1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 2- мәтін
- 3- мәтін
- 7. Үшінші бөлім Бауыржанды қандай 8. Мәтінде қандай стиль түрлері бала ретінде танытады кездеседі
- 4- мәтін
- 2364-Нұсқа 1-мәтін
2363-Нұсқа 1-мәтін Осы күнгі құстардың ең ірісі және ең жүйрігі - түйеқұс. Оның биіктігі екі жарым метр, салмағы отыз алты килограмма дейін жетеді. Мойны мен басы мамықсыз болады. Аяғы екі саусақты, қанаты нашар жетілген. Қоразының түсі қара, ОІІЫН канат, құйрық қауырсындары ақшыл. Мекенінің түсі қоңыр болып келеді. Түйеқұстар топтанып жүреді, олар құмды даланы мекендейді. Түйеқұстар өсімдіктіқ ұрығын, жемісін, ұсақ жәндіктерді жейді. Түйекұстың жүйріктігі сонша, ол ит, түлкі, қояндардан озып кетеді. Оның бір айлық балапанының өзі сағатына елу километр жылдамдықпен жүгіреді. 323
Түйекұстың етін жейді. Ал қанат, кауырсындары әсемдікке пайдаланылады. Түйекұс қандай жерді мекендейді? Орманды алқапты Егінді даланы Тоғай ішін Түйеқұстың баска құстардан ерекшелігі A) Түсі қара B) Мамығы пайдалы C) Еті пайдалы D) Өзен жағасын
E) Құмды даланы Қауырсындары ақшыл Ең жүйрігі 
2-мәтін Арқар - қой тұқымдасына жататын жануар. Өзінің денесі сымбатты, биіктігі 125 сантиметрге, салмағы 200 килограмға дейін жетеді. Жазда арқасы мен бүйірі қоңыр, бауыр жағы ақшыл түсті келеді. Еркегінде де, ұрғашысында да мүйіз болады. Құлжасының мүйізі ірі, бұралып иілген, айшыкты, аналығынікі нәзік, өте қысқа, бозғылт қоңыр түсті болады. Мүйізіндегі сақинаға қарап жасын анықтайды. Арқар негізінен Орта және Орталық Азияның тауларын, Азияның оңтүстігіндегі тауларды мекендейді. Арқар - биік тауларда тіршілік етуге бейім, аязға өте төзімді жануар. Арқар көбінесе үйір-үйірімен жүреді . Көбіне, көгалды шоқылардың арасындағы далалы өңірде жайылады. Қыста салқын түссе, таудың етегіне, көктем мен жазда таудың субальпілік белдеуіне қарай ауысады. Бұл мезгілде олар 10-15-тен топтанып жүреді. Тек жазда көбею кезінде бөліне бастайды, көбіне егіз туады. Арқарлардын басты жауы — қасқыр мен барыс. Арқар дәмді ет, сапалы тері беретін аң болып саналады. Алайда саны жылдан-жылға азайып барады. Сондықтан қазір оны аулауға тыйым салынған. Қазақстан Ғылым академиясының бір топ ғалымдары арқарды меринос қойымен будандастыру арқылы қазақтың асыл тұқымды арқар-меринос қойын шығарды. Қазақстан ғалымдары қандай ғылыми жаңалық ашты? A) Арқардың тіршілік ету ортасын айқындады B) Арқар терісінің сапалылығын дәлелдеді C) Арқардын мүйізіне қарап жасын анықтады D) Арқардан төрт түлік түрін шығарды E) Арқардың төлдеу ерекшелігін көрсетті
Арқардың негізгі жауы нелер? A) Шөп қоректілер Е)Жыртқыш аңдар B) Жыртқыш кұстар Е) Жұптұяқтылар C) Үй жануарлары
Неліктен арқарды аулауға тыйым салынған? Саны жылдан-жылға азайып бара жатқандықтан Мүйізі үлкен болғандықтан Егіз төл беретіндіктен Сирек төлдейтіндіктен Меринос қойымен будандастыратын 3-мәтін Амансыңба, Бауыржан! Қазір сенің ең жұлдызды сәтің. Пән олимпиадасынан республикалык олимпиадада жеңімпаз атану екінің бірінің қолынан келе бермейді. Мектеп директоры Нұрмағамбет агайың сол хабарды ести сала аудан орталығындағы ауруханадан сұранып шығып, жетті емес пе? Үйіне бармастан бірден мектепке соғып, жиналыс жасап сені құттықтады. «Мектебіміздің тарихында тұңғыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалғаи жүздеген көзден қысылып, төмеи қарадың. Сол олимпиадада иеленген «Мақтау қағазы» мен карақалпактың «Қырық қыз» дастаны, директордың қолынан қайта алғанда, тіпті ауырлап кеткендей болды. Ал кеште Нұралы ағайың бастаған бір топ мұғалім үйіне кіріп келе жатканда кеудеңді мақтаныш биледі. Әкеңнің сәл мақтаныңкырап сөйлегенін де көрдің. Қалаға барса, сен үшін кітап сатып әкеліп жүретін Атажан көкең: «Біздің Баукең Төлеген ағасы сияқты шайыр болады...» - дегенде ұрланып өлең жазып жүргеніңді бэрі білетіндей қысылғаның не? Абырой болғанда, оныңды ешкім байқамады. Енді басқа тірлікті сөз қылайық. Саған айтатын ақылым: өзімшілдік - жақсы өасиет емес. Ылғи: «Менікі дұрыс!» - дей беруге болмайды. Әсіресе, футболда. Футбол - ұжымдық ойын. Төрткүл ауданында болған жарыста не істедің? Тақтакөпір ауданының құрамасымен ойнағанда алғы шептегі Жамбыл мен Түгелбайға ұпай беріп келмей, өзің гол салғып келдің. Екі 324
рет алаң ортасында доптан айырылып калдың. Соның бірі гол болып қақпаларыңа енді. Балалар ойын соңында кінә артқанда мойындамай қойдың. Тіпті өздерін кінәлі ғып шығардың. Бірақ сенікі дұрыс емес екенін ішің біледі ғой. Сол жолы ұтқандарыңда, жартылай финалға шығар едіндер. Мүмкін, әрі қарай ақтық сынға тұяқ іліктірер ме едіңдер... Дегенмен сен бақыттысың, Бауыржан. Әке-шешең, бауырларың қасыңда. Ал армандарын тіпті ғажап. Кейде түнімен ұйықтамай, армандайтының бар. Сол армандарыңа жетесің түбі. Ал әзірге сабағыңды жақсы оқы! Арқар қандай жерлерді мекендейді? A) Құмдауыт ойпатгарды D) Шөлейт жерлерді
B) Жазық даланы E) Tay бөктерлерін C) Егін алқаптарын 7. Үшінші бөлім Бауыржанды қандай 8. Мәтінде қандай стиль түрлері бала ретінде танытады? кездеседі? A) Арманшыл A) Публицистикалык, көркем эдебиет B) Бауырмал B) Көркем әдебиет, іс қағаздары C) Сабырлы C) Ресми, көркем әдебиет D) Ұқыпты D) Ғылыми, публицистикалык E) Тиянақты E) Ауызекі, публицистикалық Екінші азатжолда автор Бауыржанның қай қасиетін сынға алады? A) Өркөкіректігін D) Екіжүзділігін B) Шыдамдылығын E) Табандылығын Мансапқорлығын Бауыржанның құпия әуестенушілігі A) Поэма жазу B) Шежіре жазу C) Өлең жазу Д) Естелік жазу Е) Әңгіме жазу «Мектебіміздің тарихында тұңгыш рет біздің оқушымыз республикалық додадан бірінші орын алып келіп отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көздсн қысылып, төмен қарадың» дегсн пікір Бауыржанның қай