1 Билет Мұнай кен орындары ашылуының негізгі тарихи кезеңдері. ҚР мұнай саласының қазіргі кездегі даму қарқыны
Мұнай мен мұнай өнімдеріндегі судың мөлшері
жүктеу/скачать 7,34 Mb.
|
Мунай билеттер (1)
| 2.Мұнай мен мұнай өнімдеріндегі судың мөлшері.
Мұнайдағы су мөлшерінің диапазоны өте кең және үлесі ондықтан 60 % және жоғарырақ болып өзгере алады. Мұнайлар құрамында су үш түрде болады: еріген, майдаланған және бос. Еріген судың мөлшері негізінен мұнайдың және мұнайөнімдерінің химиялық құрамына және температураға тәуелді. Температура артуымен барлық көмірсутектердегі судың ерігіштігі өседі. Суға қарағанда ароматтық көмірсутектер үлкенірек ерігіштік қабілетке ие. Мұнайдағы ароматтық көмірсутектердің мөлшері жоғары болған сайын, ондағы судың ерігіштігі жоғарырақ. Температура төмендегенінде мұнайдағы мен мұнайөнімдеріндегі судың ерігіштігі азаяды және су, сулымұнайлық эмульсияны түзе отыра, майда бөлшектер түрінде бөлінеді. Монодисперстік эмульсиялардағы судың мөлшері 74 %-ға дейін жете алады. Шынайы жағдайларда сулымұнайлық эмульсия полидисперстік болады. Жинау пункттерінен сусыздандыру мен тұзсыздандыру қондырғыларына түсетін мұнайлардағы су глобулдарының ауқымдары 3-5-тен 7-10 мкм-ге дейінгі аралықта болады. Бұл ауқымдар мұнай шығарудың гидродинамкалық пен басқа жағдайларына, сондай-ақ пласттың суландыру дәрежесіне тәуелді. Глобулдардың ауқымдары бір ұңғы үшін бір жыл ағымында 5-12 мкм шегінде өзгере алады. Мұнайдағы судың мөлшері 97 %-ға дейін жете алады, бірақ көптеген мұнайлар сумен суының құрамы 60 %-дан аспайтын жеткілікті тұрақты эмульсияларды түзеді. Судың қалған бөлігі бос күйде болады және жеңіл тұнады. Мұнайлық эмульсиялардың маңызды көрсеткіші болатын олардың тұрақтылығы, яғни ұзақ уақыт ағымында бұзылмауға қабілеттілігі. Мұнайлық эмульсиялардың агрегаттық тұрақтылығы олардың бола алу ұзақтығымен өлшенеді және түрлі мұнайлық эмульсиялар бірнеше секундтан бірнеше сағаттарға және тіпті айларға дейін тербеленеді. Сулымұнайлық эмульсиялардың тұрақтылығы бірнеше себепшарттарға, солардың санында олардың ішінде эмульгаторлар аталған заттарға да тәуелді. Бұл заттар, фазалар бөлектелуі бетінде адсорбирленіп, фазааралық беттік керілуді төмендетеді және осылайша оның тұрақтылығын арттырады. Осыған ұқсас мұнай құрамында болатын ондаған заттар белгілі. Олардың үлкен бөлігі беттік-белсенді заттар сыныбына жатады. Мұнайдың осындай құраушылары болатын түрлі мұнай қышқылдары, шайырлы қосылыстар. Сулымұнайлық эмульсиялар түзілуі мен тұрақталуы үрдісінде беті-белсенді заттармен бірге, мұнайда болатын коллоидтық күйдегі жұқадисперстік ерімейтін қатты өнімдер маңызды рөл атқарады. Оларға жататындар асфальтендер, парафин микрокристалдары, темір сульфиді және басқа механикалық араластар. Бұл өнімдер тамшы бетінде олардың ұюына кедергі жасайтын механикалық түрде берік қабаттарды түзеді. Сулымұнайлық эмульсиялардың тұрақтылығы әртүрлі эмульгирленуші заттардың тамшысы бетіндегі адсорция заңдылықтарымен анықталады. Әуелде бұл үрдіс тез жүреді, сосын тамшының бос беті толуына қарай тұрақты сөнеді, сөйтіп белгіленген қабаттардың жылдамдығы тұрақталады. Мұндай тұрақтандыруға қажет уақыт эмульсияның тозу уақыты деп аталады. Эмульсияның тозу уақыты көптеген себепшарттарға тәуелді және көптеген мұнай үшін екі-үштен ондаған сағаттарға дейін өзгереді. Тозу уақыты кезінде эмульсиялардың қабаттануға тұрақтылығы да артады. Эмульсиялардың тұрақтылығы елеулі түрде мұнайлардың фракциялық құрамына тәуелді. Мұнай құрамында жарқын фракциялар көп болған сайын, сулымұнайлық эмульсия тұрақсыздау болады, өйткені судың және мұнайдың тығыздықтарының айырымы артады. Тұтқырлығы жоғары мүнайлардың эмульсиялары жоғарырақ тұрақтылыққа ие, өйткені майда ортаның жоғарырақ тұтқырлығы су бөлшектерінің соқтығысуына және олардың іріленуіне, яғни ұюына кедергі жасайды. Тұздар концентрациясының мұнаймен сулымұнайлық эмульсия түзетін пласт суында артуы, эмульсия тұрақтылығының азаюын келтіреді, өйткені бұл жағдайда су мен мұнай тығыздығының айырымы артады. Мұнайөнімдерінде су мөлшері мұнайлардағыдан гөрі әлдеқайда кіші. Мұнайөнімдерінің көпшілігі суға қарағанда өте төмен еріту қабілетіне ие. Бұдан басқа, мұнайлық дистилляттық отын мұнайдан гөрі кіші эмульгирлеу қабілетіне ие, өйткені өңдеу үрдісінде, жоғарыда айтқандай, эмульгаторлар рөлін атқаратын шайырлы заттардың, нафтен қышқылдарының және олардың тұздарының, күкіртқұрамдас қосылыстардың едәуір бөлігі аласталынады. Моторлық отындарда, жаққыш майларда судың болуы мүлдем қажетсіз. Жаққыш майларда судың болуы олардың тотығуға бейімділігін күшейтеді және маймен жанасатын металл беттерінің жемірілуін үдетеді. Моторлық отындарға судың қатысуынан отындық сүзгілердің мұз кристалдарымен толатынынан, төменгі температураларда отын берілуі тоқтатуы мүмкін. Мұнайдағы және мұнайөнімдеріндегі суды анықтайтын әдістер екі топқа бөлінеді: сапалық және сандық. Сапалық сынаулар эмульсиялық суды ғана емес, сондай-ақ еріген суды да анықтай алады. Мұндай әдістерге мөлдірлік, Клиффорд, шытырлау және реактивтік қағаз сынамалары жатады. Бұл әдістердің алғашқы екеуі мөлдір мұнайөнімдеріндегі суды анықтауға қолданылады. Суды сапалы анықтауға ең жиі қолданылатын әдіс – сынама шытырлануы. Мұнайдағы мен мұнайөнімдеріндегі суды сапалы анықтау үшін, олардың құрамында судың болуынан функционалды байланысқан түрі олардың қасиеттерін пайдалануға болады: тығыздық, тұтқырлық, беттік керілу, диэлектрлік өтімділік, электрөткізгіштік, жылуөткізгіштік және т.б. Функция түрін ерте бастан есептеу, ережедегідей, өлшенуші параметрге су үлесінің бірдей еместігінен мүмкін емес. Бірдей еместілік су мен зат молекулаларының химиялық әрекеттестігімен қалыптасқан. Осы себептен математикалық тәуелділік әдетте тәжірибелік мағлұматтар пайдаланылып табылады. Әдістердің басқа тобы судың өзінің химиялық пен физика-химиялық қасиеттерін пайдалануға негізделген. Оларға, мысалы, Фишер реактивімен титрлеу әдісі, гидридкальцийлік жатады. Сұйық өнімдердегі суды анықтаудың бар сандық әдістері, бұдан басқа, тік және жанама болып бөлінеді. Тік әдістерге жататындар Дин мен Старк әдісі, Фишер реактивімен титрлеу, гидридкальцийлік әдіс және үйірткілеу, жанамаға – диэлектрметрлік, ИҚ-спектрофотометрлік, кондуктометрлік, колориметрлік және б. жүктеу/скачать 7,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|