Сабақ «аитв-ның адамға әсер етуі» Уақыты : 45 минут Мақсаты

Оқушыларға АИТВ, ЖИТС - пен байланысты жағдайларды бағалауға, вирустың адамға, оның отбасына, ұлтына және жалпы мемлекетіне әсер етуін түсіну мүмкіндігін беру.

1.Қазақстан Республикасында және әлемде АИТВ жұқпасының эпидемиологиялық жағдайымен таныстыру.

2.АИТВ жұқпасына байланысты сұрақтарды, оның ішінде қорқыныш пен үрейлерін талқыға салу.

3. АИТВ індеті эпидемиясының физикалық, эмоционалдық, мәдени, әлеуметтік және экономикалық салдарынан әр адамға, отбасына, жалпы қоғамға келтірер әсерлерін талқыға салу.

1. Әлемде және Орта Азияда АИТВ эпидемиясының тенденция жағдайы.

2. Қазақстандағы АИТВ, ЖИТС - тың эпидемиологиялық жағдайы.

3. АИТВ, ЖИТС эпидемиясының салдары.

4. АИТВ эпидемиясының әйелдерге, жастарға әсер етуі.
Материалды ұсыну үшін қолданылатын құралдар:

1. Ақпараттық жаттығулар

2. Диспут немесе дебаттар.
Жабдықтау:

Проектор, тақта, қағаз, маркерлер, қаламдар, «Әлемде, Орта Азияда, Қазақстан Республикасында АИТВ эпидемиясының таралу деңгейі» презентациясы, ресурстық материалдар.

Ұстаздың кіріспе сөзі: Бүгінгі күнде әлемнің әр елінде АИТВ, ЖИТС жағдайлары тіркелген. Бұл балаларға, ересектерге әсерін тигізіп және көптеген

адамдардың өліміне себеп болатын індет. Орта Азия мен Қазақстан Республикасында АИТВ індетінің беталысы қандай? Неге бұл ауру жас ұрпақ үшін созылмалы қауіп төндіреді.? АИТВ індетінің таралуы туралы кім болжам жасай алады?
Негізгі бөлім
Жаттығу «АИТВ, ЖИТС-тің аймақтық және глобалдік әсері»

Мақсаты:

1. 
   АИТВ эпидемиясының Орта Азия елдеріндегі негізгі моделін түсіндіру.
   
2. 
   Болашақты талқыға салу.
   

Сабақ басында АИТВ-ның әсері туралы презентация көрсету және қауіпті мінез-құлықпен оның салдары туралы фильм көрсету.

1. 
   Оқушыларды 5 шағын топтарға бөліп әр топқа «АИТВ, ЖИТС эпидемиясы: АИТВ, ЖИТС Орта Азия мен Қазақстан Республикасында» А, Б, С, Д, ресурстық материалдарының көшірмесін тарату керек.
   

- Адам

- Қоғам

- Әлемдік қауымдастық

- Білім беру жүйесі

3. Әр топтан келесі шараларды орындауын өтіну:

1 топ – жаңа статистикалық деректерге сүйене отырып АИТВ, ЖИТС-тың глобалдық және аймақтық әсерін сипаттау.

2 топ – АИТВ эпидемиясының тенденциясын сараптау және келесіге назар аудару:

• 
  Таратылу моделі
  
• 
  Ауруға шалдыққан елдер\аймақтар
  
• 
  АИТВ, ЖИТС - тың адамдарға әсер етуі
  

5 топ – АИТВ, ЖИТС эпидемиясының қатысы бар өмірлік жағдайлар моделін құрастыру.

Мен үйрендім…….

Мен аштым……..

Мен сеземін…….

Мен келешекте ………

Мен ойлаймын…….

Материалды бекіту арқылы аяқтауға болады:

АИТВ, ЖИТС ……

Қауіпті мінез-құлық……

Жастар ……..

Алдын-алу дегеніміз …….

Пандемия………

Және т.б.
Оқытушыға нұсқама:

Бұл сабақтың мақсаты АИТВ эпидемиясының аз мөлшерде ақпаратпен шеклемеу үшін, АИТВ, ЖИТС-тың әсерін неғұрлым кең көлемде қарастыруға көз жеткізу. Оқушылардың назарын Қазақстандағы АИТВ індетінің жартысы жасөспірімдер мен жастар арасында таралғанына аударту керек. АИТВ індетін жұқтырудың басты себебі қауіпті мінез-құлықта екеніне көз жеткізу.

Оқушылардың жауапты мінез-құлық пен салауатты өмір салты дағдыларын қалыптастыруға себепкер болу.
№ 3 сабақтың ресурстық қоры

АИТВ, ЖИТС эпидемиясы
Жахандық шолу :

Әлемдік статистикаға сүйенсек, 2017 жылдың 01 қаңтарына - 78 миллион АИТВ жұқпасымен тіркелген яғни, жұқтырған адамдар саны, оның - 35 миллионы қайтыс болды. Бүгінгі күні АИТВ жұқпасымен өмір сүретін адамдар саны - 36,7 миллион, оның ішінде - 34,5 миллионы ересектер, 17,8 миллионы әйелдер (15 жастан жоғары), және 2,1 миллионы балалар (15 жасқа дейін жаста). Жыл сайын жаңадан АИТВ жұқпасының тіркелуі байқалады, осы бағытпен 2016 жылы - 1,8 миллион жаңа жағдай тіркелген, оның 1 миллионы қайтыс болған.

Қазақстан, Орта Азиядағы бұрынғы елдердің тәуелсіз мемлекеттер достастығы ішінде АИТВ жұқпасының тіркелу саны бойынша алдынғы орындардың бірін алады. Елімізде тіркелу уақытынан бастап (1990ж.) 2017 жылдың 01 қаңтарына – 27112 адам АИТВ жұкпасымен тіркелген, оның ішінде 506-сы – 14 жасқа дейінгі балалар, 954-ті 15-19 жас аралығындағы балалар. Республика бойынша – 1924 науқас адам ЖИТС-тан кайтыс болған.

Мамандардың болжауы бойынша, қазіргі таңда Орта Азияда 100 мыңнан астам АИТВ жұқпасын тасымалдаушылар өмір сүреді. Орта Азияда 2005 жылдың ортасынан бастап алғашқы аймақтық ЖИТС-пен күресу бағдарламасының жұмысы жүргізіле бастады. Дүниежүзілік банктың есебіне сәйкес, «Орта Азиядағы ЖИТС-ті зерттеуі бойынша», бес ел – Қазақстан, Қырғыстан, Тәджікістан, Түркменістан және Өзбекістан – кейінгі 20 жылда АИТВ жұқпасының эпидемиясына оте осал болады.

Еш бір ел бұл эпидемиядан қорғанбаған, оның мемлекеттік шекарасы болмайды және сол себебтен ЖИТС-қа қарсы күрес аймақтық деңгейде жүргізілу қажет. Орта Азияда эпидемияның алдын алудағы ең басты қадамының бірі оның таралуымен куресу. Эпидемиямен күресу бастапқы сатысынан басталса, оның салдарынан болатын улкен экономикалық шығындардан қорғауға болады. ЖИТС – ты алдын алу және емдеу шаралары

мемлекеттік ұжымдар арқылы, сондай-ақ жекеменшік құрылымдар арқылы немесе үкіметтік емес ұйымдар арқылы жүргізілуі мүмкін. Маңыздысы, әр елде басты роль білім беру жүйесіне тиесілі.

Тиісті іс шараларды жүргізе отырып, эпидемияны тежеуге болады. Айқын фактінің бірі, ол тиімді алдын алу іс шараларын жүргізуде АИТВ-ның таралуын тежеуге болады. АИТВ-ның таралуы мен осуін тежеудегі жаксы мысалдардың бірі, ол Таиланд елі Камбоджадагы тиімді және нысаналы алдын алу кампаниясының жургізуі. Тайландта жақсы қаржыландырылған, мемлекет тарапынан саяси қолдаудан құрылған кең кешенді алдын алу іс шаралары жоспары миллиондаған адамдардың өмірін құтқарды, жаңа АИТВ жұқтыру санын азайтты 1991 жылы - 143 мыңнан, 2001 жылы - 29 мыңға дейін.
Алдын-алу негіздері. Қауіпті мінез-құлықтың өзгеруі.

Алдын алудың міндеті – адамдарды ерікті түрде ұзақ уақытқа өзінің мінез-құлқын, анағұрлым қауіпсіз жасап өзгертуге көзін жеткізу болып табылады. Оған қалай қол жеткізуге болады? Мінез құлықтың өзгеруінде бірнеше психологиялық заңдылықтар бар. Қалыптасқан әдеттерден өз еркімен бас тарту лезде болмайды, ол кішігірім ұзақ уақытқа созылатын процесс, оның барысында адам бірнеше кезеңнен өтеді. Өз мінез құлқын өзгертетін адамға, осы әр-бір кезеңде тиісті ақпарат пен қолдау қажет.

1. 
   Қалыптасқан мінез-құлықтары қауіпті болуы мүмкін екендігі туралы ойланбайды да. (Ол үшін қажет: назарын аудару, үркіту, өзіне төнген қауіпті сезіндіруге жеткізу).
   
2. 
   Ойлана бастайды. (Ол үшін қажет: қауіптілік дәрежесі туралы нақты ақпаратты жеткізу, қалыптасқан мінез-құлықтарын өзгертудің «ия» және «қарсы» жағдайларын талдауға көмектесу).
   
3. 
   Әрекет етуге дайын. (Ол үшін қажет: жаңа әдеттерге және өзін өзі бақылау техникасына үйретіп бейімдеу, табыстарын атап марапаттау, үйреніскен жағдайларын өзгертуге көмектесу, қауіпті ахуалдардан аулақ болу).
   
4. 
   Әрекет етуде. (Ол үшін қажет: өзін өзі қолдау, өзара қолдау, кәсіби қолдау жүйесін қалыптастыру).
   
5. 
   Тұрақты нәтиже. (Ол үшін қажет: қол жеткізгендерге мақтаныш сезімін тудыру, жақын адамның қолдауын тұрақты сезіну).
   

Әлеуметтік жарнама, плакаттар, бейнеклиптер адамға негізінде бірінші кезеңінде әсер етеді, ол адамға проблемасы туралы ойлануға көмектеседі. Әрі қарай мінез-құлықты өзгерту үшін неғұрлым нақты ақпарат - баспа материалдары, сенім телефоны, маман кеңесі қажет.

Тұрақты нәтижелерге қол жеткізу үшін қажет: қолдаушы топ, әлеуметтік- психологиялық қызметтер, айналасындағылармен, туыстарымен және жақын адамдарымен мақсатты бағытта жұмыс жүргізу қажет.

Психологиялық ерекшеліктерді ескермеген жағдайда мінез-құлқын, әдеттерін өзгерту бойынша халықпен жүргізілетін алдын алу жұмысы 1-ші және 2-ші кезеңдер деңгейінде қалу қаупі бар, ол жағдайда адамдардың біраз бөлігі өзін қауіпке итермелеп отырғаны туралы ойланбайды, ал екінші бөлігі ойланған күнде де осындай жағдайды өзгертуге ешқандай қадам жасамайды.

«Жаңа көзқарас» бағдарламасын Дүниежүзілік Банкі және ЮНИСЕФ пен ЮНЕСКО құрастырып, 2000 жылы Дакарда өткен дүниежүзілік білім беру форумында іске қосылды. Бағдарламаның басты мақсаты - мектеп жасындағы балалардың дұрыс тамақтануын ұйымдастыру арқылы білім беру сапасын жақсарту. Бұл бағдарлама БҰҰ агенттіктерінің демеушілігімен бекітіліген, онымен қатар бұл бағдарлама аясында әр бір ел өздерінің қажеттіліктеріне байланысты жеке стартегияларын құрастырады.

Жасына қарамастан білім алуды жылжыту, ол мектептегі әр жастағы балалар үшін жақсы денсаулық жағдайына, гигиенасына және тамақтануына есептелген бағдарлама.

Бұл бағдарламаны іске асыруда маңызды үлес тек жақсы тамақтану мен денсаулықты қамтамасыз етуде емес, сонымен бірге сапалы білім беруде.

Сапалы білім беру дегеніміз балалар денсаулығы, әсіресе қыздардың денсаулығын қамтамасыз ету мәселелерін қарастыруды көздейді.

Бағдарламаның іске асырылуы үшін қажетті 4 негізгі компонент және мектептерде бағдарламаны енгізуге ықпал ететін кейбір стартегиялар.

оқушылар үшін үлгі болуына негізделеді, мысалы шылым шегуден бас тарту. Саясаттың даму үдерісі бұл сұрақты да қарстырады. Бұл саясаттың жағдымды жағы – оның мектепте білім беру деңгейлерінің барлығын, білім беру жүйесіндегі шешім қабылдаушы шенеуніктерден бастап қатардағы оқушы, оқытушы, ата-анаға дейін қамтитыны.

Құрылымдық саясат гендерлік тепе-теңдік пен бейресмилік қолжетімділікке бағытталғанын дәлеледей алады.

Денсаулық бойынша білім беру бағдарламаларының жетістігі білім министрлігі мен денсаулық сақтау министрлігі арасында тиімді серіктестік жүргізуді талап етеді. Денсаулық сақтау секторы жастардың денсаулығы үшін жауапты, ал білім беру секторы білім беру ұйымдарында денсаулық бағдарламасын енгізу және іске асыру үшін жауапты. Осыған байланысты аталған екі сектор өздерінің міндеттерін бөлісіп, оқушылардың денсаулығын жақсарту және сапалы білім алу бойынша жүргізілетін жұмыстарын үйлестіріп отыруы қажет.

өте маңызды. Қауіпсіз орта қалыптастыру саясатын дамыту мен енгізуге қатысқан, басқа оқушылар, ата - аналар мен жалпы қоғам арасында салауатты өмір сүру сұрақтарын жылжытуда қатысқан жастар тәжірибе жүзінде тиелісілі дағдыларын алады. Бұл жастарға тиесілі білім алуға, қарым-қатынасты қалыптастыруға, құндылықтар мен дағдыларды тек қана салауатты өмір салтына бағыттап қана қоймай, барлығына бағдарламаны қолдау үшін көмектесудің тиімді әдіс болып табылады.

• 
  Иммунитет тапшылығы (ағзаның қорғаушы жасушалары қорғау функцияларын орындамаған кезде иммундқ жүйенің әлсіреуі) бұл екінші жұқпасның дамуына әкеп соқтырады (мысалы диарея, пневмония және т.б.)
  
• 
  Достарының, жақындарының, туғандарының қолдауын алмаса, қоғамнан оқшауланса.
  
• 
  Жаңа туған нәрестелердің 15-30%, АИТВ індетін оң нәтижелі анасынан жұқтыруы мүмкін, егер де олардың аналары анадан балаға АИТВ жұқтыруды алдын – алу бағдарламасына қатыспаған жағдайда.
  

4. Өзі өзіне қолжұмсауға бейімдігі – аурудан немесе біреудің алдында ұяттан кашу жолының бірі деп санауы мүмкін.

• 
  Кішімерзімді немесе ұзақмерзімді болжам
  
• 
  Өзіне басқа індеттерді жұқтырып алу қаупі
  
• 
  Басқа адамдарға АИТВ індетін жұқтыру қаупі
  
• 
  Физикалық немесе қаржылық бостандықты жоғалту
  
• 
  Физикалық күштің кетуі
  
• 
  Болашақта әлеуметтік немесе сэксуалдық белсіздік жоғалту
  
• 
  Отбасын, сүйген адамын, жалпы жеке бас өмірін жоғалту мүмкіндігі
  
• 
  Қажетті медициналық және стоматологиялық емдеу бар болу
  
• 
  Аурудан көз жұму
  
• 
  Өз адамгершілігін жоғалту
  
• 
  Оқшаулану немесе жалғыздықта қалу мүмкіндігінен, жақындарының бас тартуынан қаупі
  
• 
  Өзге себептерсіз жұмыстан жығу немесе бас тарту
  
• 
  Өзін сыйлауды жоғалту
  
• 
  Белгілі топ мүшелеріне қарсы кемсітушілік корсету,
  
• 
  Қандай –да бір елге кіруге болмайтындығы
  

• 
  АИТВ-ға оң нәтижелі науқаспен бас қосып тұра алмаудан барлық жан ұя мушелерінің психологиялық күйзелісі ашу-ыза, қайғы, түңілумен негізделген.
  
• 
  АИТВ-ға оң нәтижелі жақын адамына күтім көрсетіп және қамқор болатын отбасының барлық мүшелері кемсітушілік пен шеттеумен сқтығысуы.
  
• 
  Емдік препараттардың, медициналық қызметтердің қымбатшылығынан туындайтын экономикалық мәселе жиі тұрақты жумыстың болмағандығымен байланысты.
  

• 
  Қоғамдық қажеттіліктерге жұмсауға болатын қаржы құралдарын АИТВ алдын –алу шараларына, диагностикасына, емделуге және ауруларды күтуге жұмсауға мәжбүр.
  

• 
  Денсаулық сақтау саласына жүктеме
  

• 
  Ауру нәтижесінде экономикалық нәтижелерден және еңбек өндірісінен айрылу.
  

• 
  АИТВ індеті, жыныстық жолмен берілетін індеттер (ЖЖБІ) әйелдерге психологиялық, әлеуметтік-мәдени және экономикалық себептерден үлкен әсерін тигізеді.
  

• 
  Әйелдер АИТВ індетіне, ЖЖБІ-ге ағзасының биологиялық ерекшеліктеріне байланысты осал келеді.
  

• 
  Әйелдер қарым-қатынастарын толыққанды бақылауда ұстай алады, үнемі ер адамның талғамын орындауға тырысып, ер адамдардың ләззат алуына жіті назар аударады.
  

• 
  Ерте тұрмыс құру немесе жасөспірім қыздардың ересек ер адамдарға тұрмысқа шығуы АИТВ індеті алдында осалдығын білдіреді.
  

• 
  Некедегі және некеден тыс сэксуалдық зорлық-зомбылық пен қатыгездік осы күнге дейін кең тараған.
  

• 
  Экономикалық себептер әйелдерді осы күнге дейін АИТВ, ЖЖБІ –не осал қылдырады, себебі күнделікті тіршілік үшін күрес АИТВ індетін жұқтыру қаупін аса жоғарлатады.
  

• 
  Әйелдің экономикалық тәуелділігі және төменгі әлеуметтік дәрежесі оның күйеуінің некеден тыс қарым-қатынаста болуы немесе оның індетке шалдығу қаупін біле тұра мүшеқап пайдалануын талап ете алмайтындығы әйелді осал қылады.
  

• 
  Көп жағдайда әйелдерге отбасының мүшелерінде АИТВ –ға оң нәтижеліге қамқорлық таныту жүктемесі түседі.
  

Әлемдік статистикаға сүйенсек, 2017 жылдың 01 қаңтарына дейін - 78 миллион адам АИТВ індетімен тіркелген, оның 35 миллионы қайтыс болды. Бүгінгі күні АИТВ індетімен өмір сүретіндер саны - 36,7 миллион, оның 34,5 миллионы ересектер, 17,8 миллионы әйелдер, және 2,1 миллионы балалар (15 жасқа дейін). Жыл сайын жаңадан АИТВ індетін жұқтыру жағдайлары тіркеледі.

АИТВ індеті деңгейі төмен болған кезде оны бақылауға ала алмаған елдер жақын арада АИТВ эпидемиясының таралу деңгейінің тым жоғарлау қаупіне бетпе бет келуі әбден мүмкін. Індет кең тарала бастаған кезде халықтың әр түрлі топатрынан індетке шалдыққандар саны көбеюін бастайды.

АИТВ індеті жеке адамдарға ғана емес, барлық қоғамға да әсер етеді. Адамзаттық дамуындағы жетістіктер жас еңбекқор адамдарды жоғалту әсерінен жойылады. Адамдар мен қоғамның жалпы әкономикалық-әлеуметтік жағдайы нашарлай түседі де АИТВ қарсы осалдық арта түседі.
АИТВ білім беру жүйесіне әсері

АИТВ індеті білм беру жүйесіне өте үлкен қауіп төндіріп тұр. Қазақстанның білім беру жүйесі алдын-алу бойынша білім беруді іске асыру арқылы АИТВ індетінің тарауын тежей алады. Оның қоғаммен және үкіметтік құрылымдармен тығыз байланыс жасауы АИТВ-ны алдын алу бойынша оқыту бағдарламаларын құрастыруға сүйеу болады.

АИТВ індетінің эпидемиясы білім беру жүйесіне толықтай жағымсыз әсер етеді. Республикалық ЖИТС-пен күресу орталығының деректеріне сүйенсек, 2017 жылғы 01 қаңтарна дейн республикамызда - 130 мектеп жасындағы балалар, 429 АББҰ мен ЖББҰ студенттері ресми тіркелген. Шынайы сандар әлдеқанша көп. Соңында, егер АИТВ індеті қарқынды дами бастаса, ауру оқушылар саны да күрт жоғарлайды. Ал ол оқушылардың көбісі мектепке бара алмайды, ал барған күннің өзінде денсаулығы жағдайына байланысты білім бағдарламасын толық меңгере алмайтыны сөзсіз.
Мектеп ресурстары

АИТВ обасының толық қамтитын жағдайда білім беру секторы адам ресурстарын жоғалтады, оның ішінде: ұстаздарды және әкімшілік кадрлар, техникалық және басқа да қызметкерлер, ауруға шалдығып немесе қайтыс болуы мүмкін, ЖИТС ауруынан немесе одан қайтыс болған жақындары үшін психологиялық зақым алатын жұмыскерлер уақытша жұмысқа шыға алмауына немесе еңбек өнімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады.

Құрастырылған алдын-алу бойынша оқу бағдарламалары жастардың жыныстық және репродуктивті дамуы туралы, АИТВ індеті мен жыныстық жолдар арқылы таралатын індеттер туралы, өмірлік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған, салауатты өмір салтына септігін тигізетін, қауіпті мінез-құлықты жауапты мінез-құлыққа өзгертетін ақпаратты қамтуы қажет.

Алдын-алу бойынша оқу бағдарламасының құрастырылуы оқушыларға қажетті білімдерді және дағдыларды меңгеруге, алынған мәліметтерге сүйене отырып өз бетінше шешім қабылдай білуді, денсаулығын сақтап және оны жақсарта отырып дұрыс өмір салтын жүргізуге көмек көрсетуге бағытталған.
Білім сапасы

Білім сапасы ең алдымен алдын-алу бойынша оқытушы мұғалімдердің дұрыс және мұқият даярлығы арқылы, қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, оқытушылар мен оқушыларға арналған нұсқамалар аудио және бейне материалдардан құрастырылған оқу-әдістемелік кешендерді өндеуді және басып шығаруды талап етеді. Алдын –алу сұрақтары бойынша білім беру оқушылардың психологиялық және жас ерекшеліктерін, ұлттық-аймақтық жағдайларды (мәдениет, дәстүр, салттар, халық менталитеті және т.б.) ескеру арқылы құралуы керек.

АИТВ індеті білім беру ресурстары мен қызметтерін бойынша шешім қабылдап оларды үлестіретін министрліктерге, департаменттерге, агенттіктерге және адамдарға жағымсыз ықпал етеді. Эпидемия әсері салдарын реттеу мына жағдайларға қажеттіліктеріне, ресурстарына, қамтамасыз ету мен сапасына әсер ету нәтижесін ретіне келтіру өз кезеңінде көп уақытты талап етеді және қомақты шығын мен көлемді сараптаманы талап етеді.