Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

263
ты заттан айыра алмаған. Сондай-
ақ, жаңағы бала екі нәрсенің ара-
сындағы қашықтықты да ажырата 
білмеген.
Бір нәрсені қашықтыққа қойып, 
оны енді ал дегенде ол қолын олай-
бұлай созып, дәл ұстай алмай, қар-
малап жүріп қолын нәрсеге әзер жет-
кізген. Бала нәрсені қолына алып 
сипап байқағаннан кейін ғана оның 
үлкендігін, формасын т.б. айыра ал-
ған. Бұл айтылғандар кеңістікті қа-
былдауда кинестезиялық түйсіктер 
де қатынасатындығын көрсетеді. Ке-
ңістікті дұрыс қабылдап үйрену кіш-
кентай кезден басталады. Мәселен, 
мектеп жасына дейінгі балалар түрлі 
нәрселерді ұстап, байқап, сипап қа-
райды, олардың формасын, үлкен-
кішілігін көреді. Кейін есейіп, тәжі-
рибесі артып, ой-өрісі кеңейген кезде 
заттардың кеңістікке орналасуын жақ-
сы аңғара алатын болады. Заттардың 
кеңістікте орналасуын дұрыс біле 
алудың адамның іс-әрекеті үшін (әсі-
ресе, шоферлерге, ұшқыштарға, сурет-
шілерге, әскери қызметкерлерге, дәл 
аппарат жасайтын мамандарға т.б.) 
қаншама маңызды екендігі түсінікті.
Уақыт та кеңістік сияқты қозғалушы 
материяның өмір сүруінің объектив-
тік реалды формасы. «Дүниеде қоз-
ғалушы материядан басқа еш нәрсе 
жоқ, ал қозғалушы материя кеңістік 
пен уақыттың ішінде қозғалмайын-
ша басқаша қозғала алмайды». Уа-
қытты қабылдау да сыртқы дүние-
дегі заттар мен
 
құбылыстарда бо-
латын өзгерістердің санаға әсер етіп
қалдыратын бейнесі. Уақыт 
–
дүние-
дегі заттардың өзгеріп, бір қалыптан 
екінші қалыпқа көшіп, ескі заттар-
дың жоғалып, олардың орнына жаңа 
заттардың пайда болып отыруының 
көрсеткіші. Шындық құбылыстар-
дың тізбегі, бір ізділігі, объективтік 
ұзақтылығы уақытты қабылдау ар-
қылы белгілі болып отырады. Сыртқы 
дүниедегі оқиғалардың бәрі бір ба-
ғытта, яғни өткен шақтан осы шақ-
қа, одан келер шаққа қарай ағады. 
Осылай бір бағытта ағу 
–
сыртқы дү-
ниедегі оқиғалардың объективтік 
белгісі.
Бұлар жеке адамның түйсігінен, 
қабылдауынан тыс болып отыратын 
реалды құбылыстар. Уақытты қа-
былдау бірнеше компоненттерден 
тұрады. Соның бірі 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: