау көп таралған. Мұндай бақылаудың негізгі құралы тест болып табылады. Өлшеу пәніне байланысты педагогикалық, психологиялық, социологиялық, әлеуметтік-психологиялық, мәдени және т. б. тесттер бөлінеді.

Жоғарыда аталған активтерді есепке ала отырып баллдардың рейтингтік сомасы бақылаудың мынадай түрлерінің нәтижелері бойынша қалыптастырылады:

1. Кіріспе бақылау-кезекті пән бойынша студенттердің білімі мен іскерлігін бақылау.

2. Ағымдық бақылау-студенттердің дәрістерде, зертханалық-практикалық сабақтарда білім мен іскерлікті меңгеру деңгейін үздіксіз «қадағалау»; зертханалық жұмыс және оны қорғау туралы есепті уақытында және ұқыпты ресімдеу; ситуациялық есептерді шешудің жылдамдығы мен дәлдігі. Барлық қызмет түрлері бойынша орындалатын жұмыстардың маңыздылығы мен қиындығына қарай кафедра қабылдаған баллдар есебі жүргізіледі.

3. Аралық бақылау - тақырып (бөлім), модульді оқып-үйрену аяқталғаннан кейін студенттердің білімі мен іскерлігін бақылау. Бақылаудың бұл түрі бақылау жұмысын жазу, есептеу-графикалық тапсырма немесе тест түрінде тапсырмалар жүйесі болып табылады.

4. Қорытынды бақылау-білімді, іскерлікті, дағдыларды және жеке қасиеттерді критериалды-бағалау процедурасына берілетін бақылау. Қорытынды бақылау барлық пән бойынша сынақ немесе емтихан тест түрінде ресімделеді.

5.Кейінге қалдырылған бақылау-тақырыпты, бөлімді, курсты (бұл мерзім 3 айдан жарты жылға дейін және одан да көп ауытқуы мүмкін) оқып болғаннан кейін қалған білім мен іскерлікті бақылау.

Рейтинг - бұл студенттердің жетістіктерінің шкаласы болғандықтан, стандартты өлшеу құралы болуы тиіс. Бұл құрал тек оқу пәніне ғана емес, сонымен қатар оның міндеттеріне сәйкес келетін дұрыс құрылған және жақсы құрастырылған тест болып табылады. Әдетте тестіде оқулықтан тікелей жауап табуға болатын тапсырмалар жоқ, сондықтан есептен шығару мүмкіндігі іс жүзінде жойылған немесе мағынасыз.

Осылайша, рейтинг пәнді оқып-үйренуде жүйелі тәсілді дамыту мен бекітуге қызмет етеді. Бұл, бәлкім, рейтингтің ең маңызды оң жағы, жоғарыда атап өтілгендерден басқа.

Рейтингтік жүйенің инновациялық әдістердің бірі ретіндегі артықшылығын жинақтай отырып, рейтингтік жүйе — бұл тек білімді меңгеру деңгейін бағалау ғана емес, сонымен қатар пәнді оқытудағы жүйелік тәсіл әдісі. Тиімді, дидактикалық позициядан пәнді блоктарға бөлу кезінде оны әрбір білім алушы өз бетінше меңгеруі мүмкін. Бұл жағдайда студенттердің өзіндік жұмысы, оның ЖОО-да жүзеге асырылуы, студенттің жеке басын дамыту үшін жағдай жасайды. Студенттердің білім мен білік алуы бойынша өзіндік қызметі пәннің мазмұнына, оқу жағдайына, студенттердің материалды қабылдау мен меңгеруге дайындық деңгейіне байланысты оқытудың нақты регламенттелуін көздейді.

Бағалау қызметі тек оқу деңгейін айқындаумен шектелмейді. Бағалау-педагогтың жалғыз құралы оқу-жаттығуды ынталандыру, оң мотивация, жеке тұлғаға әсер ету. Студенттердің объективті бағалауының әсерінен өзін-өзі бағалау, өз табыстарына сыни көзқарас пайда болады. Сондықтан бағалаудың маңыздылығы, оның функцияларының әртүрлілігі студенттердің оқу іс-әрекетінің барлық жақтарын бейнелейтін және оларды анықтауды қамтамасыз ететін көрсеткіштерді іздестіруді талап етеді. Осы тұрғыдан, қазіргі білім мен іскерлікті бағалаудың қолданыстағы жүйесі оның диагностикалық маңыздылығы мен объективтілігін арттыру мақсатында қайта қарауды талап етеді.

Білім алушылардың оқытылуын (үлгерімін) диагностикалау мен бақылаудың маңызды принциптері объективтілік, жүйелілік, көрнекілік (жариялылық) болып табылады. Объективтілік диагностикалық тестілердің (тапсырмалардың, сұрақтардың), диагностикалық рәсімдердің ғылыми-негізделген мазмұнында, педагогтың барлық білім алушыларға достық қарым-қатынасында тең, дәл, білімді, шеберлікті бағалаудың белгіленген өлшемдеріне барабар. Диагностикалаудың іс жүзінде объективтілігі қойылған бағалар бақылау әдістері мен құралдарына және диагностикалауды жүзеге асыратын педагогтарға қарамастан сәйкес келетінін білдіреді.

Жүйелілік қағидатының талабы дидактикалық процестің барлық кезеңдерінде - білімді бастапқы қабылдаудан бастап және оларды практикалық қолдануға дейін диагностикалық бақылау жүргізу қажеттілігінен тұрады. Жүйелілік барлық білім алушылар оқу орнында болған бірінші және соңғы күнге дейін тұрақты диагностикалауға ұшырайды. Білім алушылардың білуі және істей білуі тиіс барлық маңызды нәрсені сенімді тексеру үшін бақылауды осындай жиілікпен жүзеге асыру қажет. Жүйелілік принципі диагностикалауды жүргізуге кешенді тәсілді талап етеді, бұл ретте тексеруді, бағалауды бақылаудың әртүрлі нысандары, әдістері мен құралдары тығыз өзара байланыста және бірлікте пайдаланылады, бір мақсатқа бағынады. Мұндай тәсіл диагностикалаудың жекелеген әдістері мен құралдарының әмбебаптығын болдырмайды.

Көрнекілік (жариялылық) қағидаты, ең алдымен, бір критерий бойынша барлық білім алушыларға ашық сынақ өткізу болып табылады. Диагностикалау барысында белгіленетін әрбір білім алушының рейтингі көрнекі, салыстырмалы сипатта болады. Жариялылық принципі, сондай-ақ бағалауды жария етуді және уәждеуді талап етеді. Бағалау-бұл білім алушылар оларға қойылатын талаптардың эталондары, сондай-ақ педагогтің объективтілігі туралы ұйғаратын бағдар. Қағидатты іске асырудың қажетті шарты диагностикалық кесіктердің нәтижелерін жариялау, мүдделі адамдардың қатысуымен оларды талқылау және талдау, олқылықтарды жоюдың перспективалық жоспарларын жасау болып табылады.

Білім алушылардың білімін, іскерлігін диагностикалау, бақылау, тексеру және бағалау оларды зерделеу жүргізілетін логикалық реттілікпен қажет.

Студенттердің зерделенуге жататын материалды меңгеру сапасы, олар алған (игерген) тәжірибені және демек, оқу нәтижесінде жүзеге асыра алатын қызметті меңгеру (қызмет) деңгейімен сипатталуы мүмкін. Естеріңізге сала кетейік және олардың.

1-ші деңгей - таныстыру деңгейі (танысу). Осы деңгейге шығарылған Студент, егер олар өздері ұсынған болса (материалдық түрде) немесе олардың сипаттамасы, бейнесі, сипаттамасы берілген болса, объектілер мен процестерді тани алады. Бұл деңгейде студент білім-таныс және осы объектілер мен процестерді тануға, ажыратуға және салыстыруға қабілетті.

2-ші деңгейі - ойнату деңгейі. Студент ақпаратты, операцияларды, әрекеттерді ойната алады, оқыту кезінде қарастырылған типтік есептерді шеше алады. Ол білімі бар-көшірме.

3-ші деңгей - шеберлік пен дағды деңгейі. Студент меңгерудің осы деңгейінде жалпы әдістеме мен бірізділік (алгоритм) сабақтарда оқытылған іс-әрекеттерді орындай алады, бірақ олардың мазмұны мен орындалу шарттары жаңалары. Бұл жерде меңгерудің екі түрі бар: студент бірізділікті және оларды жүзеге асыру тәсілдерін барынша ұзақ алдын ала ойлағаннан кейін іс-әрекеттерді орындай білу, іс-қимыл автоматты түрде орындалғанда дағдысы. Әрбір алдағы операцияны уақыт бойы «бүктелген» деп ойластыру. Орындаушы «ойламай» жұмыс істейді деген әсер бар.

4-ші деңгей - шығармашылық деңгейі. Белгілі болғандай, адам санасының өнімді белсенділігінің көрінісі Шығармашылық деп саналады. Мысалы, рационализаторлық және өнертапқыштық, ғылыми-зерттеу жұмысына қатысу арқылы нақты курстық жобалау барысында қайта құру бойынша жұмыс. Студентті шығармашылық деңгейіне шығару үшін, ол белгілі бір оқу элементтерінің кең жиынтығы бойынша білімді, шеберлікті және дағдыларды меңгеруі жеткіліксіз. Оны өз бетінше қажетті білім мен біліктерді «қол жеткізе білуге» үйрету қажет. Онда шығармашылық бейімділікті ояту және дамыту қажет. Ал бұл оқу процесінде ғылыми-зерттеу, жобалау, конструкторлық, технологиялық қызметтің арнайы шығармашылық міндеттері қолданылатын, яғни мотивациялық білім іске асырылатын жағдайда ғана мүмкін болады.

Меңгерудің кез келген деңгейіне жету үшін студент үш әрекет түрінен тұратын оқу қызметін (УД) жүзеге асыруы тиіс: іс-әрекеттің бағдарлы негізі (ЖБП), орындаушылық іс-әрекет (ИД) және студенттердің әдетте оқытушының көмегімен орындайтын бақылау іс-әрекеттері (КД):

УД = ЖБП + ИД + КД.

Мұнда ЖБП студенттердің қажетті ақпаратты алуы, олардың алдына қойылған міндеттерді түсіну болып табылады. Оқытушыдан алған нұсқаулық пен бағдардың көмегімен олар оны шешу жолдарын, құралдарын және әдістерін таңдайды( бағдарламаны таңдайды); ИД алынған ақпаратты зияткерлік қайта өңдеуден және білімді, шеберлікті және дағдыларды игеру мақсатында жаттығуларды орындаудан тұрады. Студент ЖБП барысында әзірленген бағдарламаны орындайды; КҚ – іс-әрекеттер, олардың көмегімен ЖБП және ДК-ның толық, дұрыс және сапалы орындалуы тексеріледі.

Білім мен білік сапасын бақылаудың жоғарыда келтірілген сипаттамалары өте шартты. С. И. Архангельский бойынша оқыту сапасы студенттердің белгілі бір пәнді оқытудың мақсаттары мен міндеттерін ескере отырып, олардың алдына қойылған белгілі бір талаптарды орындау қабілеті ретінде қарастырылады.

ҚОРЫТЫНДЫ
Дәстүрлі (нормативтік) бағалау мен өлшемдік бағалаудың арасындағы айырма салыстыруда болып табылады. Дәстүрлі бағалауда оқу жетістіктері оқушылардың басым көпшілігі жете алатын, орташа статистикалық нормамен, өлшемдік бағалауда бағалау өлшемдері түрінде берілген, белгілі бір эталонмен (оқу мақсатымен) салыстырылады.

Әр критерий бойынша ең жоғары ұпай (дескриптор) оқушы тақырыпты оқып-үйреніп болу соңында шынайы қол жеткізе алатын деңгейді бейнелейді. Сондықтан мұғалім оқушының білім-білік-дағдыларындағы, ол қол жеткізе алатын өсімшелерді жобалай алады, осы жолдағы жасалатын әрбір қадамды жоспарлай алады.

Өлшемдік бағалау оқушының белгілі бір бағыттардағы әр түрлі кезеңдердегі жетістіктерін салыстыра отырып, оның сәйкесті дағдыларының даму үдерісін бағалауға мүмкіндік береді. Ол үшін сол оқушының бір бағалау өлшемі бойынша ал,аг әр түрлі ұпайларын салыстыру жеткілікті болады.

Оқушының өз оқу іс-әрекетінің жеке ерекшеліктері туралы рефлексия мен өзіндік бағалау арқылы сезінуі оның ойлауы мен шығармашылығының дамуының маңызды құралы болып табылады. Өлшемдік бағалауды қолдану бағалау үдерісіне өзіндік бағалау жасау арқылы оқушының өзін тартуға жағдай жасайды. Жалпы алғанда, тек рефлексия ғана оқушыға өз оқу іс-әрекетінен тәжірибе жинақтауға, қойылған мәселені шешу үшін ішкі мүмкіндіктерін жұмылдыруға, өзін-өзі жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді.

Өз жетістіктері мен кемшіліктерін талдай отырып, оқушылар оларды жою жолдарын табады, өз жұмыстарының күшті және әлсіз жақтарын көре отырып, өзін-өзі бағалауға үйренеді, осы нәтижелерді пайымдау арқылы өзінің ары қарай алдағы уақытта жасайтын жұмыстарының бағдарламасын жасай алады.

Тек өзін-өзі бағалау ғана мұғалімге оқушылардың оқудағы қиындықтары туралы көп ақпарат бере отырып, оқыту үдерісіне дер кезінде түзету жасауға көмектеседі.

Дұрыс ұйымдастырылған рефлексия тапсырманы табысты орындауға ықпал ететін оң ахуал тудырады.

Дәстүрлі оқытуда көп кикілжің тудыратын баға ештеңені де өлшемейді, ол оқушылардың оқудағы тәртібін түзеу үшін ғана жиірек пайдаланылады, сондықтан көп оқушылар тек баға үшін оқиды. Бағалаудағы зерттеушілік амал өлшемдік бағалауды ұсына отырып, бағаның мадақтау мен жазалу құралы ретіндегі рөлін жояды.