1 БӨлім. Әскери қылмыстардың түсінігі және жалпы сипаттамасы
жүктеу/скачать 29,69 Kb.
|
Есмаганбетов Абзал Әскери қылмыстардың түсінігі
|
ЖОСПАР Кіріспе………………………………………………………………………. 1 БӨЛІМ. Әскери қылмыстардың түсінігі және жалпы сипаттамасы. 2. БӨЛІМ. Әскери қылмыстардың түрлері. 4.Арнайы қызметтерді атқару тәртібіне қиянат жасайтын қылмыстар. 5.Қаруды, оқ-дәрілерді, басқа әскери мүлікті ұстау тәртібін және әскери техниканы пайдалану ерекшеліктерін бұзатын қылмыстар. 6.Қарулы Күштердің беделіне және әскери тәртіпке қарсы бағытталған қылмыстар………………………………….........……………….. Қорытынды………………………………………………………………. К і р і с п е
Еліміздің Қарулы Күштері – оқшауланған әлеуметтік тетік емес, ол қоғамның негізгі ажырамас бөлігі болып танылады. Әлеуметтік қайшылықтар қатты шиеленістен ыдырау процестері ұдайы асқынып жаатқан жағдайда әскерилер еңбегінің беделі мен қадірі шұғыл төмендеп әскерилер еңбегінің беділі мен қадірі шұғыл төмендеп әскери қызметшілердің құқық бұзушылық жасауы арта түседі Қылмыстық заңнама Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін құрудағы жаңа үрдістерді және қазіргі жағдайда әскери құқық тәртібін нығайту қажеттілігін көрсетеді. Ол Қазақстан Республикасы Конституциясының әскери құрылысты реттейтін ережелеріне Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жалпы әскери жарғыларына, мысалы ҚР 1993 жылғы 9 сәуірдегі Қорғаныс және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері туралы заңына; Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 19 қаңтардағы ІІ-1897 Жалпыға бірдей әскери міндет және әскери қызмет туралы заңына және ҚР 1993 жылғы 20 қаңтардағы Әскери қызметшілер және олардың отбасы мүшелерінің мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуы туралы заңына және 2001 жылғы 20 наурыздағы Келісім-шарт бойынша әскери қызмет туралы заңына сәйкес келтірілген. Қылмыстық құқық пен әскери заңнаманы бөліп қарастыруға болмайды. Бұл ерекшелік әскери қылмыстық заңнамаға қылмыстық құқықтың міндеттері мен принциптері туралы ережелердің, қылмыстық жауапкершлік негіздерінің толық таралатынымен түсіндіруге болады. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінде көзделген барлық қылмыс құрамдары бар іс әрекет қана қылмыстық жауапкершілікті тудырады. Қылмыстық заңда берілген қылмыс, кінә және оның нысандары түсінігі, іс әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын мән-жайлар, аяқталмаған қылмыс, қылмысқа қатысуы үшінжауапкершілік жағдайлары бүкіл қылмыстық заңнама үшін біртұтас болып келеді. Қылмыстық және әскери қылмыстық заңнаманың біртұтастығы әскери қылмыс ұғымынан көрінеді. Қазақстан Республикасы ҚК 366-бабында қылмыстың жалпы белгілері қайталанбай, тек қана әскри қылмыс объектісі мен субьектісінің ерекшеліктері көрсетіледі. Арнайы орныдалған диплом жұмысында әскери қылмыстардың қылмыстық құқықтық сипаттамасы беріліп олардың мазмұнын ашуға бағытталған. 1 БӨЛІМ. Әскери қылмыстардың түсінігі және жалпы сипаттамасы Қазақстан Республикасын қарулы агрессиядан қорғау мемлекеттің ең маңызды функцияларына жатады және бүкілхалықтық іс болып келеді. Конституцияның 36-бабының 1-бөлігіне сай Қазақстан Республикасын қорғау, ұлтына, әлеуметтік тегіне, тұрғылықты жеріне, мүліктік және лауазымды жағдайына, нәсіліне, тіліне, біліміне, дінге қатынасына, кәсібінің тегіне және мінезіне, саяси және өзге сенімдеріне, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктерге жатуына қарамастан, оның әр азаматының ардақты борышы және міндеті болып келеді [1]. Қазақстан Республикасының азаматтары әскери қызметті заңмен белгіленген тәртіпте және түрлерде атқарады (Конституцияның 36-бабының 2-бөлігі). Қарулы Күштердің әскери жарғылары әскери бөлімдері, басқармалары, мекемелері және ұйымдарының әскери қызметшілері әскери қызметті атқаруының қатаң тәртібін