Тұлғалық-бағдарлық оқытудың негіздері «Тұлғалық-бағдарлы оқыту»
жүктеу/скачать 21,4 Kb.
|
педагогика 5-апта
|
Тұлғалық-бағдарлық оқытудың негіздері «Тұлғалық-бағдарлы оқыту» терминін алғаш И.С.Якиманская енгізді және оның басты талабы - «бүкіл біліми үрдістегі басты әрекеттенуші фигура оқушы екенін мойындау» деп анықтайды. Тұлғалық-бағдарлы оқыту ізгілендіру психологиясына негізделеді. 60-шы жылдардан оның негізін қалаушылар американдық психологтар Абрам Маслоу, Карл Роджерс, Г.Олпорт және т.б. болып табылады. Ізгілендіру психологиясы әрбір адамның жеке тұлғасының құндылығын мойындаудан тұратын және адамды үздіксіз даму мен шығармашылық мүмкіндіктерін жүзеге асыруға, өзін-өзі көрсете білуге бағытталған бағыт. Бұл бағытта ресейлік ғалымдар (И.С.Якиманкая, В.А.Петровский, А.А.Леонтьев және т.б.) көп ізденді. Шетел ғалымдарынан бұл бағытта А.Маслоу, К.Роджерс еңбектерін атап өтуге болады. К. Роджерс өзінің «Мен тұжырымдамасын» дәлелдей отырып, баланы өзінің ой сезімдеріне сәйкесті өмір сүруіне үйрету керектігін атап өтеді. Авторлар өз пікірлерін тұжырымдай келе, тұлғалық тұрғыдан білім берудегі маңызды қағидаларға тоқталып өтеді, олар: тұлға генетикалық және биологиялық факторлардың негізінде қалыптасады, оларда генетикалық деңгейде денелік және жүйке психикалық дамуының белгілі бір бағдарламалары бар. Соны дер кезінде және дұрыс өрістету баланың психикалық даму деңгейін және баланың әлеуметтік ортаға енуін анықтайды; бастапқыда бала тұлғалық өсу мен өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылады; адам өзінің жеке іс-қимылдарын басқаруға, ортаның әсерін жеңуге, өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі дамытуға қабілетті саналы тірі ағза; баланың мінез-құлқына оның объективті құбылыстардың көрінісі ретіндегі субъективті әсерленушілігі елеулі әсерін тигізеді; баланың іс-әрекетін оның тек кейбір аспектілерін зерттеу арқылы (соның ішінде оның мінез құлқына ықпал жасау) түсіндіру мүмкін емес, оны біртұтас жүйе ретінде зерттеу қажет. Ізгілендіру психологиясы психологиялық білімдерді адам өмірінің барлық салаларында (оқытуда, қарым-қатынаста, тұлғааралық қатынаста) тұлғалық тұрғыдан қарауды зерттеуге де, практикалық қолдануға да қатысты жасады.Бұл бағыттағыең бастысы -адамның ішкі әлеміне, оның мәндік мазмұнына назар аудару, оқушылардың өздерінің білімге, жаңаны ашу қуанышына басымдылық беру. Оқытудың тұлғалық-бағдарлы идеясы қай ғылымның пәні шеңберінде бұл тұжырымдама ашылуына қарай түрлі тұжырымдамалық құрылымға ие. Бұл жөнінде ғалым И.С.Якиманская жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың негізгі ережелерін төмендегідей тұжырымдайды: Басты мақсаты-оқушы тұлғасының жеке қабілеттері мен қасиеттерін дамыту; Білім беру жүйесі басынан-ақ оқушыдан бастап оқыту және тәрбиелеу мақсаттарына, мазмұны мен технологияларына қарай бағыттала құрылуы тиіс; Оқушы дамуын диагностикалау мен ынталандыруды мұғалім олардың қызметін ұзақ уақыт бойына байқау әдістері негізінде іске асыруы тиіс. И.С.Якиманскаяның пайымдауынша, жеке тұлғаға бағдарланған оқытуда даралау тәсілі барлық білім беру процесінің негізгі қағидасы болып табылады, оның мақсаты-әрбір баланың мүмкіндіктерін танып, дамыту. "Жеке тұлғалық тәсіл жағдайында балалардың өзіндік жеке ерекшеліктерінің болуы қойылған мақсатқа жетудің-яғни, қайталанбас жеке тұлға ретінде әрбір оқушының дамуын қамтамасыз етудің қажетті шарты”. Е.В.Бондоревская жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнында жеке жеке тұлғаны дамытуға және қалыптастыруға қажетті мынадай 4 компонент міндетті түрде болуы қажет деп атап көрсеткен. Олар: аксеологиялық, когнитивті, шығармашылық-әрекеттік және жеке тұлғалық. Осы жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнының төрт компоненті де негізінен сөйлесу, шығармашылық іс-әрекет арқылы әрбір баланың жекелеген дамытуға жағдай жасауға, өз бетінше шешім қабылдауға және шығармашылығына, оқу әдістері мен мазмұнын таңдауға толық мүмкіндік береді деп ойлаймыз. Г.К.Селевко мұндай технологияның ең негізгі құндылығы-оқушы жеке тұлғасы, ал негізгі мақсаты табиғи қабілеттеріне сәйкес тұлғаны дамыту және қалыптастыру деп атап көрсетеді. Біздің ойымызша, жеке тұлғаға бағдарланған оқыту материалды шығармашылықпен меңгеру аясын кеңейтеді және жеке тұлғаға бағдарланған оқыту мұғалімнен төмендегідей іс-әрекетті талап етеді: 1) өз оқушыларының темпераменті, мінезі-құлқы, көзқарасы, талғамы мен әдеп-дағдыларының жеке ерекшеліктерін үнемі зерделеп, жақсы білуі; 2) жеке тұлғаның ойлау ерекшелігі, қызығушылығы, мүддесі, ұстанымы, бағытталуы, өмірге, еңбекке көзқарасы, құндылық бағыттары, өмірлік доспары және т.б. сияқты аса маңызды тұлғалық қасиеттерінің нақты қалыптасу деңгейін қадағалап, білуі; 3) әрбір оқушыны өз шамасына сай және біртіндеп күрделене беретін әрі жеке тұлға дамуын қамтамасыз ететін тәрбиелік әрекетке үнемі тартып отыруы; 4) мақсатқа жетуге кедергі келтіретін себептерді уақытылы айқындап, жойып отыруы, ал егер мұны уақтылы істей алмаса, жаңа жағдайларға сай тәрбие тактикасын жедел түрде өзгертуі; 5) жеке тұлғаның өз белсенділігіне неғұрлым көбірек сүйенуі; 6) тәрбие ісін жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуімен ұштастырып, өзін-өзі тәрбиелеу мақсаттарын, әдістерін, формаларын таңдауға көмек беруі; 7) оқушылардың дербес әрекетін, бастамашылдығын, әрекетшілдігін дамытып, басқаруы емес, табысқа жетелейтін қызметті ұйымдастырып, бағыттауы тиіс. В.В.Сериков ұсынған жеке тұлғаға бағдарланған білім беру тұжырымдамасының мәні төмендегідей: 1. Жеке тұлға дегеніміз-адамның арнайы білім алу және даму аясын білдіретін педагогикалық категория. 2. Адам "жеке тұлға болу” тәжірибесін, яғни жеке тұлға функцияларын атқара білу тәжірибесін меңгеруі тиіс. В.В.Сериков жеке тұлғаға бағдарланған білім беруге тән заңдылықтарды атап көрсетеді: 1. Жобалау элементі-"тұлға өміріндегі оқиға”, ол кейіннен біртұтас өмірлік нәтижеге айналады. Ал білім тек оның бір бөлігі ғана болып табылады. 2. Оқыту мұғалім мен оқушының бірлескен қызметі болады: мұнда сұхбаттасу білім беру субьектілерінің өмір сүру тәсілі ретінде танылады. 3. Процесс тұлғалық тәжірибенің бастауы болып шығады. 4. Оқыту адамның табиғи өмір сүру жағдайына жақын бола түседі. 5. Мұғалім мен оқушының өзара бірлескен әрекеті тұлға аралық, субьект аралық қарым-қатынас сипатын алады. Ендеше, жеке тұлғаға бағдарланған оқыту дегеніміз-тек оқушыларды бір-бірінен айрықшалайтын жеке ерекшеліктерін есепке алу ғана емес, бұл-ең алдымен, оқушыға жеке тұлға ретінде, бірлескен қызметтің саналы әрі жауапкершіл субьектісі ретінде қарау. Г.К.Селевко бұл технологиялардың негізінде өзін-өзі өзектілендіруге ұмтылатын "толық қанды тұлға” болуы тиіс дегенді баса атап көрсетеді. Мұндай тұлға әртүрлі өмірлік жағдайларда жауапты әрі саналы шешім қабылдай алатын болады. Жеке тұлғаға бағытталған технологиялардың мақсаты, ғалымның пікірінше, жеке тұлғаның өзінің табиғи қабілеттеріне сай қалыптастырып, дамыту болып табылады. Технолог ғалымдардың пайымдауынша, жеке тұлғаға бағдарланған технологиялар әрбір баланың жеке ерекшеліктеріне сай оқыту және тәрбиелеу әдістері мен тәсілдерін іздеуде. Мұндай технологиялар психодиагностика әдістерін пайдаланады, оқушылар қызметін ұйымдастыруға деген көзқарасты өзгертеді, оқудың түрлі құралдарын қолданады. Демек, жеке тұлғаға бағдарланған технологиялар сүйіспеншілік, қамқорлық, ынтымақтастық ахуалын туғызып, жеке тұлғаның шығармашылық әрекеттеріне және өзін-өзі өзектілендіруіне барлық жағдайларды жасайды және жеке тұлғаға бағдарланған оқыту әрбір оқушының өзін танымдық және оқу қызметінде бейімділіктеріне, мүдделеріне, мүмкіндіктеріне, қабілеттеріне сай жүзеге асыруына мүмкіндік береді. Сонымен, С.В.Кульневичтің атап көрсеткеніндей, білім беру процесін тұлғаға бағдарлау гуманистік педагогикалық мәдениет құндылықтарына ықпал етеді, бұл дегеніміз-білім алу емес, бала өміріндегі білімнің жеке тұлғалық мәні; жекелеген білік-дағдылар емес, жеке тұлғаның жеке ерекшеліктері, өзіндік дербес оқу қызметі, өмірлік тәжірибесі; педагогикалық талаптар қою емес, педагогикалық қолдау мен қамқарлық көрсету және мұғалім мен оқушының сұхбаттасуы; білім көлемі емес, меңгерілген ақпарат мөлшері емес, оқушының жалпы жеке тұлғалық өсуі, дамуы және өзін-өзі дамытуы. Жеке тұлғаға бағдарланған оқу процестері: дамыта оқыту; баланың жеке ерекшеліктерін қалыптастыруға педагогикалық қолдау көрсету; тәрбиені баланы рухани-адамгершілік дамыту құралы ретінде қарастырады. Жеке тұлғаға бағдарланған білім берудің мақсаты-адамды қолдау, дамыту, онда өзін-өзі жүзеге асыру, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудің тетіктерін қалыптастыру. Мұндай технологияларға. Ынтымақтастық, сұхбаттастық, әрекетшілдік-сипатшылық әрекеті, баланың жеке дамуын қолдауға бағытталуы, оған дербес шешімдер қабылдауға, шығармашылыққа, мұғаліммен өзара шығармашылық ынтымақтастығына қажетті кеңістік пен еркіндік беру сипаты тән. Бүгінгі таңда мынадай жеке тұлғаға бағдарланған оқыту технологиялары бар: – В.Ф.Шаталовтың тірек белгілер негізіндегі технологиясы; – П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру технологиясы; – В.В.Фирсовтың саралай оқыту технологиясы; – Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы; – Л.В.Занковтың, Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы; – Ю.К.Бабанскийдің оқу процесін оптимизациялау технологиясы; – М.Чошановтың, П.И.Третьяковтың, К.Я.Вазинаның, В.М.Монаховтың модульдік оқыту технологиялары; – Г.К.Селевконың өзін-өзі дамыта оқыту технологиясы; Ж.А.Қараевтың, Т.Т.Ғалиевтің, Ә.Жүнісбектің, М.М.Жанпейісованың, Н.Н.Нұрахметов пен К.Әбдіғалиевтің оқыту технологиялары кеңінен танымал. Әдебиеттер: 1. Якиманская И.С. Технология личностно-ориентированного образования. М., 2000 2. Бондаревская Е.В., Кульневич С.В. Педагогика: личность в гуманистических теориях и системах воспитания. Ростов-на-Дону: Учитель, 1999. — 560 с. (в эл. варианте - 263 с.) 3. Сериков В.В. Личностно-ориентированное образование - поиск новой парадигмы. Монография. - М., 1998. — 180 c. 4. Кульневич С.В., Лакоценина Т.П. Современный урок. Часть 1. Научно – практическое пособие. – Ростов-н/Д: Учитель,2005. жүктеу/скачать 21,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|