Дәріс 15. Генофондты іп ұііго сактау (гендер банкі)

Өсімдік шаруашылығында сорттар жиі алмастырылып тұруы кажет. Ол жағдай бірнеше себептерге байланысты: 1) біраз мерзімнен соң сорттардын кейбір кұнды белгілері біртіндеп жоға-ла бастайды; 2) ауру коздырушы микроорганизмдер мен зиянкес жәндіктердін өте қауіпті жана популяциялары пайда болады да, оларға төтеп беру қиынға соғады; 3) климат өзгереді; 4) топы-рактың күнарлығы төмендейді және тағы да көптеген жағдайлар. Мысалы, бидай және баска астык дакылдары сорттарынын шаруашылыкта пайдаланатын орташа мерзімі әдетте 5-10 жыл болады. Жана сорттарды шығару үшін және ескі сорттарды жаксарту үшін әр алуан бағалы генетикалык материалдар кажет. Сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан түрлердін генофондын және селекция үшін бағалы объектілер мен штамдарды сактау үшін іп уііго жағдайында гендер корын (гендер банкі) жасау жөнінде зерттеулер өткізілуде.

Гендердің негізгі көзі ол үрык, бірак сонғы кезде биотехнология әдістері дамып, селекцияда колданыла бастаған сон, генетикалык материал іп ұігго өсірілетін клеткалар мен үлпалар түрінде кажет болып жатыр. Гендерді іп уііго сактау әдісі әдеттегі жағдайда үрыктары сакталмайтын өсімдіктерге колайлы, вегетативтік жолмен көбейетін және табиғатта жоғалып бара жаткан түрлер ушін лайыкты. Күнды заттарды беретін жана клеткалар линияларын жасау үшін эталон клеткалары бола алатын клеткалар коллекцияларын да сактау керек. Сонымен, бірталай теориялык және практикалык мәселелерді шешуге клеткаларды сактаудың ынғайлы әдістері кажет екені сөзсіз.

Көптеген жылдар бойы бастапқы клеткаларды сактау максатымен оларды үзіліссіз ең колайлы жағдайда өсіруді колданды. Бірак бүнда клеткаларда генетикалык өзгерістер орістеуі ыктимал. Сонымен катар, бүл енбек пен каражат көп жұмсалатын жүмыс. Өсірілетін клеткаларды сактаудын екі жолы бар: олардын өсуін барынша бәсендету немесе оларды мүздатып сактау - криосакгау. Клеткалардын өсуін бәсендету Бүл тәсілдін міндеті, клеткалардын өсу кинетикасын өзгерту, жана коректік ортаға көшіру уакыт аралығын барынша созу, мысалы 3-4 айға, тіпті бір жылға дейін. Қазір белгілі фактор-лардың әсерімен өсуді бәсендету өркендер мен регенеранттарға колданылады. Өсуді бәсендету ушін ең әрекетті жол, ол температура мен жарыкты төмендету. Температура өсімдіктің суыкка төзімділігіне карап іріктеліп алынады. Мысалы, картоп клеткаларынын коллекңиясын сактағанда температура 10°С, ал алма үшін 1°С болады. Әдетте 20°-25°С температурада өсетін клеткаларға 4°-10°С, ал 30°С өсетін клеткаларға 15°-20°С температура колайлы.

Өсімдіктердің өсуін сонымен катар коректік ортаға косылған кейбір заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде, сахароза жоғары концентрацияда және өсуді тежейтін арнайы заттар (малеин кышкылынын гидрозиді, сукцинаттын 2,2-метилгидразиді, хлорхолинхлорид, абсциз кышкылы, п-диметилсукцинамин кышкылы). Өсуді тежеу үшін гипоксияны да колданады, яғни оттегін азайтады. Гипоксияны туғызу үшін 90% азот пен 10% оттегі коспасын пайдаланады. Кейде оттегі концентрациясымен бірге атмосфера кысымын да төмендетеді. Коректік орта саркылмау және сорғымау үшін оның көлемін улғайтады. Сүйык орта колданылғанда, оған октын-октын коректік заттар косылып түрады.

Көптеген клеткалардын өсуі осы тәсілдермен каншама бәсеңдетілсе де, өсуді мүлдем токтату мумкін емес. СондыКтан өсуді толығымен токтату жолы, ол клеткаларды мүздату. Клеткаларды мүздатып сактау

Осы әдіс клеткалар суспензиясы үшін жете зерттеліп дайындалған. Ірі, вакуольденген клеткаларға карағанда мүздатуға майда, меристема тәрізді клеткалар төзімді келеді. Күрылымдары күрделі меристемалар, үрыктар, эмбриоидтарға мүздату кездегі әрбір этаптьщ жағдайларын ерекше бакылау қажет. Клеткалар суспензиясын мүздатуға дайындағанда меристема тәрізді клеткаларды неғүрлым көбейту керек. Оған жету үшін клеткаларды осмотик косып үзак өсіру, клеткалардын бөлінуін барынша синхрондау және жана қоректік ортаға жиі көшіріп отыру керек. Сонда клеткалардын көлемі кішірейіп, олардың көбі тірі калады. Клеткалардын тіршілікке икемділігі кейбір амин кышкылдарды косып өсіргенде, ішінде кант мөлшері өсу нәтижесінде арта түседі. Клеткалар суспензиясын дайындағанда өте бір маңызды жәйт, онын концентрациясьш көтеру, яғни оны койылту. Мысалы, сәбіз клеткаларының суспензиядағы тығыздығын 2-3 есе арттырғанда, олардың тіршілікке кабілеттілігі едәуір өскен. Мүздатуға дайындау талаптары әр түрлі клеткаларға жеке эксперимент бойынша іріктеліп алынады.

ДМСО клеткаға өте жаксы енеді, бүл ірі тығыз күрылымдарға, мысалы меристема үшін өте манызды. Оларды мүздатуға дайындағанда ортаға 5 % ДМСО косып өсіреді. Бүл кезде апекс бойында (үзындығы 0,3-0,5 мм) тиімді корғайтын ДМСО концентрациясы пайда болады. Мысалы, дәрілік түймедағы (ромашка) клеткаларын алдын ала ДМСО коскан ортада өсіріп,

1. Өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихы. Өсімдік жасушаларын in vitro жағдайында өсіру әдістері.

Мақсаты: Өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихымен және өсімдік жасушаларын in vitro жағдайында өсіру әдістерімен танысу.

Қарастырылатын сұрақтар:

Жасуша тотипотенттігі. Каллус. Жасушалық суспензия.

Бекіту сұрақтары:

1. Өсімдіктер биотехнологиясы ғылым ретінде. Даму тарихы.

2. Жасушаларды өсіру дегенді түсіндір.

2. Өсімдік жасушаларын in vitro жағдайында өсірудің қандай әдістерін білесіндер.

3. Каллус алу әдісі.

2.3.4. Қоректік орталар дайындау . Жасушаларды сұйық қоректік ортада өсіру.

Мақсаты: Жасушаларды өсіруге қажетті жағдайлармен және қоректік орталар түрлерімен танысу .

Қарастырылатын сұрақтар: Мурасиге-Скуг ортасы. Уайт ортасы. Шенк-Хильд ортасы. В5 ортасы. Хеллер ортасы. Линсмайер –Скуг ортасы.

Қайталау сұрақтары:

1. Жасушаларды өсіру үшін қандай жағдайлар қажет.

2. Қоректік ортаның құрамына қандай заттар кіреді.

3. Өсімдікті заласыздандыратын заттар.

Мақсаты: Жасушаларды өсіруге қажетті жағдайлармен танысу. Ыдыстырды залалсыздандыру. Факторостатты бөлмемен танысу.

Қарастырылатын сұрақтар: Бокс. Автоклав.Фитогормондар түрлері. Температура. Жарық . Аэрация.

Сұрақтар . 1. Жасушаларды өсіру үшін қандай жағдайлар қажет. 2.

Мақсаты: Жасанды қоректік ортада өсірілетін жасушаларды өсімдіктер биотехнологиясының теориялық мәселелерін зерттеу үшін пайдалануды зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар:

Қайталау сұрақтары:

1. Жасанды ортада өсірілетін жасушаларды пайдалану арқылы өсімдіктер физиологиясының қандай мәселелерін шешуге болады.

2. Жасанды ортада өсетін жасушаларды пайдаланып биохимияның қандай мәселелері зерттелді.

3. Жасанды қоректік ортада өсіретін жасушаларды эксперименттік модель ретінде қолданғанда олардың қандай кемшіліктерін ескеру қажет.

8. 9. Жасушаларды өсіру жүйелері.

Мақсаты: Жасушаларды өсіру жүйелерімен танысу.

Қарастырылатын сұрақтар: Жасушалар суспензиясы. Иммобильденген жасушалар.Қосымша заттарды алу үшін жасушалық технологияларды дайындау жұмысының кезендері.

Бекіту сұрақтары:

1. Өсірілетін жасушалардан экономикалық маңызды қандай заттар алынады.

2.Иммобилденген жасушалар деген не және бұл әдістің қандай ұтымдылығы бар.

3. Қосымша заттарды алу үшін жасушалық технологияларды дайындау жұмысының негізгі кезендері қандай.

10.11. Өсімдіктерді клондық микрокөбейту.

Мақсаты: Өсімдіктерді клондық микрокөбейту әдісімен және кезендерімен танысу.

Қарастырылатынт сұрақтар: Қолтық бүршіктерінің дамуын қоздыру. Қосалқы өркендердің экспланттан тікелей пайда болуы.Регенерант өсімдіктерден каллустың пайда болуы. Микрокөбейту процессінің кезендері. Өсімдіктердің клондық микрокөбейуіне әсер ететін факторлар. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану және келешегі

Сұрақтар: 1. Клондық микрокөбетудің артықшылығы.2. Жасанды тұқым деген не. 3. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану қандай кезендерде ұтымды.

Мақсаты: Өсімдіктерді сауықтырумен таныстыру.

Қарастырылатын сұрақтар: Апикальдық меристеманы өсіру. Вирус жұққан өсімдіктерді айқындау. Картоптың вируссыз көшетін алу.

Сұрақтар: 1. Өсімдіктердің вирустық ауруларын анықтау әдістері. 2. Вирустық ауруы бар өсімдікті неліктен жылумен өңдейді.3. Вирустан аластатылған көшеттерді қалай көбейтеді.

Мақсаты: Прогамдық және постгамдық сәйкессіздікті in vitro жағдайында жеңу жолдарын зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Прогамдық сәйкессіздік. Іn vitro ұрықтандыру. Ұрықтарды in vitro өсіру.

Сұрақтар: 1. Прогамдық сәйкессіздік себебі неде және оны қалай жеңуге болады. 2. Посгамдық сәйкессіздік себебі неде және оны қалай жеңуге болады. 3. Ұрықты in vitro өсіру әдісі қандай мақсаттармен қолданылады.

Мақсаты: Постгамдық сәйкессіздікті in vitro жағдайында жеңу жолдарын зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Постгамдық сәйкессіздік. Іn vitro ұрықтандыру. Ұрықтарды in vitro өсіру.Эндоспермді in vitro өсіру.

Сұрақтар: 1. Прогамдық сәйкессіздік себебі неде және оны қалай жеңуге болады. 2. Посгамдық сәйкессіздік себебі неде және оны қалай жеңуге болады. 3. Ұрықты in vitro өсіру әдісі қандай мақсаттармен қолданылады.

Мақсаты: Гаплоидтық технология мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Тозаңқаптар мен тозаңдарды өсіріп гаплоидтарды алу. Іn vitro өтетін андрогенезге әсер ететін факторлар. Гаплоидтардың селекциядағы маңызы.

Сұрақтар: 1. Микроспоралардың табиғи жолмен дамуы. 2. Аналық гаметофиттің табиғи жолмен дамуы. 3. Гаплоидтық жасушалар мен өсімдіктердің құндылығы. Гаплоидтық өсімдіктер практика мен ғылымда қалай қолданылады.

17. Гаплоидтық өсімдіктерді аналық гаметофитті өсіру арқылы алу әдісі.

Мақсаты: Мақсаты: Гаплоидтық технология мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Гүл тозаңын in vitro өсіру.Аналық гаметофиттің in vitroжағдайында дамуына әсер ететін факторлар. Гаплоидтардың селекциядағы маңызы.

Сұрақтар: 1. 2. Аналық гаметофиттің табиғи жолмен дамуы. 3. Гаплоидтық жасушалар мен өсімдіктердің құндылығы. Гаплоидтық өсімдіктер практика мен ғылымда қалай қолданылады.

