Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

357
«Жақсы қойшының қозысы түлеп 
тұрғанда, жаман қойшының құнан 
қойы жүдеп тұрады», «Ат шаппайды, 
бап шабады», «Жаман қойшы жай-
лауын бір күн жейді, жақсы қойшы 
жайлауын мың күн жейді», «Күтусіз 
мал желден азады, күтімді мал жем-
мен озады», «Қыстың қырық түрлі 
қыры бар, күтінбесең қыста малың 
қырылар», «Анық шаруа арығын ай-
налдырар семізге» деген мақалдарда 
мал бағудың оңай шаруа еместігі, 
оның да өзіне тән ерекшелігі, бұл 
кәсіппен шындап айналысқан адам-
ға табиғат құбылыстарының құпия-
сын жақсы білу, байқағыштық, қы-
рағылық, қатыгез табиғатқа қарсы 
тұра білуге қажетті табандылық, шы-
дамдылық сияқты қасиеттердің көрік-
тілігі, малды тек бағып қана қоймай, 
әр түліктің бабын, «тілін» таба білу 
қажет екендігі айтылады.
Егіншілік кәсібі жөнінде де қызықты 
деректер бар: «Егіннің жайын еккен 
білер», «Егініне қарай қырманы, 
күтіміне қарай түсімі», «Жақсы жыр-
тып жеріңді, кезінде ексең егінді, алар-
сың мол өнімді», «Тілін білсең тіл-
дей жерден жылдық өнім аласың», 
«Әрбір топырақ аяласаң иеді». Осы 
айтылғандардан еккен нәрсенің бәрі 
өзінен-өзі шыға бермейтінін, оны 
күту керектігін, егіннің бітік болуы 
диқанның белгілі тәжірибесін, маң-
дай терін қажет ететіндігін меңзейтін 
идеяларды жақсы байқауға болады.
Мақал-мәтелдерден балықшының 
психологиясы жөнінде де қызықты 
деректер табуға болады. Мәселен, «Ба-
лық аулай алмаған суды ылайлар», 
«Балықтың құйрығы жылмағай, оны 
аулаған адам тынбағай», «Балықшы-
ның үйдегісі май ішеді, түздегісі қан 
ішеді», деп халық балық аулау кәсібі-
нің қиындығын, теңіз толқындары-
мен арпалысудың кез келген адам-
ның қолынан келе бермейтіндігін, ол 
үшін батырлық, батылдық керектігін 
айтады.
Халқымыздың отырықшылыққа кө-
шуіне байланысты пайда болған соң-
ғы екі кәсіп, мақал-мәтелдердің, кө-
бінде қосақтаса сөз болып отырады. 
Мәселен, «Балықшының үйіне бар-
саң қарма жерсің, егіншінің үйіне бар-
саң жарма жерсің», «Балық бәсін бе-
реді, егін есесін береді», «Егінші жыл-
да арманда, балықшы күнде арман-
да», «Егінші жерін мақтайды, балық-
шы көлін мақтайды», деген нақыл-
дардан бұл екі кәсіптің әрқайсысы-
ның өзіне тән ерекшеліктері мен қа-
сиеттерін және соларға сәйкес оны-
мен айналысушы адамның өзіндік 
ерекшеліктерін (егінші тәжірибені 
жылда жинаса, балықшыкүнде жи-
найтындығы, әркімге өзі шұғылдан-
ған жұмыс ғана сүйкімді болатын-
дығы т.б.) көрсететін топшылаулар-
ды байқаймыз.
Халқымыздың аңшылық жөніндегі 
мақал-мәтелдерінен аңшының пси-
хологиясы белгілі болып тұрады. 
Мәселен, «Шын аңшының алдына 
аңның өзі келеді», «Аңды я көрінбеген 
атады, я ерінбеген атады», «Құстың 
алғанынан салғаны қызық», «Қаршы-
ға қанжыға қызартады», «Ителгі етек 
былғайды», «Ителгінің қызығына 
қызсаң, қаршығаңды қамшы етерсің» 
дейтін нақыл сөздерде бүркіт, қаршы-
ға, тұйғын, лашын, ителгі, қырғи 
сияқты тағы құстарды томағалап, тұ-
ғырға отырғызу, оларды тазыға қосу 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: