Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (шын есімі Мұхаммед Қанафия; 1835, Қостанай облысы, Сарыкөл ауданы, Құсмұрын жері — 10 сәуір 1865, Көшентоған, Жетісу) — қазақтың ұлы ғалымы, XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі, шығыстанушы, тарихшы, фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы. Әжесі бала күнінде «Шоқаным» деп еркелетіп айтуымен «Шоқан» аталып кеткен.
Қызмет жолы
Кадет корпусын 1853 жылы он жеті жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылады. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты болып тағайындалады. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады. 1854 жылы кадет корпусындағы ұстазы Костылецкийдің өтініші бойынша көрнекті шығыстанушы, Қазан университетінің профессоры Н.И.Березиннің тапсырмаларын орындайды. Березин Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқалары, «Қозы Көрпеш Баян сұлу» жырымен таныс еді. Жас ғалым әйгілі профессор Березин бастырып шығарған "Тоқтамыс ханның жарлығы мен басқа да хан жарлықтары туралы еңбектерге тыңғылықты талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми зерттеулерінің бірі еді.
Жастығына қарамай, оның білімдарлығын, әсіресе, шығыс әдебиеті мен тарихын жақсы білетіндігін сол кездегі орыс ғалымдары да жоғары бағалап, мойындай бастайды.Өсімдіктер әлемінің қолайлы жағдайды талап ететіні сияқты қоғам да өзінің кедергісіз дамуы үшін қолайлы жағдайды талап етеді. Алайда ғалым табиғат зандары мен қоғам арасындағы айырмашылықты ажыратып көрсетеді. Табиғаттың дамуы физикалық зандарға негізделсе, қоғамда олар әлеуметтік зандардың күшімен, яғни қоғамдық өмірдің әртұрлі жақтарымен, тайпалық организм өмірінің шарттарымен толығады.
Тарихшы
Тарихшы — бұл белгілі тарихи процесстер мен фактілер туралы білімді басшылыққа алып, адамзаттың өткенін зерттейтін маман.Олардың басты міндеті - қажетті оқиға туралы ақпарат жинау, оны талдау және шынымен қалай болғанын анықтау. Тарихшылар өздерінің жаңалықтары туралы ғылыми басылымдарда айтады. Олар сонымен қатар ғылыми конференцияларға, оның ішінде шетел тіліндегі конференцияларға жиі қатысады, сондықтан тарихшы үшін бір немесе бірнеше шетел тілін білу өте маңызды.
1860 жылдары Верный (Алматы) Қазақстан, Қырғызстан мен Орта Азияны зерттейтін орталықтардын бірі болады.уалихановтын отандық ғылымға үлес қосқан экспедициялары осы қаладан басталады. Баянауыл станицасы құрылғанда халықтын шаруашылық өмірін зерттейді."Сот реформалары жөніндегі жазбаларында" билердің сот жүргізу ерекшеліктерді корсетеді."18 ғасыр батырларының тарихи аңыздары "дейтін еңбегі бар. Құстар мен жануарларды зерттеген. Алтын орда, Көк орда;Ақ орда атауларының киіз уйге байланысты шыққанын айтқан. Ұлттық мәдениеттің өркендеуіне үлес қосты. Қоқан феодалдарына қарсы қазақ шаруаларының көтерілісі(1858) туралы зерттеп жазған. Шамандық туралы зерттеген. Эпиграфика( ежелгі заман мен орта ғасырлардағы көне жазулар) зерттеген. 1858 жылы Қашғар сапарына аттанады.
Quiziz
Ал енды такырыпты бекіту үшін, quiziz сайт арқылы сұрақтарға жауап берейік.
