5 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Қасқыр, қорқау қасқыр (2 сағат) Сабақтың мақсаты: 1. иттер тұқымдасының жүйеленуін, қасқырлар, қорқай қасқыр туысын оқып білу.
2. қасқыр мен қорқау қасқыр туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Жыртқыштар отрядының жүйеленуін оқып білу.
Жыртқыштар отрядын анықтайтын кесте
Жыртқыштар отряды
Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар
Ursidae
Куньи
Mustelidae
Иттер
Canidae
Мысықтар
Felidae
Жанат тәрізділер
Procyonidae
Иттер тұқымдасы, қасқыр туысын анықтайтын кесте
Түр
Атауы
Сібірлік орман қасқыры
C. I .aitaicus
Дала қасқыры
C .I .campestris
Шөл қасқыры
C. I.desertorum
Тибеттік қасқыр
C. I. chanco
2 - тапсырма. Кестені көшіріп алыңыздар.
Тұқымдас
Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар
Артқы аяқтарында 5 бармақтары бар. Құйрығы арқы аяғынан қысқа жәнеде жүніне мүлдем көрінбейді. Көлемдері үлкен, дене тұрқы 150-200. Жоғарғы жақ сүйектерінде жыртқыш тістерінен кейін тағы 2 тісі бар.
Жанат тәрізділер
Құйрығы артқы аяғынан ұзынырақ. Түсі көзге түсетін екі түсті болып келеді. Ашық реңді жерлерінде 6-7 көлденең сақиналары бар. Алдыңғы аяқтарының бармақтары жалаңаш, ал артқы аяқтары сирек қылықпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйектерінде 2 азу тістері бар.
Куньи
Құйрығында көлденең жолақты бояулары жоқ. Бармақтары жоғарғы жағынан қалың түкпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында бір ғана тісі бар.
Иттер
Басы ұзарған. Құйрығының айналасындағы түктері қысқа, сондықтан құйрығы түп жағынан қысылып тұрған сияқты көрінеді. Тырнақтары ішке қарай тартылып орналасқан, сәл майысқан. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында тағы 2 тісі бар. Жоғарғы жақ сүйегінде әрбір жағында 6-7 азу тістері бар.
Мысықтар
Басы домалақ. Мұрнының сыртқы жағы терімен қапталған. Тырнақтары ішке қарай бүгілген (гепардтан басқасы). Жоғарғы жақ сүйегінің артында тек 1 тісі бар. Төменгі жақ сүйегінде әрбіржағында 3 азу тістері бар.
3 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру
4 - тапсырма. Қасқыр мен қорқау қасқырт ұқымдасын анықтайтын кестені көшіріп алыңыздар
Иттер тұқымдасы. Қасқыр және қорқау қасқыр туысы.
Құрылыс ерекшеліктері
Қасқыр
Ересек особьтерінің дене тұрқы 90 см, жалпы бас сүйегінің ұзындығы 20 см. Дене тұрқы 85-100 см.
Қорқау қасқыр
Ересек особьтерінің дене тұрқы 90 см аз, бас сүйегінің жалпы ұзындығы 20 см аз. Дене тұрқы 75-90 см.
Бақылау сұрақтары:
1. иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасына сипаттама беріңдер
2. иттер тұқымдасының, қасқыр мен қорқау қасқырдың таралуы және мекендейтін жерлері қандай?
3. көбеюі және өсіп дамуы
4. иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)