қасиетін танытады A) Сенімсіздігін D) Немқұрайлығын B) Ұялшақтығын E) Салғырттығын Жасқаншақтығын Мәтін мазмұны бойынша дұрыс тұжырымдар Бауыржан - республикалық олимпиада жеңімпазы. Бауыржаннын тілекшілерінін бірі - Атажан көкесі. Бауыржан өлең жазумен қатар, спортқа да жақын. A) Біріншісі мен екіншісі B) Біріншісі мен үшіншісі C) Үшеуі де бұрыс D) Екіншісі мен үшіншісі E) Үшеуі де дұрыс 4-мәтін Бір жігіт жолда кетіп бара жатып ойда жоқта қомақты әмиян тауып алды. Жан-жағына қараса, ешкім көрінбейді. «Әмиян тауып алдым, кімдікі?» деп айқайлап үш рет айтқандай болды. Дегенмен өз даусын басқалар түгілі өзі де естімеді. Былайырақ шығып алып әмиянды ашып қараса, ішінде бір машинаға жетерлік қаржы бар сияқты. Қуанғаннан не істерін білмей аңтарылып қалды. Ішінде бір жылылық пайда болып, бала-шағасының былтырғы ескі киімдерімен жүргені, жұбайының жөні түзу бір көйлегі жоғы, ал өзінің бес-алты жылдан бері бір жаңа киім алмағаны, өздерінің көптен бері тойып тамақ та жемегені есіне түсті. Әмиянды қалтасына сала бергені сол еді, кенет бұрыштан ботадай боздаған, киімі жұпынылау кісі шыға келді. Айналайын адамдар-ау, қайырымды жандар, балаларымның анасы айықпас дертке шалдығып, соны емдету үшін ағайындарым мен жаны жайсаң адамдар ауыздарынан жырып берген қаржымды әмиянымен қоса жоғалттым. Енді не істеймін? Жұбайыма қажетті операцияны қаржысыз қалай жасатамын? Жұбайым о дүниелік болып кетсе, балаларымның күні не болады? Бұл азапты көрсеткенше, маған тезірек өлім жібере қойшы, тәңірім, - деп жылайды. 325
Әмиян тауып алған жігіт ары ойланды, бері ойланды. Ақыры ұяты жеңіп, ботадай боздаган кісінің жанына қалай жетіп барғанын, әмиянды ақшасымен қосып қалай бергенін өзі де байқамай қалды. Кенет үйлердің тасасынан топырлаған адамдар шыға келгенде, әмиян тауып алған жігіт сасып қалды. Топтың ішінен салиқалы жігіт ағасы шығып, әмиян тапқан жігітті қапсыра құшақтай алып: Бауырым, саған үлкен рахмет, мені мынау тобырға күлкі қылмадың. Өмірде әлі де мейірімді адал жандар барын дәлелдедің. «Ондай жандар мына заманда жоқ, өткен ғасырларда ада болып кеткен. Егер ондай адамды тауып берер болсаң, осы тұрған бәріміз жабылып, саған он жылқы береміз. Ал таба алмасаң, бар байлығынды бізге бересің» - деп қоймаған соң, серттескен жайым бар еді. Мынау ботадай боздап жүрген адам осы қаладағы театрдың актері. Өз рөлін тамаша ойнап шықты-ау деймін. Мені жерге қаратпағаның үшін, әлемде әлі де адал адамдар бар екенін дәлелдегенің үшін, тауып алған әмияныңды ақшасымен қоса саған бердім. Бұдан бөлек мына тобырдың менен жеңілгендері үшін беретін он жылқысын да саған бердім, - деді. Қызық көрмекші болып келген тобырдын еңселері түсіп кетіпті. Өздерінің арасынан әмиян тауып алған жігіттей адам шыққанына сенбейтін сияқты. Мынау қатыгез, дүрбелең, тек қара басының қамын ойлайтын, компьютер басты заманда әлі де тазалықтың бар екенін дәлелдеген АДАМ деген атыңнан айналайын, әмиян тауып алған жігіт, - деді салиқалы жігіт ағасы толқып тұрып. 