Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

328
тының басына тамаша ғимарат ес-
керткіш орнатылуы оған деген құр-
меттің белгісі.
Қорқыт ата нақылдарында тәлім-
тәрбиелік сипаттағы ақыл-кеңестер 
әр қырынан сөз болғанын жоғарыда 
айттық. Мәселен, имандылық, кісілік, 
қанағатшылдық, әрекетшілік жайын-
да айтылған мынадай ақылдарға құ-
лақ түргеніміз абзал. «Тәңіріне сиын-
баған адамның тілегі қабыл болмай-
ды... Жігіт тірісінде Қаратаудай қы-
лып, бір күн тыныштық көрмей дү-
ние жияды, байиды. Бірақ соның іші-
нен ол өзіне тиісті үлесін ғана жейді.
Менмен, тәкаппар адамды тәңірі сүй-
мейді. Басқалардан өзін жоғары ұста-
ған адамға тәңірі бақ бермейді...».
Дана ойшылдың ата-ананы сыйлап, 
құрметтеу, үйішілік жарасымды қа-
рым-қатынас, ұл мен қыз тәрбиесі, адам-
ның әр түрлі мінез-құлық сипаттары 
жайында айтқан тағылымдары да бү-
гінгі ұрпаққа өнеге боларлықтай: 
«Өзіңнен тумаса ұл өгей: қаншама ба-
ғып, қаққанмен ол саған ұл болмай-
ды... мыңғырған мал жиғанмен, адам 
жомарт атанбас. Анадан өнеге көрме-
ген қыз жаман, атадан тағылым ал-
маған ұл жаман. Ондай бала ел ба-
сын құрап, үйінен дәм беруге де жа-
рамайды. Ананың көңілі балада бо-
лар... Ұлың өсіп жетілсе, от басының 
мерейі, бас-көзі».
Қорқыт ата жеткіншек, жас өспірім-
дердің жанымен қоса тәнінің шыны-
ғуына, ел мен жерін жан-тәнімен сү-
йіп, оны қасықтай қаны қалғанша 
жаудан қорғайтын жаужүрек батыр 
болғанын аңсайды. Осыған орай ол
былай дейді: «Жол қиындығын көр-
меген, жабы мінген жігітке садағы-
ның оғы да қылыштай кесіп түседі... 
Қолыңа ұстаған болат қылышың мұ-
қалмасын. Жауға атқан садағың өт-
кір болсын».
Кемеңгер дала ойшылы жас жеткін-
шектің көпшіл, қонақжай, ата жолын 
қуған ақпейіл адам болғанын қалай-
ды. («Қонағы жоқ қараша үйден құ-
лазыған түз артық... Ата даңқын шы-
ғарып, өзінің тегін қуған балаға еш-
кім жетпейді. Өтірік сөз өрге баспай-
ды. Өтірікші болғаннан жарық көріп, 
өмір сүрмеген көп артық. Сөзіне бе-
рік, шыншыл адамға бұл дүниеде 
отыз жасты үшке көбейтіп, өмір сүр-
се де аз»). От басы, ошақ қасының, 
үй іші тыныс-тіршілігінің берекесі, 
ұрпақ тәрбиесінің, әйел жұртының 
кескін-келбетімен қатар, әдепті, көре-
генді, адамгершілік, иманжүзділік 
қасиеттерімен де тікелей байланы-
сып жатады. Осыған орай Қорқыт 
ата әйелдердің төрт түріне берген си-
паттамасы психологиялық жағынан 
ерекше көңіл аударады. Мәселен,
 
әйелдердің бір тобы отбасының тіре-
гі, үйдің құты, қонақжай, үрім-бұ-
тақтары өсіп-өнген жандар болса; 
екіншісі-ынсапсыз, қанағатсыз; үшін-
шісі – салдыр-салақ, өсекшіл келеді 
дейді.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: