Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

523
қанда, қан жолы жүйесінің құрылы-
сына, зат алмасуға, ішкі секреция без-
деріне т.б. байланысты деген пікір-
лер де тарады.
Неміс философы И.Кант (1724-1804) 
өзінің «Антропология» деген еңбегін-
де темпераменттің төрт түрі туралы 
толық психологиялық сипаттама бер-
ді. Бірақ ол темперамент пен мінез 
ұғымдарын бір-біріне балама ретін-
де (бұлай деп ұғыну қате) қарастырды.
Темперамент туралы теориялар XIX 
ғасырдың аяқ
 
кезінде де кең өріс ал-
ды. Мәселен, неміс анатомы Гейне 
темпераменттердің түрліше болуы 
жүйке жүйесінің тонусына байла-
нысты десе, орыс антропологы Зе-
ланд ми қабықшасындағы молеку-
лярлық қозғалыстың жылдамдығы 
мен біркелкілігіне байланысты деді.
Көрнекті орыс педагогы П.Ф.Лесгафт 
(1837-1909) темпераменттерді қан 
сауыттарының жуандығы мен
 
кеңді-
гіне байланысты деп тұжырымдады.
Темпераменттердің физиологиялық 
негіздерін ғылыми тұрғыдан дәйекті 
етіп түсіндірген академик И.П.Пав-
лов болды.
Жүйке жүйесінің типтері 
деген 
И.П.Павловтың ілімі темперамент 
туралы түсінікті ғылыми сара жолға 
түсірді.
Жүйке жүйесінің типтері ми қа- 
бығындағы қозу, тежелу процес- 
терінің үш негізгі белгісінің (күші, 
тепе-теңдігі, қозғалғыштығы) жиын- 
тығынан құрастырылады.
Жүйке процестерінің күшіне – ми қа-
бығының жұмыс істеу қабілеттілігі, 
яғни сыртқы ортаның түрлі тітіркен-
діргіштеріне мидың төзімділігі жа-
тады. 
Жүйке процестерінің тепе-
теңдігі деп қозу мен тежелудің бір-
біріне тең келуін айтады.
Жүйке процестерінің қозғалғышты- 
ғы деп олардың бірінің екіншісіне ал-
маса алу қабілеттілігін айтады.
Осы принципті негізге ала отырып, 
И.П.Павлов жүйке жүйесінің төмен-
дегі түрлерін ажыратады.
Жүйке жүйесінің әрбір типінің үш 
белгісі болады. Мәселен, күшті 
типтердің бірі – 
ұстамсыз тип. Ұс- 
тамсыз тип 
– 
жұмыс істеу қабілеті 
күшті, қозу, тежелу процестері бір-
бірімен сәйкес келмейтін 
(қозуы ыл-
Жүйке жүйесінің типтері
күшті
әлсіз тип
күшті
қозуы тежелуінен басым 
(ұстамсыз тип)
күшті
қозуы мен тежелуі тең 
(ширақ тип)
күшті
қозуы мен тежелуі тең 
(баяу тип)

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: