Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев
жүктеу/скачать 11,21 Mb. Pdf көрінісі
|
b51b9b89e1b6b84ef8ef8f36547c93bb
| ТҮСІНУ.
Адамның ойлау әреке- тінде шындықтағы заттар мен құ- былыстардың негізгі қасиеттеріне, ерекше белгілеріне, мәніне түсіне білудің маңызы зор. Түсіну арқылы ғана біз айналамыздағы заттардың себеп-салдарды байланыстарын, бір- біріне тәуелділігінің шығу тегі мен даму жолын ажыратамыз. Түсінудің басы – шындықтағы заттар мен құ- былыстарға танысудан, көріп, білуден басталады. Өйткені қандай нәрсені болмасын «ұғыну үшін, ұғынуды, зерттеуді эмпириялық жолмен бас- тау» қажет. Түсіну күрделі ой жұмысын керек етеді. Мәселен, «Бұл не нәрсе?» деп сұрақ қоюдың өзі де түсінудің қара- пайым формасы, ал «Бұл қалай және қашан пайда болған?», «Бұл не үшін жасалынады?» деген сұрақтарға жа- уап беру арқылы шындықтағы құбы- лыстардың негізгі белгілерін, олар- дың байланыстарын ашып, түсіну қабілетімізді білдіреміз. Заттар мен құбылыстардың тек ішкі мәніне түсінудің арқасында ғана түр- лі амал-әрекеттің себебін, олардың бір-бірімен байланысын, ішкі маз- мұнын, яғни ғылымның тұжырымда- рын аңғарамыз. Бұл айтылғандармен бірге түсіну сан алуан құбылыстың бөліктері мен ұсақ-түйектерін айы- руда, басқа біреудің сөзінің мәнін ұғуда да (мәселен, интонация, пауза, метафора, әзіл, қалжың т.б.) ерекше көрінеді. Бірақ барлық жағдайда да дұрыс түсіну үшін адамға білім қо- ры, дағды, іскерлік қажет. Түсіну сөз арқылы берілетіндіктен түрліше формаларда тұжырымдала- ды. (Түсіну қысқаша, жалпы, кең, де- тальді т.б. болып келуі мүмкін) Тү- сінудің бұлай түрліше болып келуі адамның алдына қойған мақсатын, жеке психологиялық ерекшеліктері- не, ана тілінің ішкі заңдылықтарын білуіне, сол адамның сөзі мен ісіне байланысты болады. Бір нәрсеге дұ- рыс түсінгендіктің көрінісі – сол ма- териалды өз сөзімен түрлендіріп ай- тып, іс жүзінде орындап көрсету бо- лып табылады. Түсіну екіге бөлінеді: оның бірінші түрі – тікелей түсіну. Тікелей түсіну жанама түрде ой операцияларын ке- рек етпейтін, қабылдауға ұқсас про- цесс. Мәселен, бізге жақсы таныс сөз- дер, сөйлемдер, белгілі құбылыстар, адамдардың қылықтары т. б. Түсінудің екінші түрі – жанама тү- сіну. Жанама түсіну бірнеше ара- лық, басқыштардан тұратын, ой опе- рацияларын керек ететін, көмескі нәрсені анық, айқын етіп бейнелеуде бірнеше ой түйіндерін талап ететін процесс. Жанама түсінуде сұрақ қою- дан басталатындығын, сұрақ пен жа- уап табудың арасында аралық түйін- дер бар екендігін, осы аралық тү- йіндерді табу жаңа мәселені шешу- дің кілті екендігін атап өтуіміз қажет. Тіпті, қарапайым есептің өзінде де осы жолды көруге болады. Мәселен, жүктеу/скачать 11,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|