тұралап анықтаған. Әскери тәртіпті бұзу, құқық бұзушылықтар жасау үшін әскери қызметшілері тәртіптік, материалдық, әкімшілік және қылмыс жауапкершілігін көтереді. Әскери қызметшілерінің қылмыстарды жасағаны үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасының ҚК 16-тарауында (әскери қылмыстар) анықталған. ҚК 336-бабына сай: "Әскерге шақыру бойынша не келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасы басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет атқарушы әскери қызметшілердің, сондай-ақ запастағы аза-маттардың жиындардан өту кезінде әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібіне қарсы осы тарауда көзделген қылмыстарды жасауы әскери қылмыстар деп танылады". Заңның мазмұнынан әскери қылмыстар болып, әскери қызметті атқару тәртібін реттейтін қатынастарға (әскери қылмыстардың тектік объектісі) қиянат ететін қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер болып табылады. Әскери қызметшілерінің әскери қызметті атқарудың белгілі тәртібіне озбырлық жасамайтын құқыққа қайшы іс-қимылды жасауы, мысалы: қарақшылық, зорлау, бұзақылық және с.с. әскери қылмыстарға жатпайды және жауапкершілікті ҚК басқа тиісті тарауларының баптары бойынша тудырады. Бөлек әскери қылмыстарының нақты объектісі болып – әскери қызметті өтудің бір немесе өзге жақтарын орнататын қатынастар келеді. Нақты объектісі бойынша әскери қылмыстарды алты топқа бөлуге болады: Әскери қызметкерлерінің арасындағы бағынушылық тәртібіне және жарғылық қарым-қатынастарға қиянат жасайтын қылмыстар: бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау (ҚК 367-бап); бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүр ету (ҚК 368-бап); бастыққа қарсы күш қолдану әрекеттері (ҚК 369-бап); бір-бірінің бағыныштық қатынастары болмаған кезде әскери қызметшілердің арасындағы өзара қарым-қатынастардың жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 370-бап); әскери қызметшіге тіл тигізу (ҚК 371-бап); Әскери қызметті өту тәртібіне қиянат жасайтын қылмыстар: бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тас-тап кету (ҚК 372-бап); қашқындық (ҚК 373-бап); дене мүшесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери қызметтен жалтару (ҚК 374-бап); 2 БӨЛІМ. ӘСКЕРИ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ 2.Әскери қызметшілері арасында бағынушылық тәртібіне және жарғылық қарым-қатынастарға қиянат жасайтын қылмыстар Қазақстан Республикасының "Қорғаныс және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері туралы" Заңының 5-бабына сай Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері құрылуының ең маңызды қағидасы болып орталықтандырылған басқару және бірбастылық келеді. Соңғысы командирді (бастықты) бағыныштыларына қарағанда өкімді биліктің толықтығына бөлеуден және олардың әскери қызметті атқаруының барлық жақтары үшін оған жеке жауапкершілікті жүктеуден құралады. Қарулы Күштердің Уставына сай бір бастылық қағидасы командирге (бастыққа) бағынышындағыларға бұйрықтарды беру және соңғыларды осы бұйрықтарды сөзсіз орындауға міндеттеу құқығын береді [4]. Командир (бастық) – бұл бір немесе армия, флот, әскери құрылым, әскери бөлімше, әскери кеменің немесе олардың бөлімшелерінің оған тұрақты болмаса уақытша басқа әскери қызметшілері бағынатын әскери қызметші. Командирлер (бастықтар) бір-бірімен қызмет жағдайына немесе әскери атақтарына қарай айырылады. Мысалы: әскери бөлімнің немесе оның құрамындағы бөлімшенің командирі өзінің қызмет жағдайына сай сол бөлім немесе бөлімшенің жеке құрамы үшін бастық болып келеді, ал әскери атақтарына сай генералдар мен офицерлер сержанттар, старшиналар, прапорщиктер, мичмандар үшін бастық болып танылады. Соңғылары өз кезегінде қатардағы сарбаздар мен матростар үшін бастық (командир) ретінде танылады.Бұйрық қызмет мүдделерінде заңдар мен әскери жарғылардың талаптарына сай беріледі. Ол жазбаша немесе ауызша нысанда, телефон, радио немесе телеграф немесе біреуді жіберу арқылы және басқаша да берілуі мүмкін. Бұйрық, басым көпшілік жағдайларда, бағынышты адамның әскери қызметі саласына жатады, бірақ та оның қызметтен тыс, көпшілік орындардағы және с.с. жерлердегі жүріс-тұрысына да қатысты болуы мүмкін. Командир (бастық) бұйрығын орындамау – қауіпті әскери қылмыстардың бірі болып келеді және заң бұл үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастырған. 367-бап. Бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау ҚК 367-бабы бұл қылмысты: "Бағынбау, яғни бастықтың бұйрығын орындаудан ашық бас тарту, сол сияқты бастықтың белгіленген тәртіпте берілген бұйрығын бағыныштының, қызмет мүддесіне елеулі зиян келтіріп өзгедей әдейі орындамау" деп анықтайды. Осы қылмыстың нақты объектісі болып – армия мен флотта бағыну тәртібін қатаң сақталуын қамтамасыз ететін әскери қарым-қатынастар келеді. Объективтік жақ командир (бастықпен) бекітілген тәртіпте берілген бұйрықты орындамау, елеулі зиян болуында және іс-әрекет және салдары араларындағы себепті байланыста болып келеді. Бөлім, бөлімше жарғыға, жоғары тұратын бұйыруына сай өткізілген маңызды әскери шаралар сәтсіздікке ұшыраған жағдайларда зиян елеулі болып танылады. Бұйрықты орындамау нысаны бағыныштының командирдың бұйрығын үзілді-кесілді орындамауында, әлде оның бұйрығын өзгеше орындамауында, яғни, бұйрықты алған бағынышты адам оны орындаудан бас тартатыны туралы тікелей айтпаса да, іс жүзінде оны орындаудан бас тартқаны көрініс табуы мүмкін. Арнайы қызметті атқару тәртібіне қарсы бағытталған қылмыстар: жауынгершілік кезекшілікті атқарудың ережесін бұзу (ҚК 375-бап); шекаралық қызмет атқару-дың ережесін бұзу (ҚК 376-бап); қарауыл (вахта) қызметін атқарудың ережелерін бұзу (ҚК 377-бап); ішкі қызмет атқарудың және гарнизонда патруль болудың жарғылық ережелерін бұзу (ҚК 378-бап); қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қызмет атқарудың ережелерін бұзу (ҚК 379-бап); Қаруды, оқ-дәрілерін, өзге әскери мүлікті күтіп ұстаудың тәртібіне және әскери техниканы пайдалану ерекшеліктеріне қиянат жасайтын қылмыстар: құрып бара жатқан әскери кемені тастап кету (ҚК 382-бап); әскери мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру (ҚК 387-бап); әскери мүлікті абайсыздықта құрту немесе бүлдіру (ҚК 388-бап); әскери мүлікті жоғалту (ҚК 389-бап); айналадағыларға қауіп туғызатын қару-жарақты, сондай-ақ заттар мен нәрселерді ұстау ережелерін бұзу (ҚК 390-бап); машиналарды жүргізу немесе пайдалану ережелерін бұзу (ҚК 391-бап); ұшу немесе оған даярлану ережелерін бұзу (ҚК 392-бап); кеме жүргізу ережелерін бұзу (ҚК 393-бап); Әскери басқарудың қалыпты қызмет етуіне және Қарулы Күштердің мәртебесіне қиянат жасайтын қылмыстар: билікті теріс пайдалану, биліктің асыра қолданылуы немесе әрекетсіздігі (ҚК 380-бап); қызметке селқос қарау (ҚК 381-бап); жауға соғыс жүргізу құралдарын беру немесе тастап кету (ҚК 383-бап); әскери сипаттағы құпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар құжаттарды жоғалту (ҚК 386-бап); Қарулы Күштердің беделіне және әскери тәртіпке қарсы бағытталған қылмыстар: тұтқынға өз еркімен берілу (ҚК 384-бап); тонаушылық (ҚК 385-бап); Әскери қылмыстардың объективтік жағы әрекеттерден, мысалы бастыққа қарсы күш қолдану іс-әрекетінде (ҚК 369-бап), әскери қызметшіге тіл тигізуде (ҚК 371-бап) немесе әрекетсіздіктен, мысалы: қызметке селқос қарағанда (ҚК 381-бап) тұруы мүмкін. Өзінің құрылысы бойынша әскери қылмыстардың құрамдары – формальды (ҚК 373-бап), материалды (ҚК 390-бап) немесе формальды-материалды болуы мүмкін (ҚК 376-бап). Көптеген әскери қылмыстардың субъективтік жағы қасақана кінәмен сипатталады, мысалы: бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету (ҚК 372-бап), қашқындық (ҚК 373-бап), әскери мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру (ҚК 387-бап) және басқалары. Кейбір әскери қылмыстар абайсыздықтан да жасалынуы мүмкін, мысалы: әскери мүлікті абайсызда құрту немесе бүлдіру (ҚК 388-бап). Бөлек қылмыстар қасақана да, абайсыз да жасалынуы мүмкін, мысалы: бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау (ҚК 367-бап), жауынгершілік кезекшілікті атқарудың ережелерін бұзу (ҚК 375-бап). Бөлек жағдайларда субъективтік жақтың қосымша сипаттары болып қылмысты жасау мақсаты мен себебі келеді, мысалы: дене мүшесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери қызметтен жалтару (ҚК 374-бап), жауға соғыс жүргізу құралдарын беру немесе тастап кету (ҚК 383-бап) және с.с. Әскери қылмыстардың субъектісі арнайы, яғни әскерге шақыру бойынша не келісім шарт бойынша Қазақ-стан Республикасының Қарулы Күштер»інде, Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет атқарушы адам, осымен қатар жиындарды өтіп жатқан азаматтар. 1992 жылғы 22 желтоқсаннан Қазақстан Республикасының "Қорғаныс және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері туралы" Заңының 4-бабына сай Қарулы Күштер өзіне: әскери басқару органдарын, Қарулы Күштердің түрлерін – құрлық әскерлерін, ауаға қарсы қорғаныс әскерлерін, әскері – ауа күштерді, тылды, әскери - құрылыс бөлімдерін, әскери-оқу орындарды кіргізеді [3]. Өзге әскери құрылымдары ретінде шекаралық және ішкі әскерлер, Республикалық Ұлан, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскерлері, азаматтық қорғаныстың басқару органдары мен бөлімдері. Қазақстан Республикасының ҚК Ерекше бөлімі қарастырған құқыққа қайшы әрекеттерден әскери қылмыстар екі ерекшеліктермен – сұғынушылықтың ерекше объектісімен және қылмыстың арнайы субъектісімен айырылады. Әскери қылмыстарды соғыс уақытында немесе жауынгершілік жағдайда жасау бағалау жағдайы болып келеді және өлім жазасына дейін көтеріңкі жауапкершілікті тудырады. 5.Қаруды, оқ-дәрілерді, басқа әскери мүлікті ұстау тәртібін және әскери техниканы пайдалану ерекшеліктерін бұзатын қылмыстар. 382-бап. Құрып бара жатқан әскери кемені тастап кету Қылмыстың нақты объектісі – Қазақстан Республикасы Әскери-Теңіз Флотының Кемелік Жарғысымен бекітілген, әскери кемені оның құруының қаупін тудыратын жағдайда ұйымдасқан түрде қалдыру қамтамасыз ететін, кемеде әскери қызметті атқару тәртібі. Қылмыстың объективтік жағы – құрып бара жатқан әскери кемені өзінің әскери міндеттерін ақырына дейін орындамаған кеме командирінің, сол сияқты командирдің оған тиісті үкімінсіз қызмет атқаратын кеме құрамындағы адамның тастап кетуінен құралады. Қылмыстың құрамы – формальды. Қылмыс көрсетілген адамдармен құрып бара жатқан кемені құқыққа қайшы тастап кетуі сәтінен бастап аяқталған болып есептеледі. Қылмыстың субъективтік жағы – тек тікелей қасақаналық. Қылмыстың субъектісі арнайы – кеменің командирі немесе кеме командасының құрамына кіретін қандай да болсын әскери қызметші. ҚК 382-баптың 2-бөлігі жауапкершілікті осы баптың бірінші бөлігімен қарастырылған, соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайда жасалынған іс-әрекеттер үшін белгілейді. 387-бап. Әскери мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру ҚК-де қару-жарақты, оқ-дәріні, қозғалыс құралдарын, әскери техниканы немесе өзге де мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру үшін жауапкершілік белгіленген. Қылмыстың нақты объектісі – әскери мүлікті сақтаудың белгіленген тәртібі. Қылмыстың заты - қару-жарақ, оқ-дәрілер, қозғалыс құралдары, әскери техника немесе өзге де әскери мүлік. Қылмыстың объективтік жағы – әскери мүлікті құрту немесе бүлдіру де болып келеді. Қылмыстың құрамы материалды. Қылмыс әскери мүлік құртылған, яғни толығынан жарамсыз болған және қалпына келтіруі