Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

572
саланы белгілеу үшін азды-көпті дәл 
бірқатар синонимдер, оның ішінде 
биологиялық психология, биопсихо-
логия, психобиология және психофи-
зиология терминдері қолданылады. 
Ф.п. XIX ғасырдың соңында пайда 
болды. Бұл терминді В.Вундт экспери-
менттік психологияны белгілеу үшін 
енгізген. Ф.п.-ны В. Вундт дуализмдік 
тұрғыдан талқылады. Ол Ф.п.-ны 
қозғалыс реакциясымен, қарапайым 
сезімдермен, түсініктермен шектеді. 
Ф.п.-да сезім мүшелері мен жүйке 
жүйесінің физиологиясынан алынған 
зерттеу нәтижелері мен әдістері қол-
данылады.
ФИЛОГЕНЕз
(грек. 
рhylon – 
түр, 
туыс және 
genesis 
– шығу тегі) – ор-
ганизмдер топтарының тарихи тұр-
ғыдан қалыптасуы; организмнің та-
рихи дамуы немесе органикалық дү-
ниенің әртүрлі тип, класс, отряд, туыс 
және түрлердің эволюциясы
. 
Жеке-
дара даму – онтогенез бен тарихи да-
му – филогенез тірі табиғаттың бір-
тұтас дамуының ажырамас қырлары 
болып саналады және бір-біріне өз-
ара әсер етеді. Филогения – организм-
нің тарихи дамуы. Ф.терминін 1866 ж. 
неміс биологі Э. Геккель (1834–1919) 
ұсынады. Ф. процесін және оның 
заңдылықтарын филогенетика зерт-
тейді. Ф.-дік зерттеулердің мақсаты –
жануарлардың, өсімдіктердің, мик-
роорганизмдердің эволюциялық
өз-
герістері негізінде олардың тегін және 
организмдер арасындағы туыстық 
байланыстарды анықтау. Ағылшын 
эволюцияшысы В. Гарстанг филоге-
незді ұрпақтан-ұрпақка өтетін онто-
генез деген пікір ашты. Бұл пікірді 
орыс биологі И. И. Шмальгаузен (1884-
1963) дамытып, филогенезді онтоге-
нездің белгілі қатары деп атады.
ФЛЕГМАТИК 
(сылбыр, керенау 
кісі). Ф. темпераменті көңіл күйдің 
салқындығымен
сипатталады; флег-
матикті өзі үшін байсалды кәдуілгі 
күйде шығарып әкету оңайға түспей-
ді; ол жүріс-тұрысы мен сөзінде сыл-
быр, оның мимикасы онша айқын
емес, қимылдары сараң. Ф. эмоциялық 
қозуы әлсіз болады, қызуланып же-
лікпейді, елеуреп ашуланбайды көңіл 
күйлері байсалды, орнықты қалпында 
ұзақ сақталады, баяу өзгереді, жар-
қырап қуануы да, жабырқап қайғы-
руы да қиын, аз қозғалады, сылбыр, 
керенау қимылдайды, сезім күйлерін, 
дене қимылдарын білдіріп тұрмай-
ды, мимикасы, өзге қимылдары мә-
нерсіз. Бірсарынды монотонды сөй-
лейді. Кісімен араласып жақындасуда 
мардымсыз, іске ырғалып-жырғалып 
барып кіріседі. Іс-әрекетін байсалды, 
тиянақты орындайды, бастаған ісін 
қадағалап істейді, аяқтап шығады. 
Ф. байсалды, баяу, орнықты болады. 
Кісіге үйірлігі аз, өзі ешкімге тиісіп, 
соқтығыспайды. Біреу жанжалға ша-
қырса, есебін тауып жалтарып кетеді, 
тыныштықты жақсы көреді. Көңіл 
көтеретін сауыққа да әуес емес, бөтен 
кісіге міндет артып өкпелемейді.
ФОБИЯЛАР 
(грек. 
phobos – 
қор-
қыныш) – субъектіні белгілі бір жағ-
дайда кісіні билеп алатын вегетация-
лық (жүрек дүрсілі, ағыл-тегіл терлеу 
және т.б) нақты мазмұндағы барабар 
емес жабыспа қорқыныш сезімдері. 
Ф.-лар невроз көп жағдайда, психоз-
дар мен мидың органикалық ақаула-
ры кезінде пайда болады. Невроздық 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: