Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

573
фобиялар кезінде ауру кісі, әдетте, 
өз қорқынышына пәлендей негіз жоқ 
екенін түсіне бастап, оларға субъек-
тивтік кінәраттар ретінде қарай бас-
тайды. Ф.-дың: мозофобия (аурудан 
қорқу) – канцерофобия, кардиофо-
бия, сотцо-фобиялар (жұрт алдында
 
орынсыз қызарып кетуден қорқу жә-
не т.б), оңашалау үй-жайда болудан 
қорқу және т.б. түрлері бар. Егер 
емделуші өз қорқыныштарының не-
гізсіздігін, ақылға салып, анық ұғын-
байтын болса, онда мұның өзі пато-
логиялық күмәнданушылық, яғни қа-
уіп, сандырақтау жағдайына ұласуы 
мүмкін. Білікті
 
психотерапевтік ша-
ралар арқылы мұндай кінәраттардан 
көбіне арылуға болады.
ФОНЕМАТИКАЛЫҚ ЕСТУ 
– 
адамның сөздік дыбыстарды талдау 
мен біріктіруге қабілеттілігі. Ф.е. 
анатомиялық-физиологиялық меха-
низмінде дыбыстарды ажыратуда 
басты рөлді «Вернике» орталығында 
(мидың үлкен жарты шарының 
үштен бір бөлігіндегі қыртыс иірім-
дері) орналасқан есту-сөйлеу бөлігі 
атқарады. оның зақымдануы немесе 
жетілмеуі адамның тілдік дыбыстар-
ды ажырата алмау қабілетсіздігіне
апарып соғады (сенсорлық афазия 
немесе апатия). Ана тіліне деген Ф.е. 
балаларда айналастындағылардың 
ауызша сөйлеуін қабылдау және қа-
былданатын үлгіге сәйкес өзіндік 
сөйлеу барысында қалыптаса бас-
тайды. Сөздерді айту дыбыстың диф-
ференциалдық қасиеттерін бөліп, 
жалпылаудағы және оларды есте сақ-
таудағы ең тұрлаулы шарт. Фоне-
матикалық естуді дамыту үшін бала-
лармен айтылатын сөздердің ішінен 
кейбір дыбыстарды саналы және ерік-
ті түрде бөліп алып, сөйлеу дыбыс-
тарын салыстырудың маңызы зор 
(4-5 жас аралығы). Ф.е. механизмі оқу 
мен жазу барысында қайта құрыла-
ды. Басқа тілдерді оқу барысында
Ф.е. сол тілмен қатар ана тілінде де 
дамып отырады.
ФОТОРЕЦЕПТОР 
(грек. 
рhotos – 
жарық. және лат. 
receptor – 
қабыл-
даушы) – көру жүйкесінің жарық қа-
былдау аппараттарының жасушала-
ры. Адамдарда ол ядроларымен және 
тармақтарымен оптикалық аффе-
рентті жолда алғашқы шеткі нейрон-
ды құрайтын таяқшалар мен шақша-
лар. Ф. сыртқы мүшелерінде орна-
ласқан көру пигменттеріндегі фото-
химиялық процесс арқылы жарық 
тітіркендіргіштерін қабылдайды. 
Таяқшалар шақшадан жіңішке (олар-
дың сыртқы мүшелерінің диаметрі 2 
мк-ге жуық), бірақ ұзын (шамамен 60 
мк) болады. Таяқшалар өте көп, олар 
торлы қабықтың шет жақтарында 
тығыз орналасады. Зерттеушілердің 
айтуынша, таяқшалар ымырт және 
түнгі көрудің ақпараты болып са-
налады. Шақшалар таяқшалардан 
қысқа, олардың торлы қабықтың 
шеттерінде диаметрі үлкейеді (6-7 
мк-ге жуық). Олар торлы қабықтың 
ортасында тығыз орналасады және 
күңдізгі көрудің аппараты болып са-
налады. Торлы қабықтың ортасында 
тек шақшалар болады, бірақ олар бұл 
жерде жіңішке, сыртқы мүшелерінің 
диаметрі 1-1,5 мк.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: