Сабақ: 2 Күні: Тақырыбы: Адам проблемасы Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері

1. 
   Адам мәселесі
   
2. 
   "Адам" ұғымы
   
3. 
   Адам бойындағы табиғи және әлеуметтік нышандар
   

Адам мәселесімен: антропология, социология, этнология, педагогика, анатомия,физиология, психология ғылымдары айналысады. Соның нәтижесінде адам мәселесі қазіргі ғылымда жан-жақты, біршама толық зерттелген тақырып деуге болады. Өйтсе де адам, қоғам, табиғат және олардың өзара байланысы мәселелері — қанша зерттесе де таусылмайтын, бір қырынан кейін екінші кыры көрініс беретін, бір құпиясын ашсаң, екіншісі алдыңнан көлденең тартылатын, сырлы да ғажап дүние. Осы бір тылсым дүниеге сапарымызды адамның табиғаты туралы бүгінгі ғылымның қол жеткізген тұжырымдарын саралаудан бастайық.

Адами сипаттарды меңгере отырып, сәби мәдениеттің болмысымен қауышады. Бұл қауышуда адамдардың сезімдері мен дүниеге қатынастары — көру, есту, иіскеу, сезіну, түйсіну, ойлау, елестету, толқу, тілек, қызмет, махаббат, бір сөзбен айтқанда, оның даралығының барлық тетіктері қатысады.

Адам жалғыз өмір сүре алмайды. Ол — әлеуметтік жаратылыс. Адамды адам ететін бірден-бір күш — қоғам ғана.

Сабақты қорытындылау: Адамзат қаншалықты жетік дамыған сайын, білім, тәрбие беру және адамды тұлға ретінде қалыптастыру проблемалары да күрделілене береді. Құқықтың, моральдың, тұрмыстың тарихи қалыптаскан нормалары, ойлау және грамматика ережелері, эстетикалық талғам т.б. адамның тәртібі мен ақылын орнықтырады, жеке адамнан белгілі бір өмір салтының, мәдениеттің немесе психологияның өкілін қалыптастырады.

Оқушыларды бағалау:

Үйге тапсырма беру: § 1

10 класс

Қазақстан Республикасы Конституциясы мен ҚР азаматтығы туралы заңынан азаматтық, азамат құқықтары мен бостандықтары және міндеттері жайлы қағидалардың мазмұнын түсіндіру.

а) сәлемдесу

б) сабаққа дайындығын тексеру

в) оқушылар назарын сабаққа аудару

2. Үй тапсырмасын тексеру

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы қай жылы қабылданды?

2. Конституциялық құқық дегеніміз не?

3. Конституциялық құқық тәсілдеріне нелер жатады?

Сабақтың тақырыбын, мақсатын баяндау.

Оқушылар назарын сабаққа аудару.

5. Жаңа сабақты түсіндіру

Сабақ жоспары:

1. Қазақстан Республикасындағы адам және азаматтың құқықтық мәртебесі.

2. Қазақстан Республикасының азаматтығының түсініктері мен қағидаттары.

3. ҚР-ғы адамның және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттері.

4. Жеке адамның конституциялық міндеттері.

Жеке адамның құқықтық жағдайы негіздерінің институтына Қазақстан Республикасы Конституциясындағы «Адам және азамат» деген II бөліміндеіргелі сипаттама берілген. Мемлекетіміздің конституциялық құрылысының маңызды негіздерінің бірі – адамның мемлекетіміздің баға жетпес құндылығы саналуында.

Жеке адамның құқықтық мәртебесі құрылымына мынадай элементтер: жеке адамның құқықтық мәртебесінің қағидаттары; Қазақстан Республикасының азаматтығы институты; жеке адамның құқықтары мен міндеттері кіреді.

Жеке адамның құқықтық мәртебесі негізделетін конституциялық конституциялық қағидаттарды: адам мен азаматтың тең құқықтық қағидатын; жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының абсолюттілігі мен оқшауланбайтындық қағидаттарын; гуманизм қағидатын; жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының кепілділігі қағидаттарын біліп көрсетуге болады.

«Қазақстан Республикасының азаматтық туралы» Заңы бойынша: осы заң күшіне еңген 1992 жылдың 1 наурызынан бастап Республика аумағында тұрақты тұратын адам Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады.

Азаматтық туралы заңға сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығы мынадай негіздер бойынша алынады:

- туылуы бойынша. Азаматтық туралы заңның 11- бабына сәйкес ата-анасының екеуі де бала туылған сәтте Қазақстан Республикасының азаматтығында болса, туған жеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады;

- басқа мемлекет азаматтарын және азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау нәтижесінде. Азаматтық туралы заңға сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығына ҚР-сы аумағында кемінде 5 жыл тұрақты тұрып келе жатқан немесе Қазақстан азаматымен 3 жыл некеде тұрған адамдар қабылдана алады. Өтінішті ҚР Президенті қабылдайды;

- Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттарында көзделген негіздемелер бойынша. Қазіргі кезде мұндай шарттарды біздің еліміз Қырғызстанмен, Ресеймен, Украина және Беларусь Республикасымен бекітілген. Қазақстанда жақын туыстары бар жоғарыда аталған мемлекеттер азаматтарының жеңілдетілген тәртібі бойынша Қазақстан Республикасының азаматтығын алуға құқығаы бар;

- «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» заңда көзделген басқа негіздемелер бойынша. Осы заңның 18- бабына сәйкес бұрын Қазақстан Республикасы азаматтығында тұрған адам өзінің өтініші бойынша сол азаматтығын қалпына келтіре алады;

- егер өтініш беруші Қазақстаннан тысқары жерде тұрса, сол адамның Әділет министрлігі органдары арқылы Қазақстан Республикасы Президентінің атына немесе сыртқы істер министрлігіне берген өтініші негізінде шешілетін Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығу;

- тұлғаның басқа мемлекеттің билік және басқару қызметіне алыну немесе алдын ала жалған мәліметтер немесе жасанды құжаттар ұсыну нәтижесінде Қазақстан Республикасы азаматтығын алу салдарынан немесе Азаматтық туралы заң мен Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттарында көзделген басқа да негіздер бойынша Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыру – Қазақстан Республикасы азаматтығын тоқтатуға негіз болып табылады.

Қазақстан Республикасының азаматтығы

Азаматтық алу	Азаматтығын тоқтату	Азаматтыққа қабылдамау
-тумысынан -ҚР азаматтығына қабылдау нәтижесінде; -халықаралық шарттарда қарастырылған негіздер бойынша; -«ҚР азаматтығы туралы» Заңда қарастырылған өзге де негіздер бойынша; - ҚР аумағында 5 жыл тұрақты тұрса, ҚР азаматы мен кемінде 3 жыл некеде тұрса	- азамат басқа мемлекеттің әскери қызметіне кірсе, қауіпсіздік органдарына, полицияға, заң органдарына немесе мемлекеттік билік пен басқарудың басқа органдарына қызметке орналасса; - ҚР азаматтығын жалған құжаттар негізінде алған болса; - халықаралық шарттарда қарастырылған негіздер бойынша	- адамзатқа қарсы қылмыс жасаса; - ҚР-ның тәуелсіздігіне саналы түрде қарсы шықса; Ұлтаралық және діни өшпенділікті тұтатса; - терорлық әрекеті үшін сотталған болса; - сотпен аса қауіпті қылмыскер деп танылса; - басқа мемлекеттің азаматы болса

Конституциялық құқықтар мен бостандықтар дегеніміз- жеке адамға өзінің мінез-құлқының түрі мен шегін өз бетінше таңдауға және ұсынылған әлеуметтік игіліктерді пайдалануға ерік беретін Қазақстан Республикасының Конституциясында баянды етілген және мемлекет кепілдік берген мүмкіндіктер жүйесі.

Конституцияның «Адам және азамат» деп аталатын екінші бөлімінде баянды етілген жеке тұлғның құқықтары мен бостандықтары біртұтас жүйені құрайды.

Конституциялық құқықтар


Жеке құқықтар мен бостандықтар

Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар мен бостандықтар

Саяси құқықтар мен бостандықтар

Жеке құқықтар мен бостандықтар – адамның Конституцияда баянды етілген және мемлекет кепілдік берген жеке бостандықтарының едәуір құнды игіліктерін: өмір сүру құқығын, жеке басының қауіпсіздігі мен қол сұғылмаушылығын пайдалану мүмкіндіктері.

Жеке тұлғаның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары мен бостандықтары дегеніміз – жеке тұлғаның Конституцияда баянды етілген әрі мемлекет кепілдік берген материалдық, рухани және басқа да әлеуметтік мәні бар қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз ететін мүмкіндіктері.

Саяси құқықтар мен бостандықтар – Конституцияда баянды етілген және мемлекет кепілдік берген азаматтардың елдің қоғамдық-саяси өміріне араласуы мен мемлекеттік билікті іске асыру мүмкіндігі.

Жеке адамның конституциялық міндеттері – ол тиісті мінез құлық түрі мен шегін орындаудың Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленген талаптары. Конституцияның 34-38- баптарында жеке адамның қоғам мен мемлекет алдындағы мынадай негіздері міндеттері бар:

• 
  әркім Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын орындауға міндетті;
  
• 
  әркім басқа адамдардың құқықтарын және бостандықтарын, абыройы мен ар-намысын құрметтеуге, сыйлауға міндетті;
  
• 
  әркім Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін - Туын, Елтаңбасын, Әнұранын құрметтеуге міндетті;
  
• 
  заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және міндеттібасқа да төлемдерді төлеу әркімнің міндеті мен борышы;
  
• 
  Қазақстан Республикасын қорғау – оның әрбір азаматының қасиетті борышы мен парызы болып табылады;
  
• 
  Азаматтар тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға, тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғауға міндетті;
  
• 
  Азаматтар табиғатты қорғауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті.
  

1. 
   Қазақстан Республикасының Конституциясы кімді мемлекеттің баға жетпес құндылығы деп жариялайды?
   
2. 
   Қазақстан Республикасының азаматтығын алудың және тоқтатудың негіздерін атаңдар?
   
3. 
   Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтықтың қандай құқықтары мен бостандықтары бар?
   

1. 
   Азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтары не үшін қажет?
   
2. 
   Мазмұнына қарай конституциялық құқықтар мен бостандықтар неше топқа бөлінеді?
   

11 класс

• 
  Жеке және заңды тұлғалардың мәнін ашыңдар?
  
• 
  Лицензия деген не?
  

Біздің елімізде меншіктің заңдастырылған екі түрі бар:

• 
  Жеке меншік – бұл азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктерінің меншігі.
  
• 
  Мемлекеттік меншік – мемлекеттік иелігіндегі мүліктер.
  

Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде қамтамасыз ету.

Пайдалану құқық дегеніміз – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін алудың, сондай – ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі.

Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің заңмен қамтамасыз етілуі.

• 
  Жерді пайдалану құқығы – жеке немесе заңды тұлғаның мемлекет меншігіндегі жерді өтемді немесе өтемсіз негізде мерзімі белгіленген немесе мерзімі белгіленбеген уақыт аралығында иеленуді және пайдалануы.
  
• 
  Шаруашылықты жүргізу құқығы – мемлекеттен алған мүлікті иелену, пайдалану, билік етудің заң жүзінде жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорынның заттық құқығы.
  
• 
  Оралымды басқару құқығы – меншік иесі мен қазыналық кәсіпорынның қаражаты есебінен қаржыландырылған және мемлекеттен мүлік алған мекеменің заттық құқығы.
  
• 
  Өзге де заттық құқықтар – сеніп тапсырылған басқару құқығы, жеке меншіктегі жерді уақытша пайдалану құқығы, жер асты байлығын иелену құқығы, кепіл.
  

Антропологияға философиялық козқарас арнайы ғылыми көз-қарастан өзінің айқын көрінісінің түтастығымен және жүйелілігімен ерекшеленеді. Философия, жалпы, ауқымды антропологиялық, дүниетанымдык маңыздылығы бар мәселелерді зерттейді. Оны биология, медицина ғылымы түрғысынан қарағандағы адамның нендей мәнге ие екендігі кызыктыратыны секілді, оның назарынан адам бойындағы ең басты нөрсе мен оны айкындаушы фактор, оның өмір сүру аспектілері мен кырларының біртүтастығы неге негізделгені де сырт қалмайды.

Философтар адам туралы ерте заманның өзінде ойлана бастаған. Адамтану- философияның басты мәселесі. Оның күрылымы Сократтың «өзіңді таны» деген сөзінде көрініс тапқан. Олар «адам-дүние» деген дүниетанымдық қатынастың адамның табиғатқа, басқа адамдарға, адам қолымен жасалған жасанды тіршілік ортасына деген қарым-қатынасынан күралады.

Адам философиясының негізін салушы Сократ деп танылған. Ол өзінің философиялық түсініктерінің негізі етіп адам болмысының мәні мен мағынасын қойған болатын. Содан бері адам мен оның не үшін жаратылғандығы туралы әр түрлі көзқарастағы көптеген философтар айналысты. Антропологиялық мәселе коне дөуірлерден XVII—XVIII ғасырларға дейінгі үзақ уақыт бойы толығымен философия аясына жатқызылды. «Антропология» терминінің езін адамды зерттейтін философия белігі ретінде Аристотель алғаш рет айналымға енгізген болатын.

Орта ғасырларда (VI-XIV ғғ.) Шығыста да, Батыста да діни көзқарастардың үстемдігі орнады. Қоғамның барлық лялары дінге бағынды. Осы кезде теоцентризм (грек. Іһеоз -құдай) принципі үлкен рол атқарды. Адам дегеніміз-құпияжәне оның мәнін түсіну мүмкін емес деген түсінік қалыптасты. Қайта өрлеу дәуірінің (XV-XVI ғғ.) философиясында адамның бостандығы мен шығармашылық белсенділігі, оның танымдық қабілеті ерекше атап көрсетілді.

Философияның міндеттерін аныктай келіп, Кант езінің белгілі төрт сұрағын тұжы- рымдады:

1. 
   Мен не біле аламын?
   
2. 
   Менің не істеуім керек?
   
3. 
   Мен не нәрсеге үміттене аламын?
   
4. 
   Адам дегеніміз не?
   

Антропологияның адамның шығу тегін зерттейтін саласы антропогенез (адам,шыгуы) деп аталады.

Саналы адам (ното заріепз) осыдан 50 мың жылдай бұрын қалыптасты. Ол адамның тарихы Жер бетінде алғашқы тік жүруші адамдар пайда болған осыдан 1,5-2 млн жыл бұрынғы тарихтың қойнауына кетеді. Бұл Шығыс Африқада бірнеше себептердің түйісулеріне байланысты орын алған. Бұл туралы ғалымдар арасындағы пікірталас осы уақытқа дейін жалғасып келеді. Бұлардың қатарларына климаттың, планетамыздың радиаңиялық фонының өзгеруі, жақын ғарыштың Жерге әсері болуы да мүмкін. Эволюциялық теорияның негізін қалаушы Чарльз Дарвин (1809-1882 жж.) адамның ата-тегі мен жануарлардың дамуын айқындаушы факторлардың ортақтығына, адам мен приматтардың дене түрпаттарының ұқсастығына баса назар аударған. Бірақ қазіргі заманғы ғалымдар адамның дамуы мен қалыптасуына өсер еткен факторлар ретінде әлеуметтік және мәдени-тарихи тұрғыларға Дарвин көбірек маңыз береді.

Философиялық антропология үшін эволюция үдерісінде адамның бас сүйегі мен ми көлемінің ұлғаюы маңызды айғақ болып саналады. Бұл көп жағдайларда жануар ақуызы барлық-түліктерді тамаққа пайдалану нәтижесшде іске асқан. алдымен, қабығы жаңа байланыстармен байып дамыған. Осылардың нәтижесінде сөйлеу, ойлау және еңбек әрекеттері үшін алғышарттар қалыптасқан.

• 
  биологиялық дамудың негізінде жататын генетиқалық;
  
• 
  адамның ерекшеліктерін білдіретін мәдени-лингвисти- ісалық.