және түзетілуі мүмкін болмаған кезде аяқталған болып есептеледі. Мүлікті бүлдіру – оны тек жөндегеннен және қасиеттерін қалпына келтіруден кейін мақсатына сай пайдалануды мүмкін ететін жағдайға жеткізуде көрініс табады. Кінәнің әрекеттері мен зардап (мүліктің құруы немесе бүлінуінің) араларында себепті байланыс анықталуы тиіс. Қылмыстың субъективтік жағы – тікелей немесе жанама қасақаналық. Кінәлі әскери мүлікті құртатынын немесе бүлдіретінін сезінеді, барлық салдарды алдын ала болжайды, олардың болуын тілейді немесе осының болу мүмкіндігін алдын ала біле тұра осыны тілемегенмен бол-уына саналы түрде жол береді не бұған немқұрайды қарайды. Себептері әр түрлі болуы мүмкін: бұзақылық ниеттері, мүліктің сақтығы үшін жауапкершілікті көтеретін адамнан есесін алу және с.с.. Қылмыстың субъектісі арнайы – қандай да болсын әскери қызметші. ҚК 387-бабының 2-бөлігі осы қылмыстың дәрежеленген түрін қарастырады: ауыр зардаптарға әкеліп соқтырған дәл сол әрекеттерді. Осындай зардап ретінде әскери мүлікті ірі немесе аса ірі мөлшерде құрту немесе бүлдіру – бөлім, бөлімшенің өткізіліп жатқан немесе өткізуге жоспарланып жатқан әскери шараның сәтсіздікке ұшырауы және с.с.. 388-бап. Әскери мүлікті абайсызда құрту немесе бүлдіру Қылмыстың нақты объектісі – ҚК 387-бабымен қарастырылған қылмыстың құрамындағыдай. Бұл қылмыстың объективтік жағы – ҚК 387-бабының 2-бөлігінде берілгенге тепе-тең болып келеді. ҚК 388-бабымен және ҚК 387-бабының 2-бөлігімен қарастырылған қылмыстар тек кінә нысанымен ғана ерекшеленеді. Бірінші – тек абайсыздықтан менмендікпен немесе қылмысты немқұрайлықпен жасалады. 389-бап. Әскери мүлікті жоғалту Нақты объект – әскери мүлікті сақтаудың белгіленген тәртібі. Қылмыстың заты – әскери қызметшіге қызметте пайдалануына сеніп берілген қару-жарақ, оқ-дәрілер немесе әскери техника заттары. Қылмыстың объективтік жағы – олардың жоғалуына әкеліп соқтырған сеніп берілген қару-жарақ, оқ-дәрілер немесе әскери техника заттарын сақтау тәртібін бұзу. Қару-жарақ, оқ-дәрілер немесе әскери техника заттарын сақтау, күту, ұстаудың ережелері мен тәртібі Жарғылармен, нұсқаулармен, уағыздармен, бұйрықтармен анықталады [3]. Қылмыс әрекет және әрекетсіздік жолымен де жасалынуы мүмкін. Қылмыстың құрамы – материалды. Қылмыс әскери қызметшіге сеніп берілген қару-жарақ немесе өзге әскери мүлікті ұстау тәртіптерін бұзу салдарынан қоғамдық қауіпті салдар туындаған, мүлік жоғалған жоғалтылып алынған, жанып кеткен, толығынан жарамсыз болған және с.с. сәттен бастап аяқталған болып есептеледі. Әскери мүліктің жоғалуы мен және оны күтіп ұстау ережелерін бұзу араларындағы себепті байланыс анықталуы тиіс. Субъективтік жақ – менмендік немесе қылмысты немқұрайлық түріндегі абайсыз кінәмен сипатталады. Қылмыстың субъектісі арнайы – оған қызметке пайдалануы үшін қару немесе өзге әскери мүлік тапсырылған қандай да болсын әскери қызметші. 390-бап. Айналадағыларға қауіп туғызатын қару-жарақты, сондай-ақ заттар мен нәрселерді ұстау ережелерін бұзу ҚК сай бұл қылмыстың мәнісі – айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын қару-жарақты, оқ-дәрілерді, радиоактивті материалдарды, жарылғыш және өзге де заттар мен нәрселерді ұстау ережелерін бұзу болады, егер бұл абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы залал келтірсе, әскери мүліктің жойылуына не өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса. Қылмыстың нақты объектісі – Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріндегі қару-жарақты, оқ-дәрілерді, айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын жарылғыш және өзге де заттар мен нәрселерді ұстау ережелері. Қосымша объект – жәбірленушінің денсаулығы немесе әскери техниканың сақтығы. ҚК 390-бабының диспозициясында айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын заттардың нақты тізімі келтірілмейді. Оларға тағы да неше түрлі уландыратын заттарды, жарылуға қауіпті газдар мен парларды, көтеріңкі күші бар электр аккумуляторларды, жоғарғы қуат электр-өткізгіш линияларды және с.с.қосу керек. Объективтік жақ – айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын қару-жарақты және заттарды ұстау ережелерін бұзуда болып келеді. Аталған ережелерді бұзу – айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын қару-жарақты, заттар мен нәрселерді қолдану, пайдалану, сақтау, тасымалдаудың белгіленген әдістерін, тәсілдерін, амалдарын орындамау немесе тиісті жолмен орындамауда болып келеді. Құрамның қажетті шарты болып адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы залал келтіру әлде әскери мүліктің жойылуына не өзге ауыр зардаптар түріндегі салдар келеді. Өзге ауыр зардаптар ретінде қатардан жауынгершілік техниканы шығаруды, маңызды әскери немесе азаматтық объектілерді құрту немесе едәуір бұзуды, улы заттармен жердің үлкен бөлшектерін су қоймаларын және ауаны уландыруды және с.с. түсіну қажет. Субъективтік жақ – пайда болған нәтижелерге қарай кінәнің абайсыз нысанымен сипатталады, белгіленген ережелерді бұзуға байланысты ол қасақана да болып келуі мүмкін. Қылмыстың субъектісі – оған айналасындағыларға үлкен қауіп туғызатын қару-жарақ, оқ-дәрілер немесе өзге де заттар мен нәрселер сеніп тапсырылған қандай да болсын әскери қызметші. ҚК 390-баптың 2-бөлігінде дәрежеленген сипаты қарастырылған: көрсетілген бұзушылық салдарынан абайсыздан адамның өліміне әкеліп соқтыру. ҚК 390-баптың 3-бөлігі қару-жарақ пен айналасындарға үлкен қауіп туғызатын нәрселерді ұстау ережелерін бұзу нәтижесінде абайсыздан өмірден екі және одан көп адамды айыру үшін жауапкершілікті белгілейді. 391-бап. Машиналарды жүргізу немесе пайдалану ережелерін бұзу ҚК сай бұл қылмыстың мәнісі – абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірген әскери, арнаулы немесе көлікті машинаны жүргізу немесе пайдалану ережелерін бұзуда болып келеді. Қылмыстың нақты объектісі – Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде белгіленген, оның жауынгершілік дайындығын және пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, әскери жылжымалы техниканы тұтынудың ережесі. Қылмыстың заты болып – жауынгершілік, арнайы немесе көлік машиналары келеді: өз бетімен жүретін, жекелеп алғанда артиллериялық қондырғылар, транспортерлар және бронетранспортерлар, тартқыш машиналар және с.с. Арнайы машиналар – бұл арнайы (инженерлік медициналық жөндеу және с.с.) функцияларға арналған бульдозерлер, скреперлар және басқа машиналар, сол сияқты жеке құрамды, қару-жарақты, оқ-дәрілерді, өзге әскери мүлікті тасымалдауға арналған көлік машиналары. Қылмыстың объективтік жағы – жауынгершілік, арнайы немесе көлік машиналарын жүргізу ережелерін бұзуда немесе оларды пайдалану ережелерін бұзуда болып келеді. Жүргізу ережелерін бұзу жүргізушінің жүріп келе жатқан техникалық құралды жүргізу бойынша дұрыс емес әрекеттерінен құралады: светофор немесе реттеушінің тыйым салатын белгісіне қарамастан өтіп кету, озып кету, бұрылу және с.с. тәртібін сақтамау. Пайдалану ережелерін сақтамау – рейске техникалық бұзушылығы бар машиналарды жіберуде, машинаны жүргізуге тиісті дайындығы жоқ немесе мас күйіндегі адамды жіберуде, машиналарды мақсатынан тыс пайдалануда және с.с. Бұл іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік тек заңда көрсетілген зиян туындағанда ғана пайда болады. Қылмыстың құрамы – материалды, кінәлінің әрекеттері және туындаған зиянды зардап араларындағы себепті байланыс анықталуы тиіс. Субъективтік жақ туындаған зардапқа байланысты анықталатын абайсыз кінәмен сипатталады. 6. Әскери басқарудың қалыпты қызмет етуіне және Қарулы Күштердің мәртебесіне қиянат жасайтын қылмыстар. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерін реформалау кезінде бірталай маңызды роль әскери басқару органдарында да болып келеді. Оның қызмет етуінің үздіксіздігіне, оның жұмысшыларының адалдығы мен жауаптылығына байланысты республика қорғаныс қабілеттілігін нығайту бойынша ірі масштабтық міндеттері шешіледі. Осыған орай әскери басқару органдарының өз қызметкерлері арасындағы қылмысты көріністер көтеріңкі қауіпті болып келеді. Не десек те, қылмыстық – біздің елдің Қарулы Күштерінің басқару қатарларына да еніп кетті. Бұл органдардың жұмысшылары өздерінің құқыққа қайшы әрекеттерменен соңғылардың қалыпты қызметін бұзады, олардың беделін, мәртебесін қоғам көзінде төмендетеді. Сондықтан әскери басқару өкілдерінің қылмыстық әрекеттеріне жол беруге болмайды және олар қылмыстық жауапкершілікке әкеліп соқтыруы тиіс. 380-бап. Билікті теріс пайдалану, билікті асыра қолданылуы немесе әрекетсіздігі ҚК осы бабында жауапкершілік үш бөлек қылмыс үшін қарастырылады: 1) билікті немесе қызмет жағдайын теріс пайдалану үшін; 2) билікті немесе қызмет өкілеттіктерін асыра қолдану; 3) биліктің әрекетсіздігі. Бұл қылмыстың нақты объектісі болып – әскери басқару органдарының әдеттегі қызметі және Қарулы Күштердің мәртебесі келеді. Қосымша объект ретінде– жеке, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделер болады. Қылмыстың объективтік жағы келесілерде көрінуі мүмкін: 1. Бастық немесе лауазымды адамның билігін немесе қызмет жағдайын теріс пайдалануында. Теріс пайдалану ретінде аталған адамдармен олардың иемденетін қызмет жағдайының арқасында және қызмет мүдделеріне қайшы жасалатын құқыққа қайшы әрекеттерін түсіну керек. 2. Билікті немесе қызмет өкілеттерін асыра қолдануда. Ол ретінде бастықпен немесе лауазымды адаммен оларға заң бойынша, жарғылармен, бұйрықтармен берілген құқықтармен өкілеттіктерден айқын асатын әрекеттерді жасау танылады. 3. Биліктің әрекетсіздігі. Бастық немесе лауазымды адамның әрекетсіздігі болып оның өзінің қызмет бойынша міндеттерін орындамауы танылады. Мысалы, 1994 жылы 10.08. Ішкі істер министрінің № 238 Бұйрығымен бекітілген Ішкі істер органдарының ішкі қызмет Жарғысының 4-бабына сай (аталмыш жарғы ішкі әскерлерінің әскери қызметшілеріне тарайды), бастық Қазақстан Республикасы заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентінің шешімдерін берік және бір ізді жүзеге асыруы міндетті, бағыныштылары арасындағы жоғары тәртіпті ұстап отыруы, бағыныштыларынан олардың міндеттерін, бұйрықты және нұсқаулықтарды тура және дер уақытылы орындауды талап етуі, бағыныштының бір де бір теріс әрекетін әсерсіз қалдырмауы тиіс. Тәртіпті қалпына келтіру үшін әсер ету шараларын қолданбаған бастық – бұл үшін жауаптылыққа тартылады. Құрамының құрылымы бойынша қаралатын қылмыс – материалды болып келеді. Сондықтан көрсетілген құқыққа қайшы әрекеттерден басқа елеулі зиян келтіру түріндегі қоғамға қауіпті салдардың туындауы және туындаған салдар мен іс-әрекет араларындағы себепті байланыстың болуы қажет. Елеулі зиян келтіру болып – бөлім немесе мекеме мүдделеріне, сол сияқты әскери қызметті атқаратын азаматтардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян тигізу болып танылады. Зиян бөлім, бөлімшеден жарғы, жоғары туратын басшылықтың уағыздарына сай жүргізілетін маңызды әскери шаралар сәтсіздікке ұшырағанда елеулі болып танылады. Қылмыстың субъективтік жағы – қасақана кінәмен сипатталады. Қасақаналық – тікелей немесе жанама да болуы мүмкін. Адам өз жүріс-тұрысын қоғамдық қауіптігін сезінеді, осының нәтижесінде құқықпен қорғалатын мүдделерге елеулі зиян келтірілуі мүмкін екенін алдын ала біледі және оның келтірілуін қалайды (тікелей қасақаналықта) немесе оның келтірілуіне сезіне тұра жол береді (жанама қасақаналықта). Қаралатын қылмыстың міндетті субъективті сипаттары ретінде заң пайда табуға бағытталған немесе өзге жеке мүдделікті таниды. Билікті немесе қызмет жағдайын теріс пайдалану, билікті немесе қызмет өкілеттіктерді асыра қолдану, биліктің әрекетсіздігіне қатысты арам мүдделілікті кінәліні өзі немесе басқа адамдар үшін материалдық пайданы мемлекеттік немесе өзге бөтен мүлікті заңсыз алып қоюсыз және өзінің немесе өзге адамдардың меншігіне тегін аударусыз (мысалы, әскери көлікті заңсыз қолдану, құрылыс материалдарын алу және с.с.) алуға бағытталу ретінде бағалауға болады. Егер бастық немесе лауазымды адамның қиянат жасаушылықтары бөтен біреудің мүлкін ұрлаудың тәсілі болып келсе, онда жасалынған ҚК 176-бабымен қарастырылған қылмыс құрамын құрайды. Қорытынды. Сонымен жоғарыда айтылғандарды қорыта келе мынадай қысқаша тұжырымдарға келеміз. Қарулы Күштердің әскери жарғылары әскери бөлімдері, басқармалары, мекемелері және ұйымдарының әскери қызметшілері әскери қызметті атқаруының қатаң тәртібін тұралап анықтаған. Әскери тәртіпті бұзу, құқық бұзушылықтар жасау үшін әскери қызметшілері тәртіптік, материалдық, әкімшілік және қылмыс жауапкершілігін көтереді. Әскери қызметшілерінің қылмыстарды жасағаны үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасының ҚК 16-тарауында (әскери қылмыстар) анықталған. ҚК 336-бабына сай: "Әскерге шақыру бойынша не келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасы басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет атқарушы әскери қызметшілердің, сондай-ақ запастағы аза-маттардың жиындардан өту кезінде әскери қызмет атқа-рудың белгіленген тәртібіне қарсы осы тарауда көзделген қылмыстарды жасауы әскери қылмыстар деп танылады". Заңның мазмұнынан әскери қылмыстар болып, әскери қызметті атқару тәртібін реттейтін қатынастарға (әскери қылмыстардың тектік объектісі) қиянат ететін қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер болып табылады. Әскери қызметшілерінің әскери қызметті атқарудың белгілі тәртібіне озбырлық жасамайтын құқыққа қайшы іс-қимылды жасауы, мысалы: қарақшылық, зорлау, бұзақылық және с.с. әскери қылмыстарға жатпайды және жауапкершілікті Қылмыстық Кодекс басқа тиісті тарауларының баптары бойынша тудырады. Әскери қылмыс ұғымы сонымен қатар әскери қылмыстылық заңнаманы жалпы қылмыстық заңнамаға кіргізілуіне де қарамастан салыстырмалы түрде дербес екенін көрсетеді. Сонымен бірге әскери қылмыстылықтар заңнама әскери қылмыстардың нақты құрамымен қатар өзінің ерекше жалпы бөлімі - әскери қылмыс түсінігін де қамтиды. Өзіндік әскери қылмыстар қызмет жағдайына тән мысалы, қарауыл қызметін атқарудың жаорғылық ережелерін бұзу, өз бетімен бөлімді немесе қызмет орнын тастап кету, апатқа ұшыраған әскери кемені тастап кету және т.б. Салыстырмалы әскери қылмыстар жалпы қылмыстық заңнамада көзделген қылмыстарға ұқсас қылмыстар, бірақ бұлар әскери құқық тәртібіне қол сұғушылық болатынымен сипатталады сол себепті еліміздің қарулы күштеріне ерекше қауіп төнеді. Егер арнаулы әскери қылмыстарды жіктеу аса қиын болмаса қылмыстар мен салыстырмалы ара жігін ажырату қажет болғанда бұл мәселе айтарлықтай күрделене түседі. Әскери қылмыстарға тағайындалатын жаза түрлері олардың қоғамдық қаупінің сипаты мен дәрежесіне, сондай-ақ жазаның тәрбиелееу мақсатына қарай белгіленген. Ал әскери қылмыстардың қоғамдық қауіптілігі қол сұғу объектісіне қарай келтірілген зардаптарға жасалған әрекеттердің сипаты мен басқа да мән жайларға байланысты болып танылады. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі әскери қылмыстарға арналған 16 тараудың әрекеті қоғамдық қауіптілігіне қарай ғана емес кінәлі адамның жеке басы ерекшеліктеріне, сондай-ақ жеңілдететін және ауырлататын мән жайларды барлық ескертуіне мүмкіндік беретін қылмыстық жазалау шаралары көзделгендігін атап өтуіміз қажет. жүктеу/скачать 29,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|