13. Мәтін бойынша өмірде жақсылықтың бар екеніне сенімін жоғалтпаған кейіпкер кім? A) Олжалы болған пенде D) Жиналған қауым B) Уәделескен жан E) Театр актері C) Киімі жұпыны жігіт Мәтіннін қорытынды бөліміндегі жігіт сөзінің түйіні. A) Ақкөңілден арамдық шықпас, Арамдық шықса да, жамандық шықпас. B) Көңіл - қазы, көз - таразы. C) Байлыққа кол жеткізу - әркімнің арманы. D) Адам болмысы - ізгілік пен адалдық. E) Ала жіпті аттамағанның абыройы биік. Жақсылық пен жамандықты айыру үшін тобырдың осындай әрекетке баруына не түрткі болды деп ойлайсың? A) Адами құндылықтардың жұтаңдауы. B) Ақша мен байлықтың басты құндылық болуы. C) Байлыққа қол жеткізуге ұмтылуы Д) Өмірде пиғылы, ары таза адамдардың көп болуы. Е) Байлықтың адамды бақытқа жеткізуі Қызық көрмек болған тобырдын еңсесінің түсуіне не себеп болды? Серттескен адамның жеңілуі. Әмиянның қайтарылуы С) Серттескен адамның күлкіге қалуы. Д) Әмиянын жоғалтқан адамның сөзі. Е) Әмиянның жоғалуы.
Топтын арасынан шыққан жігіт қандай? A) Атақкұмар D) Ақ жүрек B) Жүрегінің түгі бар E) Ниеті қара C) Мақтаншақ Жігіттің әмиянды қайтарып беруіне не себеп болды? A) Өзінің кедейлігі есіне түсті. B) Ар-үяты жеңіп шықты C) Жиналған топтан сескенді. D) Өзін ұры санайды деп корыкты. E) Одан да көп ақша аламын деп ойлады.
Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз. Күңіреген жігіт Көңілі түскен топ Оңай олжа Сенімін жоғалтпаған жан A) 3.4.1.2. B) 3.4.2.1. 326 С) 2.4.1.3. E) 1.3.4.2. 3.1.2.4. Оңай олжаға кенелген жігіт пен уәделескен жігітті не байланыстырады? A) Отбасылық жағдайлары B) Кеңпейілдіктері C) Жүрек адалдығы D) Әлеуметтік жағдайлары E) Кедейліктері 2364-Нұсқа 1-мәтін Жер шарында теректің жүзден астам түрі бар. Біздің елімізде теректің отыз шақты түрі кездеседі. Қазақстан жерінде ақ Терек, көк терек, кара терек, мырза терек сияқты түрлері өсіріледі. Терек өте тез өседі. Оның биіктігі елу метрге дейін жетеді. Мүндай әсем де ірі ағаш көше бойына, аулаға, су қоймаларының жағалауына отырғызылады. Қалалар мен ауылдарды көгалдандыруға, егіс алқабым қорғауға пайдаланылады. Теректің бір артықшылығы - көп күтім тілемейді. Оны көшеттерден көбейтуге болады. Теректің кейбір түрлері жүз жиырма, жүз елу жыл өседі. Терек ағашы жұмсақ болады. Одан сіріңке, қағаз, түрлі бүйымдар жасалады. Теректі құрылыста да кеңінен пайдаланады. Түжырымдардың дұрысы: Терек баяу өседі Терек көп күтім тілемейді. Терек қатты ағашқа жатады. A) Үшеуі де B) Тек екінші D) Бірінші мен екінші E) Тек бірінші Екінші мен үшінші Мәтін тақырыбын анықтаңыз. A) Қазақстанда өсетін ағаштар B) Ағаш түрлері C) Терек ағашы D) Ағаштың пайдасы E) Ағаш өнімдері жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|