18. 19. Тіршілікке қабілетті протопластарды алу.

Мақсаты: Жасушалық инженерия мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Протопластарды бөліп алу. Тіршілікке қабілетті протопластарды бөліп алу. Протопластарды in vitro өсіру. Протопластардан регенерант өсімдік шығару. Протопластардың бір –біріне құйылысып қосылуы.

Сұрақтар: 1. Жасушалық инженерия деген не.2. Протопластарды қалай бөліп алуға болады. 3. Протопластарды қалай өсіреді.

Мақсаты: Сомалық будандастыруды зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Сомалық будандастыру негіздері. Сомалық будандастырудың генетикалық негіздері.Жат текті түрлерді сомалық будандастыру.

Сұрақтар: 1. Сомалық будандастыруда ядролық геномның тағдыры.2. Жыныстық будандастырумен салыстырғанда сомалық будандастырудың артықшылығы. 3. Будан жасушалар мен будан өсімдіктер қалай сұрыпталады.

Мақсаты: Сомалық будандастыру әдістерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Сомалық будандастыруды сүрыптап алу әдістері. Будан өсімдліктерді талдау әдістері. Сомалық будандарды практикада пайдалану.

Сұрақтар: 1. Сомалық будандарды биохимиялық талдау әдістері

2. Жыныстық будандастырумен салыстырғанда сомалық будандастырудың артықшылығы. 3. Будан жасушалар мен будан өсімдіктер қалай сұрыпталады.

22. Жасушалық селекция әдістері.

Мақсаты: Жасушалық селекция мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Жасушалық селекция әдістері. Төзімді жасушаларды сұрыптау. Төзімділік белгісінің тұрақтылығы. Индукцияланған мутагенез. Сомаклондық варианттар.Сомаклондық өзгергіштіктін себептері. Сомаклондық өзгергіштікке әсерететін факторлар.

Сұрақтар: 1. Жасушалық селекция деген не және артықшылығы. 2. Жасушалық селекция әдістері. 3. Қажетті белгісі бар жасушаларды қалай сұрыптап алады. 4. Жасушалардың мутагенезін қалай индукциялайды.

Мақсаты: Сомаклондық варианттарды зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Сомаклондық варианттар.Сомаклондық өзгергіштіктін себептері. Сомаклондық өзгергіштікке әсерететін факторлар.

Сұрақтар: 1. Сомаклондық варианттар деген не. 2. Жасушалық селекция әдістері. 3. Сомаклондық варианттарды пайдалану жолдары.

Мақсаты: Гендік инженерия мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Басқа организмге тасымалданатын қажетті генді бөліп алу. Гендерді тасымалдайтын векторлар.Бактерия плазмидалары мен рекомбинанттық ДНК құрастыру.

Сұрақтар.1. Гендік инженерия деген не. 2.Гендік инженерия қалай іске асырылады. 3. Рекомбинантты ДНК деген не, қалай жасалады.

26. 27. Гендік инженерия.

Мақсаты: Гендік инженерия мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Агробактерия плазмидаларын вектор ретінде қолдану. Хлоропластық және митохондриялық ДНК вектор ретінде қолдану. Жылжымалы генетикалық элементтерді вектор ретінде қолдану. Вирустарды вектор ретінде қолдану.

Сұрақтар: 1. Вектор деген не және оған сай талаптар.2. Қандай генетикалық құрылымдар вектор бола алады. 3. Агробактериялардың плазмидалары неліктен ыңғайлы вектор бола алады.

Мақсаты: Гендік инженерия мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Гендерді өсімдіктерге тасымалдау әдістері. Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен даму болашағы.

Сұрақтар: 1. Бөтен гендерді өсімдік жасушасына қалай енгізеді. 2. Өсімдіктер ген инженериясының жетістіктері. 3. Өсімдіктер ген инженериясының келешегі.

Мақсаты: Генофондты in vitro сақтау мәселелерін зерттеу.

Қарастырылатын сұрақтар: Гендер банкі. Жасушалардың өсуін бәсеңдету. Жасушаларды мұздатып сақтау. Жасушаларды мұздатуға дайындау. Криопротекторлар. Еріту және криопротекторлардан тазарту. Жасушаларды қайтадан өсіру және оларды талдау.

Сұрақтар: 1. Генофонды in vitro сақтау әдістері. 2.Жасушаларды мұздатып сақтаудың артықшылығы. 3. Криопротектор деген не. 4. Жасушаларды қалай ерітеді.

1. Жасанды жағдайда жасушаның өзіне тән генетикалық информациясын толығымен жүзеге асыруы, соның арқасында дифференциялану процессін және тұтас организмнің дамуын қамтамасыз етуі

А. тотипотенттік

Б. каллустану

В. бөліну

Г. мамандану

2. Жасушаларды өсірудің негізін 1902 жылы кім зерттеді.

А. В. Котте және В.Роббинс

Б.Ф. Уайт

В. Р.Готре

Д. Г. Габерландт.

3. Сыртқы целлюлоза-пектиндік қабығы жоқ жасуша:

А. цитоплазма

Б. протопласт

В. ядро

Д. Митохондрия

А. каллус.

Б. эксплант

В. протопласт.

Г. регенерант

5. Әрбір жасушаның белгілі тип бойынша дамуының генетикалық бағыты:

А. детерминация

Б. дифференциялану

В. дедифференциялану

Г. мамандану

6. Сомаклондық өзгергіштікті зерттеген ғалым.

А. В. Котте және В.Роббинс

Б.Ф. Уайт

В. У. Скаукрофт.

Д. Г. Габерландт.

7. Бөтен генді жасуша ішіне тасымалдап алып баратын арнаулы ДНК молекуласы.

А. плазмида

Б. вектор

В. бактерия

Г. ген

А. Протопластар құйылысқанда алдымен олар бір-біріне тоғысып жабысуы.

Б. Жасушалардың қайтадан бөлініп жабысуы.

В. Әрбір жасушаның белгілі тип бойынша дамуының генетикалық бағыты.

Г. Барлық жауап дұрыс.

9. ДНК молекуласын үзетін фермент.

А. ауксин

Б. рестриктаза

В. фюзоген

Г. амилаза

10. Қоректік ортада жалғыз бір жасушадан пайда болған, көбейген жасушалар.

А. клон

В. регенерант

Г. эксплант

11. Іn vitro жағдайында қоректік ортада өсімдік жасушалары мен ұлпаларынан шыққан өсімдік.

А. клон

Б. каллус

Г. эксплант

12. Дифференциялану деген не.

А. Даму процессінде біртекті жасушалардан морфологиялық белгілері және атқаратын қызметі де әртүрлі жасушалар түзілуі.

Б. Іn vitro жағдайында қоректік ортада өсімдік жасушалары мен ұлпаларынан шыққан өсімдік.

В. Даму процессінде біртекті жасушалардан морфологиялық белгілері және атқаратын қызметі де біәрдей жасушалар түзілуі.

Г. Маманданған жасушалардың, бөліну қабілетінен айырылғын жасушалардың жаңадан бөлінуге көшуі.

13. Дедифференциялану дегеніміз не.

Даму процессінде біртекті жасушалардан морфологиялық белгілері және атқаратын қызметі де әртүрлі жасушалар түзілуі.

Б. Іn vitro жағдайында қоректік ортада өсімдік жасушалары мен ұлпаларынан шыққан өсімдік.

В. Даму процессінде біртекті жасушалардан морфологиялық белгілері және атқаратын қызметі де біәрдей жасушалар түзілуі.

Г. Маманданған жасушалардың, бөліну қабілетінен айырылғын жасушалардың жаңадан бөлінуге көшуі.

14. Микрокөбейтудің артықшылығы:

А. Көбею коэффициенті жоғары.

Б. Өсімдіктер вирустар мен патогенді микроорганизмдерден сауықтырылады.

В. Барлық жауап дұрыс.

Г. Вегетативті көбейе алмайтын өсімдіктерді көбейту

15. Аналық гаметофитті өсіру арқылы гаплоидты өсімдік алу

А. Апомиксис

Б. Гиногенез

В. Каллус

Г. Морфогенез

16. Сомалық будандастырудың артықшылығы:

А. Жыныстық жолмен будандаспайтын филогенезде түпкі тектері алыс жатқан өсімдік түрлерін будандастыру

Б. Үш немесе одан да көп ата-аналық жасушалардың құйылысуы

В.А.Б. Жауаптары дұрыс.

1. 
   Өсімдік биотехнологиясы. Мақсаты. Міндеті.
   
2. 
   In vitro ұрықтандыру.
   
3. 
   Қоректік орталар.
   
4. 
   Биотехнологияның салалары.
   
5. 
   Эндосперімді In vitro өсіру.
   
6. 
   Гербидциттерге төзімді өсімдікиерді жасау.
   
7. 
   Өсімдік клеикаларын өсірудің қысқаша тарихы.
   
8. 
   Гарлойдтық технология.
   
9. 
   Генофондты In vitro сақтау.
   
10. 
    Өсімдік клетеаларын In vitro жағдайында өсіру әдістері.
    
11. 
    Тозаңқаптар мен тозаңдарды өсіріп, гаплойдтарды алу.
    
12. 
    Өсімдік биотехнологиясының жетістектері мен болашағы.
    
13. 
    Клетканы өсіруге қажетті жағдайлар.
    

2. 
   Гаплойдтардың селекцияда маңызы.
   

14. 
    Ген тасушы векторлар.
    
15. 
    Каллусты алу және оны өсіру.
    
16. 
    Клеткалық инженерия.
    
17. 
    Клеткаларды иммобильдеу жолдары.
    
18. 
    Клеткаларды сұйық қоректік ортада өсіру.
    
19. 
    Протопластарды бөліп алу.
    
20. 
    Патогендер мен зиянкесиерге төзімді өсімдікиер жасау.
    
21. 
    Клеткалар суспенциясын алу.
    
22. 
    Протоплатарды In vitro өсіру.
    
23. 
    Жылжымалы генетикалық элементтерді вектор ретінде пайдалану.
    
24. 
    Суспензиядағы клеткаларды өсіру әдісі.
    
25. 
    Протопластардан регенерант өсімдіктер шығару.
    
26. 
    Агробактерия плазмидаларын вектор ретінде қолдану.
    
27. 
    Дедифференциялану және каллустың пайда болуы.
    
28. 
    Саналық будандастыру.
    
29. 
    Клеткалық интеперия мүмкіндіктері мен болашағы.
    
30. 
    Өсірген клеткалардың әртүрлілігі.
    
31. 
    Дифференцияция, морфогенез және регенерация.
    
32. 
    Белоктардың сапасын жақсарту.
    
33. 
    Апикальдық меристеманы өсіру.
    
34. 
    Саналық будандарды практикада пайдалану.
    
35. 
    Гендік инженерияның мүмкіндіктері мен болашағы.
    
36. 
    In vitro өсімдіктің клеткаларды биотехнологияда пайдалану.
    
37. 
    Клеткалық селекция.
    
38. 
    Вирустарды вектор ретінде қолдану.
    
39. 
    Өсімдік клеткаларын биосинтездік өнеркәсіпте пайдалану.
    
40. 
    Клеткалық селекция әдістері.
    
41. 
    Рестриктазалар.
    
42. 
    Өсімдік клеткаларында қосымша заттардың қоры жиналуына әсер ететін факторлар. Өсімдіктің генотипі.
    
43. 
    Төзімді клеткаларды сұрыптау.
    
44. 
    Векторларға қойылатын талаптар.
    
45. 
    Клеткаларды өсәру жүйелері. Иммобильденген клеткалар.
    
46. 
    Индукцияланған мутагенез.
    
47. 
    Рекоминатты ДНҚ құрастыру.
    
48. 
    Өсімдіктерді клондық микрокөбейту.
    
49. 
    Сомаклондақ варианттар.
    
50. 
    Тотипотенттік.
    
51. 
    Өсімдіктерді клондық микрокөбейтудің пайдасы.
    
52. 
    Гендік инженерия.
    
53. 
    Постгамдық сәйкессіздік.
    
54. 
    Клондық микрокөбейтудің әдістері.
    
55. 
    Басқа организімге тасымалдайтын генді бөліп шығару.
    
56. 
    Прогамлық сәйкессіздік.
    
57. 
    Микрокөбейту процесінің кезеңдері.
    
58. 
    Гендерді тасымалдайтын векторлар.
    
59. 
    Вирус жұққан өсімдіктерді анықтау