Қ.Қ. Тоғасбаева. Қазақ тілінен жаттығулар жинағы (Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектепке арналған) Буын 1-жаттығу
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
| Қ.Қ. Тоғасбаева.
Қазақ тілінен жаттығулар жинағы (Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектепке арналған) Буын 1-жаттығу. Сөздерді оқы. Сөздерді буынға бөліп, көшіріп жазыңдар. Соңғы буындағы дауысты дыбыстардың жуан немесе жіңішке екенін айтыңдар. Достық, етікші, мұздай, шеберлер, құрылысшы, қаздар, ауылда, көшеде. 2-жаттығу. Жуан дауысты дыбыстар және жіңішке дауысты дыбыстар бар сөздерді екі бағанға бөліп жазыңдар. Олармен сөйлем құраңдар. Әнші, батырлық, жүмысшы, көрермендер, жолдастар, балалық, күздік, өзендер, жүзім, ағаш. 3-жаттығу. Сөздерді қазақшаға аударып, буынға бөліп жазыңдар. Буынның түрлерін анықтандар. Воспитание, в мире, качество, значение, хозяйство, поколение, соединяющий, ответственный, издревле, понятие, кормилец, положение, последний, глубокий, будущее, рассказ, как железо. 4-жаттығу. Өлнңді оқып, жатқа жазыңдар. Қарамен жазылған сөздерге жалғанған буындар қандай буын екенін және себебін айтыңдар. Нан анасы – бидаймын. Ырзықты елге сыйлаймын. Дәнім толып, піскенде, Қауызыма сыймаймын. (Әдібай Табылдиев.)
Өлеңшінің сөзі – алтын. 2.Ерінбеген етікші болады.
Темір қайшы –қос қайшы, Шығыршықсыз бос қайшы. Еңбеккерге дос қайшы. Еріншекке қас қайшы. Өтпейді бір бос күні... (сағаттың қос тілі)
1.Бүлдірген, жазда, теруге, барды, балалар. 2.Асфальт, жүріп, жолмен, машина, келеді. 3.Жылы,жаққа, қайтып, құстар, барады. 4. Тұрады, күн, жазда, жоғары. 6-жаттығу. Жаңа мағынаны тудырып тұрған қосымшаларды (жұрнақтарды) анықтаңдар. Оқушы, әнші, басшы, үйшік, жолдас, бастық, қалашық, жұмысшы, етікші, хабарлас, қалалық, дәоілік, малшы, баяндама, сақшы, сөйлем, сенім, озат, сайлаушы, білім, білгіш, замандас, түйіншек. 7-жаттығу.Сөздерді көшіріп жазыңдар, түбір мен қосымшаларды белгілеңдер. Ұқыптылықпен, жанашырлықпен, тіршілік, денсаулық, сұлулық, білімді, достық, ағаштар. 8-жаттығу. Төмендегі түбірлес сөздердің әрқайсысына синонимдер жазындар. Оқу, оқытушы, оқылық; Дос, достық, достасу, Шын, шындық, шыншыл.
Сұрама, өнеріне, жаратылған, сіңірген, алғысым, ризашылық, мұрагеріміз, уақытша, жақсылыққа, өнерпаз, көйлекшен, байланыс, танымал, жолдастық, тәрбиеленуші, көркемдік, шығыстың, жан-жақтымын,тапқыр, бақытты, көргішпін. 11-жаттығу. Сөздердің құрамына қарай талдау жасаңдар. Сөздермен сөйлем құрастырыңдар. Қызметің, тәртіппен, тағайындалғаннан, республикасының, билігін, президентіне, шарттардан, өкілдіктері. Біріккен сөз. 1-жаттығу. Төмендегі жаңылтпашты оқып, қарамен жазылған сөздердің түбірлерін ажыратып жазыңдар. Жаңылтпаш. . Айнабұлақ айна ма, Қайнарбұлақ қайнар ма? Айнабұлақ- айналы Қайнарбұлақ-қайнарлы 2-жаттығу. Төмендегі сөзйлемдерді көшіріп, қарамен жазылған сөздердің түбірлерін ажыратыңдар. Алмабек пен Әділхан өз қаласындағы оқушылармен бірге тоғайға барды. Жолда олар саршұнақтың бірнеше індерін кездестірді. 3-жаттығу. Төмендегі берілген біріккен сөздерді қатыстырып сөйлеп құрап жазыңдар. Жүнісәлі, Әскербек, Орынтай, Әлімжан, Айгүл, Ақылтай, теміржол, Жетісу, Екібастұз. 4-жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазып, біріккен сөздердің астын сызындар. Әмірбек Ақтеректе- малшы. Ол малдарды әлдеқашан әріске айдап кетті. Бір кезде аспанды қою қара бұлт қаптады. Біраздан кейін жаңбыр жауды. Жаңбыр ашылған соң, қызылды – жасылды кемпірқосақ көрінді. 5-жаттығу. Сөйлемдерді оқып, біріккен сөздерді теріп жазыңдар, түбірлерін ауызша ажыратыңдар. Көкжиектен Күн шығып келеді. Біз Алайғыр руднигіне таяп қалдық. Қайыржан рудникке бірінші рет келе жатыр. Ол күншығыс жатқан жарқыраған төбешікке қарады. Оның көзіне аспандап ұшқан қарақұс пен көкқұтандар түсті. 6- жаттығу. Біріккен сөздерден жасалған өсімдік аттарын жазыңдар. Түбірлерін ажыратып айтыңдар. 7-жаттығу. Өлеңді оқып, біріккен сөзді табыңдар. Біраздан соң басылды, Тау жаңбыры шегініп. Күн сандығы ашылды, Кемпір қосақ керіліп. (А.Нысаналин.)
2. Жазған сөздерінді қатыстырып, бірнеше сөйлем құрап айтындар. 9-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, сөйлемдерді көшіріңдер. Атасы Қойшыбекке үш көжек сатып әперді. Қойш...бек қо...ндарына қора жас...ды. Тем...р тормен Қ...ршады. Алты а...да қоянда...ы т...рға сымай кетті. Біразын да...ындау орнына өткізді. Әук...тай ақсақал қоян...ың өсі...талдығына қайран қалды. 10-жаттығу. Орны ауысқан сөздерден сөйлем құрап жазыңдар. Біріккен сөздердің астын сызыңдар. 1. Тұрады, Түйемойнақта, Әбдісамат. 2. Фермасы, Ащысайда, қой, орналасқан. 3. Шөп, Сарыөзектен, шапты, Аманбай. 11-жаттығу. Жұмбақты оқып шығып, шешуін жазыңдар. Жұмбақ. Бір қаланың ішінде бірнеше шар, Әрбір шардың өзіндік ұясы бар. (Асбұршақ.)
Көл-(Ала, Жалаңаш, Сексен, Сасық) Дәулет-(нұр, Бақ, Жан, Ес) Аққу, ақбөкен, шаңсорғыш, балмұздақ, қосаяқ, тасбақа. Қос сөздер. 1-жаттығу. Сөздерді жазып, оларды құрамына қарай ажыратып айтыңдар. От, жазушы, үлкен-үлкен, құрт-құмырсқа, жұмыс, жұмысшы, қызмет, қызметкер, ата-ана, бала-шаға, қонақүй, асхана, өте-мөте, мейрамхана, биік-биік, жалт-жұлт, жақсы-жақсы. 2-жаттығу. Сөйлемдерді оқып, қос сөздер кездессе, белгілеп жазыңдар. 1. Бізге киім-кешек сатып алу керек. 2. Ол өз мекен-жайын көрсетіпті. 3. Іскер адамдар күні-түні жұмыс істейді. 4. Олар молекулалық биологияны таңдапты. 5. Мен қыпшақ-оғыз тілдерін зерттеймін. 3-жаттығу. 1.Жұмбақты және оның шешуін оқып, көшіріп жазыңдар. Жұмбақ. Тұрып-тұрып тербелеп, Бәрін берер теңгеріп. (Таразы.) 2. Қос сөздің астын сызып, оның қалай жасалғаның айтындар. 4-жаттығу. Өлеңді оқып, қос сөзді табыңдар. Оның қалай жасалып тұрғанын айтыңдар. Бірге ренжіп, құанған, Бір үйдегі ұл-қызша. Бес баладан құралған, Топиын аты «Жұлдызша» («Балдырған» журналынан.)
Туысына, бізге Гүлсім үлгі береді. Аға менен жеңгецін Ата-анадай көреді. Сіңлісіңе сыпайы, Інісіне ыңғайлы, Түрлі өнер үйретіп, Жәбірлемей, жылатпай, Үсті-басын былғатпай, Ойнатады билетіп. (С.Сауытбеков.) 7-жаттығу. 1. Жұмбақты және оның шешуін оқып, көшіріп жазыңдар. Жұмбақ Үлп-үлп етіп тымағы, Желп-желп етіп құлағы Суды кешіп тұрады. (Құрақ.) 2.Қос сөздердің астын сызындар. 8-жаттығу. Төмендегі қос сөздерді қатыстырып, сөйлем құрап жазыңдар. Сап-сары жапырақ. Мая-мая шөп. Бес-алты бала. Әп-әдемі сынып. 9-жаттығу. 1. Төмендегі сөйлемдерді оқып, қос сөздерді табыңдар. Бөтен үйдің босағасына жаңа жеткен су жаңа бәтеңке жан-жағына тосырқай қарады. Өңшен ұсқынсыз, ескі-құсқы аяқ киімдер табалдырық жақ төр үйге қарай шашылып жатыр. Қалай болса, солай үйме-жүйме боп жатқан мұндай аяқ киімдерді бұрын көрмеген жаңа бәтеңке таң қалды. (С.Жүнісовтен.) 2. мазмұның түсіндіріңдер. 10-жаттығу. Төмендегі сөздер неше түбірден жасалып тұрғанын айтыңдар. Күншығыс, кемпірауыз, Белгібайұлы, Жетіқарақшы, Қызылқұм, баспасөз, жауынқұрт, теледидар, Қазақконцерт. 11-жаттығу. Төмендегі сөздерді кестеге орналастыр.
Ата-баба, кезек –кезек, тау-тас, күте-күте, быт-шыт, тап-таза, қырқа-қырқа, іркес-тіркес, тып-тыныш, салдыр-гүлдір, үп-үлкен, жап-жасыл, ағайын-туыс, шаршап-шалғып, жүре-жүре. Зат есім 1-жаттығу. Сөйлемдерді оқып, зат есімді атаңдар. Олардың түбірін тауып, сұрақ қойыңдар. Бір топ бала Ақшабындыққа экскурсияға бардық. Бізді мұғалім бастап апарды. Біз шабындық жерді аралап көрдік. Алдымыздан бір бөдене пыр етіп ұшты. Күлшат қорқып қалды. Біз бөдененін ұшқан жерін қарадық. Оның балапандары бар екен. Оған тимедік. 2-жаттығу. 1. Мақалды көшіріп жазыңдар. 2. зат есімнің астын сызыңдар Мақал. Өнерлінің жолы кең. Құс болып аспанға да ұшады, Балық болып суда да жүзеді
Даланың жүр жоныгда. Атам сонын сонында, Таяғы бар қолында. (Қой.)
(С.Әлиевтен.) 7-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, сөйлемдерді көшіріңдер. Каспий теңізі. Кспи... тең...зі Қазақста...ның батысында. Каспий балыққ... бай. Ау...л тұрғындары Каспийден балық а...лайды. Каспийге Жай...қ, Вол...а өзендері құ...ды. Бұл өзендердің ағысы қа...ты. 8-жаттығу. Төменде берілген мәтіннен күрделі зат есімдерді тауып, олардың жасалу жолдарына талдау жасаңдар. 1. Ақтөбе, Қызылорда станцияларында перронға шығып, таза ауада болдық. 2. Арал теңізі қазіргі кезде экологиялық апатты аймаққа айналып отыр. 3. Сізге көп рахмет, бала-шағаңыз аман болсын. 4. Қазақстан Республикасы – БҰҰ-ға мүше елдердің бірі. 5. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас», - деген еді. 9-жаттығу. Берілген сөздерді дұрыс байланыстырып, сөйлем құрап жазыңдар. Күрделі зат есімдерді анықтандар. Ата-ана/ әрдайым/ бала/ болашағы/ ойлау. Келесі/ апта/ сабақ/ кесте/ өзгерту. Жарқанат/ тек/ қараңғы/ ұшу. Ол/ тоғызқұмалақ/ ойын/ жақсы/ білу. 10-жаттығу. Берілген сөздерді дұрыс байланыстырып, сөйлем құрап жазыңдар. Меценат/ ұғым/ қазақ халқы/ бар/ бұрын. Дәулет адамдар/ әнші, ақын, өнер адамы/ көмек/ көрсету. Шүлен/ дәстүр/ Тәуелсіз Қазақстан/ жалғасын/ табу. Жыл сайын/ өнер, әдебиет, ғылым/ үздік табыс/ жету/ азамат/ «Тарлан» сыйлығын беру. 11-жаттығу. Тірек сөздерді қолданып сөйлем құрастырыңдар. Халық, өмір, бай, ел, дәстүр, өз салтын, сақтау, ұрпақ, қонақжай, сыбаға, өнер, домбыра, жомарт, пейілі кең, шүлен тарату, ата-баба, бата беру, білу, керек, ұлт, ерекшелік. 12-жаттығу. Берілген сөз тіркестерімен сөйлем құрап жазыңдар, зат есім сөздерге сұрақ қойыңдар. Бәйгеге қатысу, қазақ елінде, ерекше дәстүр, шағын киіз үй, әнді сүйемелдеу, үздік табыс, домбыра аспабы, күй атасы. Көмекші есімдер. 1-жаттығу. Көп нүктенің орныны тиісті жалғауларды қойып жазыңдар. Көмекші есімді табыңдар. Қала... іші., ауыл... сырты, көпір... үсті, аялдама... алды, аялдама... арты, төсек... жаны, базар... маңайы, орман... жаны, жол... қасы. 2-жаттығу.Сөйлемдерді оқыңдар. Көмекші есімдер болса, оларды тіркесіп тұрған сөзбен бірге жазыңдар. 1.Ауылдың сыртында өзен гүрілдей ағып жатыр. 2. Өнер сайысы осы аптада аяқталады. 3. Өнер адамдарының жанында әрдайым халық көп болады. 4. Әртістер туралы бір очерк жазғым келеді. 5. Біз театрдың алдында тұрып, суретке түспекшіміз. 3- жаттығу. Берілген сөз тіркестерін қазақшаға аударып жазыңдар. Нашло свое предложение, оказали большую помощь, аристократы, ежегодно в искусстве, в литературе, в науке и т.п., каждому деятелю. 4-жаттығу. Көмекші есімдерді көрсетіңдер. а) ата-ана, әке-шеше; ә) қызыл-ала, қара ала; б) терезе, еден, қабырға; в) жаны, үсті, алдында.
Қарлы боран соқса да. Қызыл қырын, қызыл ер Тұр күзетте жақсы аға. (Т.Молдағалиев.)
Үсті басы бәрі ине. Инелерін санасақ, Сан жетпейді әрине. (Самырсын.)
Қызық.... көк... суық... Әдемі... ақылды... тәтті... Ащы... терең... жылы... (Керекті сөздер: оқушы, бала, қыз, алма, ту, тау, үй, кітап, аспан, шөп, ауа, жел, қауын, су, көл, адам.) 6-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар .Қарамен жазылған сөздердің қосымшаларын белгілеңдер. Балалар орманға келді. Орманшы балаларға биік қайынды көрсетті. Орман ішінен әнші құстардың дауысы естілді. Орманда түрлі ағаштар өседі екен.. Зат есімнің тәуелді түрі. 1-жаттығу. Мақал-мәтелді оқып, қарамен жазылған сөздердің зат есімнің қандай түрі (жекеше, көпше, тәуелді) екенін айырып, оны көшіріңдер. Мақал-мәтел. Көңлі жетіктің –қолы жетікті. Жолдасы бардың –олжасы бар. 2-жаттығу. Зат есімнің жай түрін тәуелдік жалғаулы түріне айналдырып жазыңдар. Чемпион, участок, костюм, лимонад, конверт. 3-жаттығу. Жұмбақтарды оқып, оның шешуін табыңдар. Тәуелдік жалғаулы сөзді оқыңдар. Жұмбақтар. Тақиям толған сөк, Ерте тұрсам дым да жоқ. (Жұлдыз.) Жасыл ине киімім, Жайлаймын тау биігін. Жаңа жылды тойласаң, Төріндемін үйіңнің. (Шырша.)
Шаңырағың – шырағым, Топырығың – тұмарым, Ғаламда жоқ сыңарын, Ғажайыбым, жұмағым, Басы таза бұлағым, Басылмайтын құмарым, Қазақстан – қыраным! (Ұ.Есдәулет) 5-жаттығу. Төмендегі сөздерді үш жақта қатар жазыңдар. Планшетім, планшеті, планшетіңіз, планшеттері, планшеттерін, планшеттеріміз, планшеттеріңіз, планшеттерің. 6-жаттығу. Өлеңді оқып, қарамен жазылған тәуелдік жалғаулы сөздің қай жақта тұрғанын айтыңдар. Біз әжемнің түлегі, Әжем – үйдің тірегі, Қайда барсам, қасымда Қамқор болып жүреді. (Ә.Табылдиев.) 7-жаттығу. Төмендегі сөздерге үш жақта тәуелдік жалғауын қосып жазыңдар. Туған жер, денсаулық, өмір, жайлау. 8-жаттығу. Жұмбақты оқып, оның шешуін табыңдар. Тыңдап әнін, өлеңін, Үйден кино көремін. (теледидар)
Етек-жені түймелі. Қозғай берсең түймесін, Таусылмайды күйлері. (баян)
Мұның аты –еңбек. Кесте тіксең әзірлеп, Мұның аты – еңбек. Сабағына жөндеп Әзірленсең – еңбек. Қиындықтың бәрін Еңбек қана жеңбек. (Н.Жанаев.)
Ғажап қой, шіркін Республикам менің. (Д.Әбілов.)
Көтерді әкесі баласын, Деді: «сәнім, көркім!» Киіп алды баласы, Әкесінің бөркін. (Керкге, уық, шаңырақ.) 5-жаттығу. Сөйлемдегі тәуелдік жалғау бар сөздірді теріп, құрамына талдаңдар. Біздің басты мақсатымыз адамның бақыты.арықтың арнасын тазартты. Құрылысшылардың бригадасы жұмысқа кірісті. Отбасында қандай жақсы іс-әрекеттер жасап жүрсің? Ертең үйлеріңізге қонақ келеді. Сіздің көйлегіңіз қандай әдемі. 6-жаттығу. Үш жақты тәуелдік жалғауларын пайдаланып сөйлем құрастырыңдар. Әр сөзді құрамына талдаңдар. Cурет, жер көгереді, күн жылынады, ағаштар гүлдейді, бұлбұлдар сайрайды, бозторғай шырылдайды.
Өнерді ешкім біліп тұмайды. Өнердің салған өрнегін Шебердей жақсы көремін. (Ө.Тұрманжанов.)
Қазақстан Республикасының Парламенті бар. Ол Сенат және Мәжіліс деп аталатын екі Палатадан тұрады. Парламент заң шығару қызметін жүзеге асырады. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді. Үкіметті Премьер-Министр басқарады. Конституциялық Кеңес заңдардың орындалуын бақылайды. 4-жаттығу. Жұмбақты және оның шешуін көшіріп жазыңдар. Қарамен жазылған сөздердің қай септікте тұрғанын ажыратыңдар. Жұмбақ. Еңбекте бір өлшемге бағынасың.. Сол өлшеммен сертіңнен табыласың. Егерде бас әрпін оқымасаң, Айтасың қателіктің мағынасын. (Сағат.)
5-жаттығу. Төмендегі сөздерді септеңдер. Полиглот, дүние жүзі, ғаламтор, шетел тілдері, Отан, мекеме. 6-жаттығу. 1.Мақал-мәтелді көшіріп жазып, атау септіктегі сөздің астын сызыңдар. Оған сұрақ қойыңдар. Мектеп-білім бесігі, Кітап-ғылым есігі. Білім-өмір шырағы, Оқу -білім бұлағы. 2. Мақал-мәтелді жаттап алыңдар.
«Арғы атамыз Шыңғысхан жердің жүзін, күннің көзін билепті деседі. Одан кейінгі атамыз Жошы хан ордасын алтыннан тігіп,қазақ елі түгіл, Еділ-жайықтың бойына бұйрығын жүргізген. Абылай атамыз қанатын Орта жүзден асыра жайып, үш жүздің басын қайта қосқан. Одан кейінгі атан - Уәли. Хандық дәрежесінің біз жеткен сілімтірі – менің қолымда тұрған аға сұлтандық», - деді Шыңғыс Шоқанға.
Белг..лі спортшы, таэквандо қара белдігінің 6 дан иегері, қ..ғам қайрат..ері Мұстафа Өзтүрік 1995 жылы 15 на..рызда дүние салды. Мұстафа Өзтүрік аз өмір..нің ішінде кө..теген істер тындырып үлгерді. Ол Тайвань Ұлттық с..яси университенінің халық..ралық журналистика факультетін бітірді. Әле..нің бірнеше дүркін чемпионы. Біздің республикамызда тұңғыш жоғары дәр..желі таэквандо мект..бін ашты. Мұстафа – қазақ халқының д..рынды да талантты ұлдарының б..рі. жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|