Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

86
хологиясының жас және дара ерек-
шеліктері жайлы сөз қозғалады, осы 
салада жүргізген эксперименттік зерт-
теулердің нәтижесін оқырман наза-
рына ұсынады. Мәселен, мектеп оқу-
шыларының ойлау саласында жеке-
дара ерекшеліктері жайлы былай 
дейді: «...бір оқушы өте шапшаң ой-
ланып, сұраққа тез жауап береді, тез-
деп жауап бермесе де, жайлап барып 
айтса да түбінде жауапты терең жә-
не дұрыс беруінде сөз жоқ».
Ш.Әлжанов бұл жерде түрлі тем-
пераментке жататын шәкірттердің 
өзіндік, жеке-дара психологиясы жай-
лы сөз қозғап отыр. Әрине, оның 
психологиялық көзқарастарында, сол 
кездегі ғылым
деңгейінің жағдайы-
нан да болар, кейбір жаңсақ пікірлер 
де кездеседі. Мәселен, ол 11-12 жас-
тағы шәкірттердің есі жаттанды (ме-
ханикалық) түрде көрінеді дейді, олар 
түрлі өмір құбылыстарын, көрген-
білгендерін, естігендерін сырттай жа-
лаң еске тұтады, мағынасына мән 
беріп жатпайды.
Осыған орай дерексіз, абстрактілі 
ұғымдарды түсінуге олардың шама-
сы жете бермейді, құбылыстың мән-
мағынасына түсіну, терең ойлану, 
логикалық есте сақтау кейінірек қа-
лыптасады дейді. Әрине, мұндай тұ-
жырымдар ол кездері жалғыз Ш.Әл-
жановтың басында ғана болған жоқ. 
Тіпті белгілі психологтар П.П.Блон-
ский мен Л.С.Выготскийлер де сон-
дай жаңсақ пікірлердің шырмауын-
да болғаны белгілі.
Мәселен, П.П.Блонский оқушылар-
дың сабақ үлгермеуі тұқым қуалау-
шылыққа байланысты, мұнда оқу-
шылардың ата-анасының дене бітімі, 
ақыл-ойы кеміс, яғни кемақыл, тіпті 
оның денесінің салмағы да жеңіл, 
бойы аласа, кеудесі қушық болып ке-
леді деп қате тұжырымдаған еді. 
Ал бастауыш класс оқушыларында 
абстрактылы ойлау, мағыналы ес-
те сақтау процестерінің орын алаты-
нын 70-жылдардың басында Кеңес
психологтары профессор Д.Б.Элько-
нин, В.В.Давыдовтар эксперимент 
жүзінде дәлелдеген болатын. 
Ғалым психологиялық мәселелерді 
өз еңбектерінің қай қайсысында бол-
масын кең пайдаланып отырған. Мә-
селен, оның «Оқу кітабы – комму-
нистік тәрбие беру жөніндегі» (По-
литехникалық мектеп, 1933, N4), «Эс-
тетикалық тәрбие негіздері» («Ауыл 
мұғалімі», 1933, N4), т.б. мақалала-
рында жалпы психологияның көп-
теген теориялық қисындары жеке-
леген терминдік сөздер біршама сөз 
болады. Ш.Әлжановтың психология-
ға байланысты көзқарастары кезінде
психолог С.Балаубаевпен бірлесіп 
профессор А.Б.Залкиндтің «Психо-
логия» атты оқулығын аударған ке-
зінде психологиялық терминдердің 
мазмұнынан жақсы байқалады. Күні 
бүгінге дейін өз құнын жоймаған осы 
қолжазба Қазақстан Республикасы 
Орталық мемлекеттік архивінің қо-
рында сақтаулы тұр.
Педагог-ғалым тәлім-тәрбие тарихы-
нан да бірнеше еңбектер жазды. Бұ-
лардың қатарына әлемдік педагогика 
ғылымының классигі Я.А.Коменский, 
сондай-ақ қазақтың ұлы ойшыл-
ақыны Абай Құнанбаев туралы жаз-
ған мақалаларын жатқызуға болады. 
Оның «Абайдың педагогика туралы 
көзқарасы» («Әдебиет майданы», 
1934, N4) атты мақаласы кезінде жұрт
шылық назарына түскен еді. Өнер

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: